مسجد حظيره

اين مسجد در خيابان امام شهر يزد قرار دارد. بناى اوليه روضهٔ محمديه يا حظيره بقعه‌اى براى عبادت و سکونت فقرا بود و در سال ۸۴۳ هـ.ق از اموال حاج شمس‌الدين ميبدي ساخته شد. اين بنا هم‌اکنون به مسجد حظيره شهرت دارد و جز سنگ مرمر محراب آن، ساير قسمت‌هاى بنا نسبتاً نوساز است. آرامگاه سومين شهيد محراب حضرت آيت‌الله صدوقى در کنار اين مسجد واقع شده است.

مسجد سرپلک

مسجد سرپلک و ساباط جنب آن، در ابتداى بازار سرپلک شهرستان يزد قرار دارد. مؤلف تاريخ يزد، با توجه به کاشى‌هاى مسدس تيمورى بکار رفته در ايوان تابستانى اين بنا، قدمت آن را به قرن نهم هـ.ق نسبت مى‌دهد. بناى اين مسجد از خشت و گل با بکارگيرى آجر در قسمت‌هايى از ساختمان مانند کف و پشت‌بام است و شامل گرمخانه، صحن، گنبد و ايوان تابستانى است. مسجد سرپلک داراى ورودى در ضلع‌هاى جنوبى و شرقى است و بر دو لوح کاشى‌ سردر ضلع شرقى آن، سال ۱۱۲۳ هـ.ق حک شده است. گرمخانهٔ مسجد با پوششى از طاق و تويزه در ضلع شرقى صحن و در سطحى بلندتر از سطح صحن و ايوان تابستانى بنا شده است. روبه‌روى گرمخانهٔ اصلى در ضلع غربى صحن، گرمخانهٔ کوچکترى ديده‌ مى‌شود. حوضخانهٔ مسجد در گوشهٔ شمال شرقى صحن، در عمق زمين قرار داشت.


در محراب و قسمت‌هايى از محوطهٔ زير گنبد اين مسجد، کاربندى گچى بکار رفته است. کاشى‌هاى مسدس فيروزه‌اى موجود در محراب، ازارهٔ اطراف ايوان و دست‌اندازهاى غرفه‌هاى نيم‌طبقه، از شاخص‌هاى اين بنا به‌شمار مى‌رود. کاشى معرق موجود در محراب از ظرايف هنرى اين مسجد و بيانگر قدمت اين بنا است.

مسجد پيرحسين

اين مسجد در محلهٔ کوچهٔ بيوک شهر يزد قرار دارد و تاريخ احداث آن سال ۸۲۲ هـ.ق است. بناى اين مسجد از خشت، گل و آجر است و داراى گنبدى بلند، ايوانى در ضلع شمالى گنبد و صحنى کوچک در جلوى ايوان است. گرمخانهٔ مسجد که به گنبد چسبيده است، داراى پوششى با قد پاى کم و نيم‌طبقه‌اى در بالاى آن است.

مسجد ملااسماعيل


ورودى اصلى مسجد از سمت بازارچه است. حياط اول، به سبک قاجار و داراى اُرسى‌هاى کوچک چوبى در دو طبقه است. پس از آن، سردر ورودى ديگرى با کاشى‌کارى جالب و درِ چوبى قديمى است. هشتى از طريق دو راه ورودى در طرفين، به حياط بزرگ مسجد راه مى‌يابد. در ضلع غربى حياط، شبستان با گرمخانه و در سمت شرقى آن، چند حجره قرار دارد. در هر دو طرف حياط، يک راهروى ستون‌دار مسقف وجود دارد و درهاى شبستان و حجره‌ها به داخل آن باز مى‌شود. شبستان تابستانى در ضلع جنوبى قرار دارد و روبه‌روى آن، ايوان آجرى بلندى است. قطر دهانهٔ گنبد مسجد، ۶۰/۱۵ متر است.

مسجد بياق‌خان

مسجد بياق‌خان در بازار قديمى شهر يزد قرار دارد. قدمت اين مسجد به دوران حکومت شاهزاده محمدولى ميرزا قاجار در يزد مى‌رسد. مصالح آن از خشت، گل و آجر و شامل تابستان‌خانه و گرمخانه است. صحن مسجد در ضلع شرقى تابستان‌خانه و در سطحى پايين‌تر از آن ساخته شده است. پوشش گرمخانه -که نسبت به تابستان‌خانه وسعت کمترى دارد- بصورت طاق و تويزه و آجرى است. تابستان‌خانه تا ارتفاع يک و نيم‌ مترى از کف، آجرى و بعد از آن سفيدکارى شده است.


مسجد در کنار بازار و با اختلاف سطحى در حدود سه و نيم متر از کف بازار قرار دارد و از سمت شمال و غرب با پله‌هايى از صحن به بازار راه دارد.

مسجد شاه عبدالقيوم

مسجد شاه‌عبدالقيوم در محلهٔ شاه عبدالقيوم شهر يزد قرار دارد. بررسى‌هاى متونى و قياسي، قدمت بنا را به اوايل دوران صفوى نسبت مى‌دهد. اين مسجد شامل تابستان‌خانه و گرمخانه است. تابستان‌خانه در ضلع شمالى صحن و گرمخانه در ضلع شمال غربى مسجد قرار دارد. ورودى تابستان‌خانه پس از يک هشتى با پوشش سادهٔ گنبدى به صحن مى‌رسد. در ضلع شمال غربى ورودي، حوضخانهٔ مسجد قرار دارد.


تابستان‌خانهٔ مسجد داراى نُه چشمه‌طاق و ستون‌هايى است که تا ارتفاع يک و نيم‌ مترى (زير رف‌ها) با آجرنماسازى و با گچ‌ بندکشى شده‌اند. اين بنا به مسجدهاى ملااسماعيل، ابوالمعالى و نومالمير شباهت دارد. گرمخانهٔ مسجد داراى هشت چشمه‌طاق و پوشش از طاق و تويزه است. در بالاى هر يک از اتاق‌ها، سنگ مرمرى جهت انتقال نور به داخل مسجد تعبيه شده است. دو شبکه کاشى معرق در بالاى محراب گرمخانه ديده مى‌شود.