زبان و خط

بنگالي، زبان اصلى مردم بنگلادش را تشکيل مى‌دهد. اين زبان يکى از تقسيمات زبان‌هاى هند و آريائى در شبه قاره هند است. بنگالى که از کهن‌ترين زبان‌هاى شبه قارهٔ هند به‌شمار مى‌رود، زبان مادرى ۱۳۳ ميليون بنگالى است که در بنگال غربى و بنگلادش زندگى مى‌کنند؛ زبان بنگالى داراى لهجه‌هاى متفاوتى است.

يکى از عواملى که به استقلال بنگلادش از پاکستان کمک کرد داشتن زبانى جدا بود. بعضى مسئله زبان را نخستين عاملى مى‌دانند که سبب بروز قيام در پاکستان شرقى شد. در حالى‌که ۴۸/۵۵ درصد کل جمعيت پاکستان به زبان بنگالى صحبت مى‌کردند، تنها ۶۵/۳ درصد مردم پاکستان به زبان اردو سخن مى‌گفتند و زبان اردو به‌وسيلهٔ محمدعلى جناح به‌عنوان زبان رسمى مردم پاکستان انتخاب شده بود. حال آنکه به عقيدهٔ بنگالى‌ها بايستى زبان بنگالى به‌عنوان زبان رسمى کشور انتخاب مى‌شد. دانشجويان مسلمان داکا با به وجود آوردن کميته‌اى خواهان شناسائى زبان بنگالى به‌عنوان زبان رسمى پاکستان شدند. در حالى‌که اين امر از طرف محمدعلى جناح رد شده بود.

در ۱۹۵۲ حکومت مرکزى بر آن شد که زبان بنگالى را به خط فارسى متداول کند. اما روستائيان، دانشجويان و کارگران گردهم آمدند و به دفاع از زبان مادرى خود پرداختند. سرانجام، در نتيجه فشارهاى روزافزون بنگالى‌ها حکومت مسلم ليک به ناچار بنگالى را به‌عنوان يکى از زبان‌هاى رسمى پاکستان پذيرفت.

زبان بنگالى از سانسکريت گرفته شده و به‌وسيلهٔ پراکريت (Prakrit) تکميل شده است. زبان بنگالى از يک ادبيات قديمى برخوردار است که با ادبيات هندى ترکيب شده است. ادبيات صوفيانه مربوط به قرون وسطى هندى در بنگلادش مورد توجه مى‌باشد. سابقه اولين نوشته‌هاى بنگالى که اکنون در دسترس است به قرن هفتم ميلادى باز مى‌گردد. در نيمه اول قرن نوزدهم ادبيات نوين اين زبان به سرحد شکوفائى خود رسيد. آثار ?رابيندرانات تاگور - Rabindranath Tagore? در سال ۱۹۱۳ جايزه نوبل را به وى اختصاص داد. کوشش‌هاى دولت پاکستان به پوشاندن آثار تاگور پس از استقلال در ۱۹۷۴ از ديگر عوامل روى آورى بنگلادش به زبان و ادبيات بنگالى گرديد. ?ويديا ساگار - Viddiya Sagar?، ?بنکيم چاندرا - Bankim Chandra? و ?ميرمشرف حسين? از جمله چهره‌هاى معروف ادبيات بنگالى اين عصر هستند.

خط بنگالى نيز اصلاح شده خط سانسکريت يا دواناگارى (Devanagari) مى‌باشد و شباهتى به اردو که از دست‌خط عربى استفاده کرده است. ندارد. لغت‌هاى عربى و فارسى و انگليسى نيز به آن اضافه شده است.