توسعه احزاب در نتيجهٔ جنبش‌هاى اجتماعى (۱۹۴۰-۱۹۱۷م.)

مرحله‌ سوم را بايد از سال ۱۹۱۷ يا ۱۹۱۸ ميلادي، (اصلاح قانون اساسى براى بار دوم) که انتخابات با سيستم جديدى برپا شد، دانست. در اين سال‌ها، سيستم حزبى با تعميم افزايش حق رأى و ظهور جنبش‌هايى چون کالوينيست‌ها، کاتوليک‌ها و سوسياليست‌ها، گسترش يافت. نخست کالوينيست‌ها و پس از آن کاتوليک‌ها، با هدف لزوم حمايت دولت از مدارس مذهبى سازماندهى شدند. سوسياليست‌ها نيز در راستاى آرمان جهانى خود که جبران نگرانى‌ها و رفع شکايات مردم بود، برآمدند. هر گروه تلاش خود را بر ايجاد شکبه‌هاى مختلف در تحقق هدف‌ها و ايدئولوژى خود گذاشت که نتايج آن اندک‌اندک در دهه ۱۹۲۰ ميلادى نمودار گرديد. گرچه در سال‌هاى ۱۹۱۶ و ۱۹۱۷ ميلادي، پاره‌اى توافق‌ها، به‌گونه مسالمت‌آميز برسر مواردى چون مدارس و حق رأى صورت گرفت اما احزاب مذهبى و غيرمذهبي، همچنان بر خواسته‌هاى عقيدتى و گروهى خود تأکيد مى‌ورزيدند.


در اين دوران که همزمان با جريان داشتن جنگ داخلى در هلند بود، شمار احزابى که براى ورود به پارلمان با يکديگر به‌ رقابت برخاسته بودند به ‌نحو چشمگيرى افزايش يافت و از بيست حزب به پنجاه و چهار حزب رسيد. در انتخابات سال ۱۹۹۳ ميلادي، به‌جهت فزونى احزاب، از هر حزب تنها يک نماينده به پارلمان راه يافت و درنتيجه، تشکيل کابينه را با مشکلات عديده روبرو ساخت. از سال ۱۸۸۸ تا ۱۹۱۸ ميلادي، کابينهٔ دولت هلند يا از ليبرال‌ها و يا از ائتلاف سه حزب ضدانقلابي، مسيحى تاريخى و کاتوليک‌ها شکل گرفت. اما در فاصله سال‌هاى ۱۹۱۷ تا ۱۹۴۹ ميلادي، از آنجا که ملاک عمل، اکثريت داشتن در پارلمان بود، بيشتر دولت‌ها از احزاب دست‌راستى و ليبرال تشکيل شدند. در پى اصلاحات به‌عمل آمده در قانون اساسى و تغييرات ايجادشده در سيستم انتخاباتي، سوسيال دموکرات‌ها بيشترين صدمه را خوردند و شمارى از کرسى‌هاى خود را در پارلمان ازدست دادند.


در سال‌هاى پايانى اين دوره، انقلاب‌هاى ايدئولوژيکى خارج از هلند، فضاى سياسى داخل کشور را متأثر ساخت و براى نخستين‌بار، در دولت فوق‌العاده‌اى که توسط پارلمان در سال ۱۹۳۳ ميلادى تشکيل گرديد، وزراى سوسياليست راه يافتند.


اشغال هلند توسط آلمان، زندگى سياسى عادى را در اين کشور دچار وقفه ساخت و اکثر مردم هلند درصدد پايان دادن به اختلاف گروه‌هاى سياسى براى تشکيل حکومت ملى شدند.

تشديد رقابت احزاب (۱۹۶۶-۱۹۴۵م.)

در اين دوره، اگرچه تغييرات راديکالى در صحنه سياسى هلند پديد نيامد، اما رقابت ميان احزاب مذهبى (کاتوليک و پروتستان) با احزاب بدون مذهب (لائيک) شدت بيشترى يافت. به عبارت ديگر، احزاب مذهبى از سوى سوسياليست‌ها که تلاش‌هاى موفقيت‌آميز بسيارى داشتند، مورد تهديد قرارگرفتند.


افزايش احزاب پس از جنگ جهانى دوم سبب شده بود که آراء ميان آنها تقسيم شود. با ظهور سوسياليست‌ها در پارلمان، سياست‌هاى دولت تحت تأثير مستقيم اين گروه احزاب قرار گرفت و تحولات چشمگيرى در زمينه آموزش، همکارى و توسعه و ساير خدمات اجتماعى و عمومى پديد آمد. اما به‌طور کلى کاهش محبوبيت و شهرت حزب کاتوليک مردم را درپى داشت. عدم توافق دو حزب درخصوص بودجه سال ۱۹۶۶ ميلادى هلند، منجر به شکست دولت ائتلافى گرديد.


لازم به ذکر است که از زمان جنگ جهانى دوم تا نيمه دهه ۱۹۶۰، کابينه دولت هلند، بيشتر از ائتلاف سه حزب مذهبى با سوسياليست‌ها و گاه با ليبرال‌ها (حزب مردم براى آزادى و دموکراسي) تشکيل مى‌يافت.

ادغام احزاب هلند (۱۹۹۲-۱۹۶۶م.)

از آغاز دهه ۱۹۶۰ ميلادي، شمار احزابى که براى انتخابات پارلمانى به رقابت برخاسته بودند رو به فزونى گذاشت. اين امر تأثيرات منفى بسيارى را براى احزاب بزرگ سياسى هلند دربرداشت و سبب کاهش آراء آنان گرديد. پيدايش احزاب جديدى چون حزب دموکرات ۶۶ و حزب کشاورزان و جزء اينها تشکيل کابينه را مشکل و گه‌گاه نيز غيرممکن مى‌ساخت. از اين رو، مسئله ادغام احزاب مطرح شد.


اواخر دهه ۱۹۷۰ ميلادي، احزاب همگون هلند با يکديگر ادغام شدند. بيشترين ادغام و تغيير درميان احزاب مذهبى صورت گرفت. به‌طورى که با ادغام احزاب کاتوليک مردم، ضدانقلابي و اتحاديه تاريخى مسيحي، حزب بزرگ جديدى با نام اتحاديه دموکرات مسيحي (CDA) تأسيس گرديد. و براى نخستين‌بار کاتوليک‌ها و پروتستان‌ها تحت پوشش حزب واحدى قرارگرفتند. اين اتحاديه نزديک به دو دهه، با ائتلاف ساير احزاب، قدرت را دراختيار داشت.


ميان احزاب کارگر، دموکرات ۶۶ و راديکال هم بحث‌هايى به‌منظور ادغام درگرفت، اما اتحاد آنان تنها با انتخابات سال‌هاى ۱۹۷۱ و ۱۹۷۲ ميلادى دوام يافت. حزب دموکرات ۶۶ با اعلام نظرات جديد، خواستار اصلاحات سياسى راديکالي، در صحنه سياسى هلند شد و در اين فاصله زماني، به‌گونه حزبى اساسى و عمده، در سيستم چندحزبى هلند شناخته شد. بنابر بررسى‌هاى اخير انجام‌يافته توسط سازمان اينترويو (Inter View)، اين حزب که بتدريج درميان مردم محبوبيت و مقبوليت يافت، تا حد دومين حزب بزرگ هلند نيز ارتقاء يافت.


ادغام احزاب و کاهش آنها، مسئله تشکيل فورى کابينه را حل نکرد. در انتخابات سال ۱۹۷۲ ميلادى که سيزده حزب در پارلمان راه يافته بودند، براى تشکيل کابينه ۱۶۵ روز بحث و گفتگو درگرفت و سرانجام دولت ائتلافى از پنج حزب تشکيل گرديد. در سال ۱۹۷۷ ميلادي، گرچه مردم احزاب کوچکتر را ترک کرده بودند، اما با به بن‌بست رسيدن مذاکرات دو حزب کارگر و دموکرات مسيحي، پس از پشت‌سر گذاشتن ۲۰۸ روز، سرانجام دولت ائتلافي، از احزاب دموکرات مسيحي و ليبرال تشکيل يافت. در ۱۹۸۱ ميلادى هم، مذاکرات سه حزب کارگر، دموکرات ۶۶ و ليبرال براى تشکيل کابينه، سه ماه به‌ طول انجاميد. در انتخابات سال ۱۹۸۲ ميلادي، پس از پيروزى مجدد حزب دموکرات مسيحي، باز هم اين حزب نياز به ائتلاف با ساير احزاب پيدا کرد. آقاى لوبرز (Rudolph Lubbers) از سال ۱۹۸۲ تا ۱۹۸۹ ميلادي، دو کابينه ائتلافى با حزب دست‌راستى ليبرال تشکيل داد که به‌خاطر مسائل بودجه و محيط زيست، اين ائتلاف شکست خورد و حزب دموکرات مسيحى و ليبرال از يکديگر جداشدند. از آن پس حزب دموکرات مسيحى حاضر به ائتلاف با حزب ليبرال نشد و در سال ۱۹۸۹ ميلادي، با حزب چپ کارگر ائتلاف کرد و سومين کابينه آقاى لوبرز شکل گرفت. در انتخابات ۱۹۹۴ ميلادي، نخست‌وزيرى آقاى لوبرز پس از سه دوره پايان يافت و دولت جديد با ائتلاف احزاب کارگر، دموکرات ۶۶ و ليبرال تشکيل شد.