اشتباهات رایج در قراردادهای تجاری و استخدامی

یک قرارداد دقیق فقط مجموعه‌ای از بندهای حقوقی نیست؛ بلکه سندی است که پایه اعتماد و استمرار همکاری را ایجاد می‌کند. زمانی که همه جزئیات به‌روشنی نوشته شود، هیچ‌کدام از طرفین احساس ابهام یا نگرانی نخواهند داشت و تمرکز اصلی به جای اختلاف، بر رشد و توسعه همکاری قرار می‌گیرد.

قرارداد؛ ستون اعتماد در روابط کاری و تجاری

در هر نوع همکاری، چه میان دو شرکت و چه میان کارفرما و کارمند، اعتماد رکن اصلی است. اما اعتماد صرفاً بر پایه‌ی روابط شخصی و گفت‌وگوهای شفاهی شکل نمی‌گیرد؛ بلکه نیازمند پشتوانه‌ای مکتوب و الزام‌آور است. قرارداد همان ستون اعتماد است که باعث می‌شود طرفین بدانند چه وظایفی بر عهده دارند و در برابر چه حقوقی حمایت می‌شوند.

وقتی قرارداد به‌درستی تنظیم شود، همه چیز شفاف و روشن خواهد بود؛ از موضوع همکاری گرفته تا زمان‌بندی، تعهدات، مبلغ و شرایط فسخ. همین شفافیت است که جلوی بسیاری از سوءتفاهم‌ها و اختلافات احتمالی را می‌گیرد. به بیان ساده، قرارداد خوب همان نقشه راهی است که روابط کاری و تجاری را در مسیری مطمئن و قابل پیش‌بینی هدایت می‌کند و بخشی جدایی‌ناپذیر از فرآیند بهینه‌سازی ساختار قانونی شرکت به شمار می‌آید.

چرا قراردادهای ضعیف، منبع اصلی اختلاف می‌شوند؟

بخش زیادی از پرونده‌های حقوقی به‌دلیل قراردادهایی است که جزئیات مهم در آن‌ها ذکر نشده یا با عباراتی مبهم نوشته شده‌اند. به‌عنوان نمونه، در قرارداد تأمین کالا، اگر تاریخ دقیق تحویل قید نشود، فروشنده ممکن است کالا را سه ماه بعد تحویل دهد، در حالی که خریدار انتظار داشته یک‌ماهه دریافت کند. همین خلأ ساده، به اختلاف جدی و حتی طرح دعوا منجر می‌شود.

در قراردادهای استخدامی نیز نمونه‌های فراوانی وجود دارد. مثلاً اگر شرح وظایف کارمند به‌طور دقیق نوشته نشود، کارفرما ممکن است از او انتظار انجام کارهای خارج از توافق اولیه داشته باشد. یا اگر درباره نحوه پرداخت اضافه‌کار بندی وجود نداشته باشد، کارمند می‌تواند به اداره کار شکایت کند و کارفرما محکوم به پرداخت مبالغ سنگین شود.

حتی در قراردادهای همکاری بین شرکا، اگر درصد سهام و نحوه تقسیم سود شفاف نباشد، یکی از طرفین می‌تواند ادعا کند که سهم بیشتری از سود به او تعلق دارد. این نوع اختلافات معمولاً مستقیماً به دادگاه کشیده می‌شود. این مثال‌ها نشان می‌دهد مشکل قراردادهای ضعیف، نداشتن توافق نیست، بلکه نادیده گرفتن همان جزئیاتی است که بعداً به بزرگ‌ترین منبع اختلاف تبدیل می‌شود.

اشتباهات رایج در قراردادهای تجاری

در قراردادهای تجاری، حتی یک جمله مبهم می‌تواند به اختلافی پرهزینه منجر شود. به همین دلیل آشنایی با اشتباهات رایج در این نوع قراردادها اهمیت زیادی دارد. برخی خطاهای رایج عبارتند از:

• ابهام در موضوع قرارداد: اگر در قرارداد خرید کالا فقط نوشته شود «لوازم الکترونیکی» بدون ذکر مدل، تعداد یا مشخصات فنی، فروشنده می‌تواند کالایی متفاوت از انتظار خریدار تحویل دهد.
• عدم تعیین دقیق مبلغ و شرایط پرداخت: فرض کنید در قرارداد فروش تجهیزات، تنها به «پرداخت مرحله‌ای» اشاره شود، بدون تعیین زمان‌بندی و نحوه انتقال وجه. در این شرایط، فروشنده ممکن است دریافت پول را به تعویق بیندازد یا خریدار پرداخت را متوقف کند.
• نبود بند ضمانت اجرا: در قرارداد احداث ساختمان، اگر درباره جریمه تأخیر چیزی نوشته نشود، پیمانکار می‌تواند پروژه را ماه‌ها عقب بیندازد بدون اینکه مسئولیتی متوجه او باشد.
• بی‌توجهی به شرایط فسخ: در بسیاری از قراردادهای شراکت، شرایط فسخ قرارداد یا خروج یکی از شرکا ذکر نمی‌شود. در نتیجه، وقتی یکی از طرفین قصد خروج دارد، باقی شرکا با مشکل حقوقی جدی روبه‌رو می‌شوند.
• عدم تعیین مرجع حل اختلاف: اگر در قرارداد قید نشود که اختلافات از طریق داوری یا دادگاه حل می‌شوند، هر اختلاف کوچکی به پرونده‌ای طولانی و پیچیده در محاکم قضایی تبدیل خواهد شد.

این خطاها، به ظاهر جزئی هستند اما در عمل می‌توانند روابط تجاری را به بحران بکشانند و هزینه‌های سنگینی برای طرفین به همراه داشته باشند.

اشتباهات رایج در قراردادهای استخدامی

قرارداد استخدامی تنها یک توافق ساده برای پرداخت حقوق در برابر انجام کار نیست؛ بلکه چارچوبی است که حقوق و تعهدات کارفرما و کارمند را مشخص می‌کند. با این حال، بسیاری از قراردادهای کاری به‌دلیل بی‌توجهی به جزئیات، بعدها به منبع اصلی شکایت‌ها و اختلافات تبدیل می‌شوند. برخی از خطاهای رایج در این قراردادها عبارت‌اند از:

• مشخص نکردن وظایف شغلی: اگر در قرارداد فقط به عنوان «کارشناس فروش» اشاره شود، بدون شرح وظایف دقیق، کارمند ممکن است مجبور به انجام کارهایی خارج از انتظارش شود یا در زمان ارزیابی عملکرد دچار اختلاف با کارفرما گردد.
• ابهام در میزان حقوق و مزایا: گاهی تنها مبلغ پایه ذکر می‌شود و درباره اضافه‌کار، پاداش یا مزایای جانبی چیزی نوشته نمی‌شود. این موضوع در عمل باعث ادعاهای متفاوت و طرح شکایت در مراجع اداره کار می‌شود.
• نادیده گرفتن شرایط فسخ قرارداد: در برخی قراردادها توضیح داده نمی‌شود که کارفرما یا کارمند تحت چه شرایطی می‌توانند قرارداد را فسخ کنند. همین خلأ می‌تواند در زمان ترک کار یا تعدیل نیرو مشکلات جدی ایجاد کند.
• نبود بند محرمانگی و رقابت: در بسیاری از شرکت‌ها، به‌ویژه در حوزه فناوری یا فروش، محرمانه ماندن اطلاعات اهمیت زیادی دارد. اگر بندی در این باره وجود نداشته باشد، کارمند می‌تواند اطلاعات حساس شرکت را در اختیار رقیب قرار دهد بدون اینکه تخلف محسوب شود.
• بی‌توجهی به بیمه و تعهدات قانونی: در برخی قراردادها صریحاً قید نمی‌شود که کارفرما موظف به بیمه کردن کارمند است. این موضوع نه‌تنها منجر به جریمه برای کارفرما می‌شود، بلکه اعتماد نیروی کار را نیز از بین می‌برد.

در مجموع، ضعف در تنظیم قراردادهای استخدامی باعث می‌شود رابطه‌ای که باید مبتنی بر اعتماد و شفافیت باشد، به بستری برای اختلاف و طرح دعاوی حقوقی تبدیل گردد.

چگونه از این خطاها پیشگیری کنیم؟

پیشگیری از خطا در قراردادهای تجاری و استخدامی بیش از هر چیز به دقت در تنظیم متن قرارداد وابسته است. برای این منظور می‌توان چند اقدام عملی را در نظر گرفت:

1- استفاده از مشاور یا وکیل متخصص

قراردادها باید توسط فردی تنظیم یا بازبینی شوند که با قوانین تجارت و کار آشنا باشد. بسیاری از اختلافات فقط به‌دلیل ناآگاهی از مقررات پیش می‌آید.

2- مشخص کردن جزئیات مهم

تاریخ شروع و پایان همکاری، تعهدات طرفین، نحوه پرداخت، ضمانت اجرا و شرایط فسخ باید به‌طور دقیق و بدون ابهام نوشته شود. هر عبارتی که امکان دو برداشت متفاوت داشته باشد، در آینده به اختلاف تبدیل خواهد شد.

3- استفاده از نمونه‌های استاندارد

بسیاری از صنوف و مراجع رسمی الگوهای قراردادی آماده دارند. استفاده از این الگوها به‌ویژه برای کسب‌وکارهای کوچک می‌تواند جلوی خطاهای ابتدایی را بگیرد.

4- بازبینی دوره‌ای قراردادها

شرایط کسب‌وکار همیشه ثابت نمی‌ماند. بازنگری در قراردادها (مثلاً سالانه) باعث می‌شود بندهای قدیمی یا ناکارآمد اصلاح شوند و قرارداد با وضعیت جدید هماهنگ گردد.

5- ثبت مکتوب توافقات جانبی

توافق‌های شفاهی یا پیام‌های غیررسمی (مثلاً در واتساپ) جای قرارداد رسمی را نمی‌گیرند. هر تغییری در شرایط باید به‌طور رسمی به متن قرارداد اضافه شود.

نتیجه‌گیری: قرارداد دقیق، سرمایه‌ای برای اعتماد

قراردادها زمانی ارزش واقعی خود را نشان می‌دهند که همه جزئیات در آن‌ها به‌روشنی نوشته شده باشد. ابهام در موضوع، نحوه پرداخت، شرایط فسخ یا وظایف طرفین، به‌جای همکاری سازنده زمینه اختلاف و هزینه‌های پیش‌بینی‌نشده را ایجاد می‌کند. در قراردادهای تجاری، این خطاها می‌توانند روابط بین شرکت‌ها را مختل کنند و در قراردادهای استخدامی، به شکایت کارمندان یا کاهش اعتماد آن‌ها بینجامند.

برای پیشگیری از این مشکلات، کافی است قراردادها با دقت و جزئی‌نگری تنظیم شوند. ذکر دقیق تعهدات طرفین، نحوه پرداخت، شرایط خاتمه همکاری و ضمانت اجرای تعهدات، بسیاری از سوءتفاهم‌ها را از همان ابتدا برطرف می‌کند. قراردادی که بر پایه شفافیت نوشته شده باشد، امنیت خاطر ایجاد می‌کند و به‌جای آنکه منبع اختلاف باشد، به پشتوانه‌ای مطمئن برای ادامه همکاری تبدیل خواهد شد.