کشاورزى بزرگ‌ترين بخش اقتصاد اين کشور را تشکيل مى‌دهد. بيش از ۷۰ درصد از کل جمعيت کشور به نحوى با کشاورزى ارتباط دارند و اين بخش بيش از نيمى از نيروى کار کشور را به‌خود اختصاص داده است. ۲۴ درصد از توليد ناخالص داخلى مربوط به کشاورزى است و ۵۴/۴۷ درصد نيروى کار در ۹۵-۱۹۹۴ در بخش کشاورزى مشغول مى‌باشند. اين بخش بيشترين ارز خارجى را نصيب کشور مى‌سازد. در طى ۹۵-۱۹۹۴ رشد اين بخش بهبود قابل توجهى نسبت به سال قبل نموده است. رشد کشاورزى ۹۴/۴ درصد در مقايسه با ۸۶/۲ درصد در ۹۴-۱۹۹۳ تخمين زده مى‌شود.


محصولات کشاورزى به‌دو دسته پاييز و بهار تقسيم مى‌گردند. فصل بهار از آوريل و ژوئن شروع مى‌شود و در اکتبر و دسامبر خاتمه مى‌يابد. در حالى که فصل پاييز از اکتبر - دسامبر شروع و در آوريل - مه پايان مى‌پذيرد. محصولات عمده عبارت است از : برنج، گندم، پنبه، ذرت، نيشکر.


يکى از محصولات عمده کشاورزى برنج مى‌باشد. اين محصول علاوه بر آنکه از لحاظ داخلى مصرف مردم را در کشور تأمين مى‌نماييد، به عنوان يک منبع معتبر تأمين ارز خارجى نيز به شمار مى‌رود. ده درصد زمين زير کشت را برنج تشکيل مى‌دهد و يک‌سوم توليد آن صادر مى‌شود. برنج پاکستانى از تنوع زيادى برخوردار است و آن را در دو دسته ايرى و با سماتى که هر کدام داراى انواعى مى‌باشند، طبقه‌بندى مى‌نمايند. برنج باسماتى و مرغوب‌ترين برنج و بهترين برنج باسماتى نيز کرنل مخصوص است که اکثراً در مناطق مربوط به ايالت پنجاب کشت مى‌گردد. نوع ايرى در ساير نقاط کشور خصوصاً در سند کشت مى‌شود. پاکستان برنج باسماتى مرغوب خود را به کشورهاى اروپايى و کشورهاى عرب حوزه خليج فارس صادر مى‌نمايد و ايران نيز در رديف اولين واردکنندگان برنج از پاکستان محسوب مى‌گردد. در سال ۱۹۹۸ توليد برنج ۶۵۸۷ هزار تن بوده است.


گندم غذاى اصلى مردم و بزرگ‌ترين محصول دانه‌اى پاکستان مى‌باشد. اين کشور به‌دليل جمعيت زياد از يک طرف و فقير بودن مردم از طرف ديگر وابستگى زياد به اين محصول کشاورزى دارد. افزايش جمعيت به اهميت افزايش توليد و سطح زير کشت گندم در کشور مى‌افزايد. وجود تنگناهاى مختلف در زمينه کشاورزى شامل مکانيزه نبودن کشاورزي، بافت و سيستم فئودالى و تغييرات جوى و بدى آب و هوا و ميزان بارندگى از عوامل و موانع عمدهٔ برنامه‌ريزى کشاورزى در زمينه گندم به شمار مى‌رود. در ۸۴-۱۹۸۳ بدى شرايط جوى و آب و هوا توليد گندم را به شدت پنجاب دچار آسيب نمود. از عوامل منفى ديگر در اين زمينه مى‌توان از نبودن سيلوى کافى در اين کشور نام برد. نبودن سيلوهاى مختلف و کافى در پاکستان باعث مى‌شود که توليد مازاد بر سيلوهاى موجود بر اثر شرايط نامساعد آب و هوا و به‌خصوص رطوبت موجود در هوا از بين برود. مسئله ديگر قاچاق گندم به خارج از کشور مى‌باشد که باعث کمبود گندم در داخل مى‌گردد. پاکستان سالانه مقادير قابل توجهى گندم از کشورهاى خارجى و به‌خصوص کانادا و آمريکا وارد مى‌نمايد. بخشى از گندم وارداتى از آمريکا سابقاً براى کمک به مهاجران افغانى بود و بخش ديگرى به صورت دو جانبه براى پاکستان ارسال مى‌شد. ميزان واردات گندم در سال‌هاى ۸۷-۱۹۷۱ معمولاً زير يک ميليون تن بوده است و تنها در ۸۶-۱۹۸۵ نزديک به ۹/۱ ميليون گندم وارد شد. پس از آن ميزان گندم وارداتى در سال‌هاى مختلف متفاوت بوده است اما در سپتامبر ن۱۹۹۲ جارى شدن سيل ويرانگر در کشور ميزان واردات گندم از خارج را افزايش داد. توليد گندم در سال ۱۹۹۸، ۱۸،۶۹۴،۰۰۰ تن بود.



پنبه نيز از مهم‌ترين محصولات پاکستان مى‌باشد که در خدمت صنايع منسوجات داخلى است و به‌طور مستقيم و غير مستقيم ميزان قابل توجهى ارز خارجى را نصيب کشور مى‌نمايد. حدود ۶۰ درصد از درآمد صادراتى کشور در ارتباط نزديک با اين محصول مى‌باشد. توليد پنبه بيشتر در مناطق سرگودا، جهنگ، فيصل آباد، اوکارا، ساهيوال، مولتان، بهاولپور، مظفرگر، رحيم يارخن، سکر، شيخو پورده ، نوابشاه، سنگر و تارپارکر مى‌باشد. قيمت پنبه در سطح جهانى مؤثر در تعيين قيمت پنبهٔ پاکستان مى‌باشند. از مواردى‌که دولت حداقل قيمت حمايتى را مرتب کنترل و نظارت مى‌نمايد، پنبه است. طبيعى است که هر گونه کاهشى در توليد اين محصول و تغيير سطح زمين‌هاى زير کشت اين محصول به محصولات ديگر، موجب کاهش توليد و در نتيجه کاهش درآمد ارزى کشور مى‌گردد. در مجموع وضعيت پنبه پاکستان نقطهٔ اميد صادرات کشور در زمينه‌هاى مختلف نخ، الياف، البسه و پوشاک و ساير محصولات نساجى محسوب مى‌گردد و سياست حمايتى حداقل قيمت دولت نيز تشويقى براى کشاورزان در اين خصوص مى‌باشد. توليد پنبه در سال ۱۹۹۸، ۳،۱۲۴،۰۰۰ تن بود.



نيشکر يکى از مهم‌ترين محصولات صنعتى است و حدود ۵ درصد کل مناطق زير کشت اين کشور را در بر مى‌گيرد. اين محصولات همچنين به عنوان ماده خام اصلى براى توليد شکر سفيد مى‌باشد. کارخانجات شکر به‌خصوص در ايالات سرحد، پنجاب و سند وابستگى زيادى به اين محصول دارند. جمعيت شاغل در اين بخش اعم از بخش توليدات نيشکر و کارخانجات استحصال شکر از نيشکر در سطح کشور به صورت پراکنده‌اى تقسيم شده‌اند. توليد اين محصول در سند در ۹۵-۱۹۹۴ به علت باران‌هاى شديد نسبت به سال قبل کاهش يافته است. در سال ۱۹۹۸، ۵۳،۱۰۶،۰۰۰ تن بود.


پاکستان در زمينهٔ آموزشى کشاورزى پيشرفت قابل توجهى داشته است. قدمت بعضى زا مراکز آموزشى کشاورزى نظير دانشگاه کشاورزى فيصل آباد به بيش از صد سال مى‌رسد. دانشگاه‌هاى کشاورزى پاکستان در شهرهاى فيصل آباد، پيشاور، تاندوجم (در سند) مى‌باشند. دانشکده‌هاى کشاورزى نيز در شهرهاى کويته، مولتان و راولپندى قرار دارند. مراکز تحقيقاتى کشاورزى که در واقع مکمل مراکز آموزشى مى‌باشند نيز کار گسترده‌اى را دنبال مى‌کنند. يک مرکز اصلى تحقيقات کشاورزي، شوراى تحقيقات کشاورزى پاکستان ((Pakistan Agricultural Research Council (PARC) است که داراى هشت مرکز تحقيقاتى مى‌باشد. شوراى مذکور داراى بخش‌هاى مختلف تحقيقاتى است و در زمينه‌هاى مختلف نظير دانه‌هاى کشاورزي، محصولات کشاورزي، خاک، دام و طيور و امثال آن فعاليت دارد. سالانه حدود ۳۰ تحقيق مختلف در اين مؤسسه صورت مى‌گيرد که در بعضى از موارد ارتباط مستقيم و آموزش مستقيم کشاورزان نيز شامل برنامه‌هاى مؤسسه مى‌گردد. هشت مرکز تحقيقاتى مذکور عبارت است از:


- شوراى ملى تحقيقات کشاورزى که در اسلام آباد است و علاوه بر کار تحقيقاتى در مورد محصولات کشاورزى در مورد علوم دامداري، ماشين آلات کشاورزي، منابع طبيعى و علوم اجتماعى نيز فعاليت مى‌نمايد.


- مؤسسه تحقيقات مناطق خشک که مرکز آن در کويته و دفاترى در بهاولپور، عمر کوت و دير اسماعيل خان دارد.


- مؤسسه تحقيقات امراض و آفات محصولات که دفاترى در مرى و کراچى دارد.


- مرکز تحقيقات ملى چاپ در شينکارى و مانسهرا.


- مؤسسه تحقيقات کشاورزى مناطق گرمسيرى در کراچي.


- ايستگاه تحقيقات کشاورزى مناطق جنوبى در تانا.


- ايستگاه تحقيقات کشاورزى هيماليا در کاغان.


- ايستگاه تحقيقات کشاورزى قراقروم براى مناطق شمالى در جاگلوت.


به لحاظ اهميت نقش کشاورزى در اقتصاد ملي، دولت از طريق برنامه‌هاى حمايت از قيمت‌هاى محصولات کشاورزي، اعطاء اعتبارات لازم اقدامات عمرانى و دايرسازى ارضي، به‌طور فعالانه‌اى از اين بخش حمايت مى‌کند. بانک توسعه کشاورزى پاکستان ((Agriculture Development Bank OF Pakistan (ADBP) مهم‌ترين سازمان دولتى است که در زمينه توسعه و توزيع محصولات کشاورزى فعاليت مى‌کند. اعتبارات کشاورزى از طريق اين بانک تأمين مى‌گردد. حکومت‌هاى ايالتى نيز در مواردى اعتبارات اضطرارى با اقساط طولانى دراختيار کشاورزان مى‌گذارند. (Ibid, P:9-15.)