سنندج
سنندج مرکز اين شهرستان و استان کردستان است که در فاصله ۵۲۰ کيلومترى جنوب غربى تهران در مسير آسفالته مياندوآب-کرمانشاه و زنجان-کرمانشاه قرار دارد. به دليل کوهستانى بودن منطقه کردستان، شهر سنندج که داراى دشت، قشلاق و رودخانه است، هميشه عامل جذب عشاير کوچ‌روى کرد بوده است.اين شهرستان داراى شهر ديگرى به نام شوشيه است و جمعيت آن طبق برآورد سال ۱۳۷۹، ۳۸۸،۱۳۸ نفر بوده است.
وجه تسميه شهر سنندج (سنه يا سنه‌دژ) که از شهرهاى کهن و مقدس است به آيين مهر و زردشت در اين بخش ايران باز مى‌گردد. ارتباط اين شهر و نواحى مجاور آن با اساطير پهلوانى آريايى از اهميت و قدمت اين شهر حکايت مى‌کند. اين شهر در قدمى روى تپه بزرگى در کنار رودخانه قشلاق به نام پيالکه توش نوذر قرار داشته، قلعه حسن‌آباد که دژى ساسانى بود، نزديک اين شهر واقع بود و هماره به عنوان پادگانى براى حمايت از اين شهر عمل مى‌کرد.
شهر کهن سنه‌دژ احتمالاً در اثر زلزله و هجوم مغول ويران شد و تا زمان صفوى به صورت دهکده‌اى به حيات خود ادامه داد. مرکز حکومتى اين شهر پس از ويراني، به قلعه حسن‌آباد منتقل شد. شهر جديد سنندج در دوره صفوى و در روزگار شاه‌صفى در سال ۱۰۴۶ هـ.ق توسط سليمان خان اردلان پايه‌گذارى شد.
سليمان خان مرکز حکومت را از قلعه‌هاى حسن‌آباد و پلنگان به شهر سنه منتقل و اقدام به آباد ساختن آن نمود. وى قلعه حکومتى را با استحکام تمام دربالاى تپه‌اى بنا نهاد و عمارات، حمام، مسجد و بازار را در خارج و اطراف قلعه ساخت. او با احداث يک رشته قنات در دشت سرنووي در فاصله هزار قدمى شهر که در سال ۱۳۰۹ هـ.ق در اثر توسعه شهر داخل محدوده شهر شده بود، آب را به داخل شهر و ميان قلعه هدايت کرد.
گسترش شهر مربوط به زمان امان‌الله خان اردلان است. او قلعه حکومتى را توسعه داد و چندينى تالار و عمارت در آنجا ساخت و در فاصله سال‌هاى ۳۰-۱۲۲۰ هـ.ق با احداث عمارت‌ها، بازار، کاروانسرا و مسجد از جمله مسجد معروف به دارالاحسان در ميان شهر، به توسعه پرداخت. همچنين در سال ۱۲۲۲ هـ.ق باغ و عمارت خسروآباد را توسعه بخشيد.
گفتنى است سنندج به لحاظ موقعيت جغرافيايى و فعاليت‌هاى شهرسازى عصر صفوى و قاجار، از بافت شهرى سنتى باارزشى برخوردار است که بناهاى مسکونى و عام‌المنفعه متعددى مانند حمام، مساجد، بازار و تکيه در آن باقى مانده است.
مراکز ديدنى: بافت قديمى شهر سنندج، مسجد دارالاحسان، مسجد دارالامان(مسجد والي)، بازار قديمى و بازار سرتپوله، مسجد روستاى نگل، مسجد وزير، مسجد خورشيدلقا خانم، مسجد وکيل، مسجد و تکيله عبدالله‌بيگ، مسجد ملااحمد قيامتي، مسجد آويهنگ، کليساى سنندج، امامزاده پير عمر، امامزاده هاجر خاتون، امامزاده طاقه گوره، مقبره شرف‌الملک: بقعه شيخ نجم‌الدين، پل قشلاق، حمام پاشاخان، حمام خان، حمام دوخزينه، حمام شيشه، حمام صلاحي، حمام عبدالخالق، حمام وکيل‌الملک، عمارت آصف ديوان، عمارت و باغ آيت‌الله مردوخ، عمارت امجدالاشراف، عمارت سرهنگ آزموده اردلان، مجموعه عمارت شيخ محمدباقر غياثي، خانه گله‌داري، خانه مجتهدي، عمارت مشيرديوان، خانه معمارباشي، عمارت ملالطف‌الله شيخ‌الاسلام، عمارت ملک‌التجار، عمارت وکيل‌الملک، عمارت خسروآباد، ساختمان شهرداري، باغ اميريه، باغ امانيه، آبيدر، موزه سنندج و موزه تاريخ طبيعي.