اِبْن‌ِ حَبیب، ابوجعفر محمد (د 245ق/859م)، مورخ، نحوی و لغوی. وی در بغداد زاده شد و در سامرا درگذشت. او از باب ولاء به خاندان محمد بن عباس هاشمی، هاشمی نیز خوانده شده و از باب اشتهار به علم تاریخ، «اخباری» و به سبب تألیف کتاب المحبر، محبری لقب یافته بود. از زندگی او تقریباً هیچ نمی‌دانیم، حتی معلوم نیست پدرش که بوده است...
اِبْن‌ِ حَبیب، ابومروان عبدالملک بن حبیب بن سلیمان سلمی (ح 174- 238 یا 239ق/790-852 یا 853م)، محدث، فقیه، ادیب، نحوی، شاعر و نسّابهٔ اندلسی. وی از موالی قبیلهٔ سلیم (ابن فرضی، 1/313) و یا به گفتهٔ ابن حارث از خود قبیلهٔ سلیم بوده است (حمیدی، 2/447). قاضی عیاض (3/30) نیای بزرگ او را ربیع بن سلیمان یاد کرده است. نیاکان وی...
اِبْن‌ِ حَبیب، شرف الدین بن عبدالقادر بن برکات بن ابراهیم (د پس از 1005ق/1597م)، فقیه حنفی، مفسر، نحوی از مردم غزّه (در جنوب فلسطین). از زندگی وی اطلاع چندانی در دست نیست. تنها مطلبی که دربارهٔ او نقل کرده‌اند تبادل نامه‌های علمی یا شیخ حسن بورینی (د 1024ق/ 1615م) است که در نامهای از ابن حبیب راجع به نکته‌ای در تفس...
اِبْن‌ِ حُبَیش، ابوالقاسم عبدالرحمان بن محمد بن عبدالله بن یوسف بن ابی عیسی انصاری (504 -584ق/1111- 1188م). مورخ، محدث، فقیه و ادیب اندلسی. حبیش نام دایی وی بوده است (ذهبی، سیر، 21/119). وی در المرّیه1، در جنوب اندلس زاده شد (ابن ابار، چ کودرا، 3/575). اصل خاندان وی از شارقه از توابع بلنسیه2 بوده و جدش عبدالله از آنج...
اِبْن‌ِ حَجّاج، ابوعبدالله حسین (ثعالبی، 3/30؛ حسن) بن احمد (د 22 جمادی الا¸خر 391ق/19 مهٔ 1001م)، شاعر شیعی مذهب و «سخیفه سرا». وی در محلهٔ «سوق یحیی» در بغداد زاده شد و بعدها، اشعار متعددی به یاد آن محله سرود (یاقوت، بلدان، 3/195). وی هرزه درایی و پرده‌دری را در شعر، مکتب خود ساخت و در آن کار چنان چیره دست شد که به قول بر...
اِبْن‌ِ حُجْر، نک: امرؤالقیس. (رب) 11 و 12/3/77 </p>
اِبْن‌ِ حَجَر عَسْقَلانی، شهاب الدین ابوالفضل احمد بن علی بن محمد بن محمد بن علی بن احمد بن محمود بن احمد حجر عسقلانی کِنانی مصری (22 شعبان 773 - ذیقعدهٔ 852ق/16 فوریهٔ 1372 - ژانویهٔ 1449م)، یکی از علمای بزرگ حدیث و فقه شافعی، موّرخ و شاعر. از او به «حافظ العصر» و «شیخ الاسلام» و «امیر المؤمنین در حدیث» یاد کرده‌اند (ابن تغری...
اِبْن‌ِ حَجَرِ هَیْتَمی، شهاب الدین ابوالعباس احمد بن بدرالدین محمد بن شمس‌الدین محمد بن نورالدین علی بن حجر هیتمی سعدی انصاری (909 - رجب 974ق/1503-1567م)، فقیه، عالم و مؤلف پرکار شافعی. نسبتهای هیتمی و سعدی از محلهٔ ابوالهیتم در ایالت غربیه و قبیلهٔ بنی سعد در ایالت شرقیهٔ مصر گرفته شده است. اگر چه خانوادهٔ او را از انصار ش...
اِبْن‌ِ حِجّهٔ حَمَوی، تقی‌الدین ابوبکر بن علی بن عبدالله (767- 15 شعبان 837ق/1366م -27 مارس 1434م)، ادیب، شاعر، موشّح سرا و مؤلف حنفی که علاوه بر مشاغل اجتماعی برخی از وظایف و مناصب دینی را نیز بر عهده داشت (ابن حجر، 8/310؛ ابن تغری بردی، 15/190). وی در حماهٔ شام به دنیا آمد و همانجا پرورش یافت. از دوران جوانی او اطلاع چ...
اِبْن‌ِ حِجّی، ابوالعباس شهاب الدین احمد بن علاءالدین حجی ابن موسی (751-816ق/1350-1413م)، محدث، فقیه شافعی و مورخ دمشقی. وی در دمشق متولد شد و در همانجا پرورش یافت (مقریزی، 276؛ ابن قاضی شهبه، 4/11). ابتدا قرآن را حفظ کرد (سخاوی، الضوء، 269) و سپس نزد پدرش علاءالدین حجی (د 782ق/1380م) - که فقیه نامدار شام و مردی زاهد و پار...
اِبْن‌ِ حَدّاد، ابوبکر محمد بن احمد بن محمد بن جعفر کِتانی مصری (264-344ق/878 - 955م)، فقیه و قاضی شافعی. وی از عنفوان جوانی به تحصیل علوم متداول زمان خود پرداخت. ادبیات را نزد استادانی چون محمد بن وَلاّد تمیمی، از شاگردان مُبرَّد و ثَعْلَب (ه م م) فراگرفت و در رشته‌های مختلف علوم ادب از جمله نحو، لغت و شعر متبحر شد (ذهبی،...
اِبْن‌ِ حَدّاد، ابوعبدالله محمد بن احمد قیسی ملقّب به مازِن (د 480ق/1087م)، شاعر، ادیب، دانشمند و موسیقی‌دادن عصر ملوک الطوایفی در اندلس، که از باب انتساب به یکی از نیاکانش ابن حداد خوانده شده است. از تاریخ تولّد و دوران جوانی‌ِ او اطلاعی در دست نیست. تنها می‌دانیم که اهل وادی آش1 بوده و در خاندانی ظاهراً اهل علم که در آ...
اِبْن‌ِ حَدّاد، ابوعثمان سعید بن محمد غسّانی (219-302ق/834 -914م)، فقیه، متکلم و ادیب مغربی. صفدی (15/179، 256) شرح حال او را در دو جا با نامهای ابو عثمان القیروانی و ابن الحداد القیروانی آورده است. او اهل قیروان بود و در آنجا زیست و هرگز، به علت فقر، سفر نکرد و هیچ گاه حج نگزارد، اما به هنگام پیری و پس از مرگ یکی از بستگان...
اِبْن‌ِ حَذّاء، ابوعبداله محمد بن یحیی تمیمی قُرطبی (347-416ق/ 958- 1025م)، فقیه، محدث، ادیب مالکی. وی در علم تعبیر رؤیا نیز بصیر بود (قاضی عیاض، 4/733؛ ذهبی، سیر، 17/444). در تاریخ ولادتش اختلاف است: بیشتر کسانی که از او یاد کرده‌اند، از جمله پسرس ابوعمر، تولد او را در محرم 347ق نوشته‌اند (قاضی عیاض، 4/734؛ ابن بشکوال، 2/480)،...
اِبْن‌ِ حِرْزِهِم، علی بن اسماعیل بن محمد بن عبدالله (د 559ق/ 1164م)، فقیه و صوفی مغربی. وی اهل فاس بوده و کنیه‌اش را ابوالحسن گفته‌اند و نسبش را به عثمان بن عفّان رسانده‌اند (ابن زیات، 71، 147؛ ابن ابی زرع، 265؛ ابن ابّار، 3/232). ضبط دیگر نام او ابن حِرِزم و ابن حرازِم است (سبکی، 6/258) که ظاهراً بیشتر در تداول عامه ب...
اِبْن‌ِ حُرَیوه محمد بن صالح بن هادی سماوی (د 1241ق/ 1826م)، عالم زیدی یمنی، حریوه لقب پدر وی بود. او در صنعاء پرورش یافت و بر علوم مختلف از ادبیات، علوم عقلی و اصول فقه اطلاع یافت. وی در فلسفه نظرات خاصی داشت. از جمله اینکه منشأ مشاجرات در مسائل عقلی را لفظی می‌دانست و بر آن بود که مسائل منطق بدیهی است. وی از تفکر...
اِبْن‌ِ حَزم، نک: ابوالولید ابن حزم. (رب) 23/3/77 </p>
اِبْن‌ِ حَزْم، خاندانی از بزرگان، سیاستمداران و دانشمندان اندلس. یزید جدّ اعلای این خاندان، ایرانی و از بردگان آزاد شدهٔ یزید بن ابی سفیان برادر معاویه بود. هموست که ابوبکر، فرماندهی نخستین سپاه مسلمانان را برای فتح شام بدو سپرد. این خاندان به سبب بستگی به بنی‌امیه تعصب خاصی نسبت به آنان داشتند. چندانکه هنگام سقوط این د...
اِبْن‌ِ حَزْم، ابومحمد علی‌بن‌احمدبن‌سعید، فقیه، محدث،فیلسوف، عالم ادیان و مذاهب، ادیب و شاعر و یکی از درخشان‌ترین چهره‌های فرهنگ اسلامی در اندلس (384-456ق/994-1064م). زندگی و سرگذشت: وی بنابر گواهی خودش در شهر قرطبه در اندلس چشم به جهان گشود. نیاکان وی از ساکنان قریه‌ای به نام منته لیشَم1 در اونبه در ناحیهٔ لبله2 در غرب...
اِبْن‌ِ حُسام‌ِ خوافی، مولانا جمال‌الدین محمدبن‌حسام (د 737ق/ 1337م)، شاعر سده‌های 7 و 8ق/13 و 14م. وی در اصل از مردم خواف بوده ولی در شهر هرات زندگی می‌کرده است و مرقدش نیز در آنجاست. ابن حسام از شاعران دربار ملک شمس‌الدین کَرت بوده و در قصیده‌ای که در 729ق به زبان عربی سروده، این پادشاه را مدح گفته و تاریخ ابتدای سلط...
اِبْن‌ِ حُسام‌ِ قُهِسْتانی، یا خوسفی، شمس‌الدین محمد بن حسام - الدین، از شاعران معروف شیعی سدهٔ 9ق/15م. وی در حدود 782ق در خوسف قهستان (که اکنون از نواحی بیرجند است) زاده شد و در همانجا به تحصیل مقدمات علوم پرداخت. به گفتهٔ مولانا حسامی واعظ در مزارنامه، پدران وی اهل علم و ارشاد بوده و در آن ناحیه به زهد و تقوا شهرت داشته...
اِبْن‌ِ حَسْدای، ابوالفضل، حسدای بن‌یوسف بن‌حسدای‌اسرائیلی (د پس از 478ق/ 1085م)، وزیر، کاتب و شاعر عصرملوک‌الطوایف اندلسی. وی که از یک خاندان بزرگ یهود برخاسته بود (صاعد، 205)، بعدها اسلام آورد (مقری، 3/293). نیای وی، حسدای، از احبار بزرگ یهود و از پیشگامان فقه و تاریخ یهود در اندلس بود و در بارگاه حکم المستنصر (حک 350-366ق) من...
اِبْن‌ِ حَسّول، نک: آل حسول. </p>
اِبْن‌ِ حَضْرَمی، عبدالله بن عمرو (عامر؟) بن عبدالله بن عماد (مق 38ق/658م)، از امرای طرفدار بنی‌امیه که در کشمکشهای امویان با علی بن ابی طالب(ع) بر سر خلافت نقش مهمی داشت. دربارهٔ ابن حضرمی و وقایعی که به قتل او انجامید، منبع اصلی که به ذکر جزئیات حوادث پرداخته، کتاب الغارات ثقفی کوفی (د 283ق/ 896م) است و نویسندگان...
اِبْن‌ِ حَفْصون، عمر بن حفصون بن جعفر بن شتیم (د 306ق/ 918م)، از مخالفان سرسخت امویان اندلس. جد پدری وی یکی از زمین‌داران بود که اسلام را پذیرفت ( 2 EI). پدرش با درآمد زمینهای نیاکان خود روزگار می‌گذراند. از آنجا که ابن حفصون نیز از مسیحیت به اسلام گرویده بود، در برخی مآخذ از او با نسبت «اسلامی» یاد شده است (ابن خطیب، 31)....
