دخمه دوره مادی روانسر
در روانسر در جوار گورستان محل، دخمه‌ای رو به مشرق در کوه کنده شده است. این دخمه در ارتفاع ۳۵ متری از سطح گورستان قرار گرفته و به شکل مستطیل حجاری گردیده است. ارتفاع تاقنمای دخمه ۶۶/۱ متر و طول آن ۳ متر است. مدخل دخمه نیز مستطیل‌شکل و برخلاف جهت سطح دخمه تراشیده شده است و ابعاد آن به ترتیب ۷۵×۹۲ سانتی‌متر می‌باشد.
در جلو مدخل شیاری در سنگ نقر شده به عرض ۱۲ سانتی‌متر و عمق ۵ سانتی‌متر که احتمالاً این شیار شاید محل قرار گرفتن در سنگی دخمه در روزگار حجاری آن بوده است، زیرا در قسمت فوقانی اضلاع مدخل دخمه دو سوراخ که هر یک ۵ سانتی‌متر عمق دارند در سنگ کوه ایجاد گردیده که می‌رساند محل میخ‌هائی جهت محکم کردن در بوده‌اند.
دخمه‌های ده‌نو اسحاق‌وند
در روستای ده‌نو اسحاق‌وند بخش هرسین سه دخمه در کنار یکدیگر بر صخره کوه کنده شده‌اند که دخمه سوم از دو دخمه دیگر بالاتر قرار گرفته است. در بالای دخمه وسط، تصویر مردی با لباس مادی قرار دارد که در حال نیایش دست‌ها را به حالت شبیه قنوت اسلامیان به طرف مشرق بالا گرفته است.
این شخص ۸۷/۱ متر ارتفاع دارد و در مقابلش مشعلی به ارتفاع ۸۳ سانتی‌متر است. پس از آن آتشدانی به ارتفاع ۹۴ سانتی‌متر قرار دارد و سپس در پشت آتشدان شخصی به ارتفاع ۷۹ سانتی‌متر حجاری‌شده در حالی‌که دست‌ها را بلند کرده و از پشت میله‌ای گرفته است. وضع دست‌های شخص اخیر می‌تواند موجب این تصور واقع شود که شاید میله در پشت سر نگرفته باشد، بلکه مجمعه یا ظرفی به‌عنوان نذر برای آتشگاه می‌برد.
لوئی واندنبرگ، مؤلف کتاب باستان‌شناسی ایران باستان، می‌نویسد:
در محلی موسوم به سکاوند (اسحاق‌وند) یا ده‌نو، یک استودان یا حفره‌ای که در سنگ کوه تراشیده‌اند تا استخوان‌های مردگان را در آن قرار دهند دیده می‌شود. استودان‌های دیگری هم در چندین نقطه از ایران موجود است. ولی استودان نامبرده از دیگر استودان‌ها به این طریق متمایز است که در بالای آن نقش برجسته‌ای وجود دارد. این نقش مؤیدی را با لباس ایرانی در حالی‌که مقابل دو آتشدان ایستاده است نشان می‌دهد. آقای هرنسفلد عقیده دارد که این استودان متعلق به سال ۵۲۱ ق.م. می‌باشد و تصور می‌کند که متعلق به گوماتای مغ است.
آثار این دخمه را برخی چون مرحوم پیرنیا، متعلق به دوره ماد و عده‌ای چون هرتسفلد، آن را به عهد هخامنشی منسوب می‌دانند.
دخمه شمس‌آباد
دخمه شمس‌آباد در نزدیکی ده‌نو اسحاق‌وند (بین شمس‌آباد و سرخه) قرار دارد. این دخمه از هر لحاظ شبیه به دخمه‌های روزگار مادی است. ارتفاع آن ۲۰۹ سانتی‌متر می‌باشد. این دخمه گذشته از نیدیی به دخمه‌های اسحاق‌وند، از نظر حجاری و شکل نیز به دخمه‌های اسحاق‌وند شباهت دارد و تاکنون به‌نظر نرسیده است که از آن در کتب تاریخ و باستان‌شناسی نامی ذکر شده باشد.
باستان‌شناسان دخمه‌های اسحاق‌وند را مربوط به روزگار ماد دانسته‌اند. دکتر اویک اشمیت، در صفحه ۲۵ کتاب تخت‌جمشید، جلد اول، درباره آرامگاه گئومات مجوس که خود را به‌طور دروغ به‌نام بردیا فرزند کورش کبیر و برادر کامبیز معرفی نمود و مدت کوتاهی از راه حیله پادشاهی کرد می‌نویسد:
شخص نامبرده در تاریخی که با هفتم مهرماه سال ۵۲۲ ق.م. برابر بود، در محلی به‌نام سیکایوواتیش در سرزمین ماد به‌دست داریوش و همراهانش کشته شد.
اشمیت احتمال می‌دهد ناحیه کنونی سکاوند همان محل سیکایوواتیش قدیم باشد و دخمه سنگی سکاوند واقع در ۱۵ کیلومتری بین مغرب و جنوب‌غربی هرسین که در کتب دانشمندان خارجی به‌نام‌های اسحاق‌وند، ده‌نو و فرهادتاش خوانده شده است به گمان بعضی از محققان و باستان‌شناسان، آرامگاه گئومات یا بردیای دروغی می‌باشد.
نواحی چهاردخمه‌ای که ذکر گردید تشخیص داده شده‌اند، مسلماً سه دخمه ده‌نو اسحاق‌وند، به قرینه داشتن تصویر مرد مادی و آتش مقدس، نمی‌توانند آرامگاه یک غاصب باشند و گذشته از آن وضع لباس مرد مادی که در تصویر کاملاً به چشم می‌خورد، ارتباط آن سه دخمه را به زمان مادها مسلم می‌دارد. بنابراین اگر وجود دخمه مجوس غاصب در این ناحیه باشد قطعاً باید دخمه چهارم یعنی دخمه‌ای که بین شمس‌آباد و سرخه‌ده قرار دارد، باشد.
دخمه بزرگ دربند
دخمه دربند در ارتاعی بیش از ۵۰ متر از سطح رودخانه بر بدنه کوه شوق‌علی که در شمال شهر صحنه و سمت راست آب دربند واقع گردیده، کنده شده است. این دخمه را مقبره‌ای از دوره مادها (۵۵۰-۸۰۷ ق.م) و منسوب به فرهاد و شیرین می‌دانند. این گور صخره‌ای در بین معمران محل به قبر کیکاووس و در بین عام به فراناش و در کتب باستان‌شناسی و ایران‌شناسی به‌نام دخمه یا گور فرهاد و شیرین مشهور است.
طول دخمه ۴/۱۴ و ارتفاع آن ۱۱ متر است. این دخمه مستطیل‌شکل بوده و رو به جنوب قرار دارد. در جلو مدخل دخمه، تاق نمای مستطیل‌شکلی به طول ۸۵/۵ متر و به ارتفاع ۴ متر و صفه‌ای در جلو آن قرار گرفته که حدود ۲ متر عرض دارد. در ارتفاع یک‌متری صفه مدخل دخمه به‌صورت مستطیلی به ابعاد ۱/۸/۱ متر قرار دارد که در دوسویی آن ۲ ستون تراشیده از سنگ که در حال حاضر شکسته شده‌اند دیده می‌شود.
در بالای سردر دخمه، قرص بالدار خورشید، علامت اهورامزدا، نقش شده است. داخل آرامگاه طرح عجیبی دارد. ابتدا وارد دهلیزی می‌شوند که در آن دو طاقچه می‌باشند و در دو سوی آن دو سکو قرار گرفته که برای قرار دادن جسد دو مرده بوده است.
چاهی نیز در کف دهلیز دیده می‌شود که از آن چاه به اتاق اصلی آرامگاه راه می‌یابند و در آن یک سکو برای قرار دادن جسد یک نفر ساخته شده است. احتمالاً در آنجا جسد پادشاه یا شخص مهم دیگری را قرار داده و نزدیکان وی را در دهلیز نهاده‌اند. این آرامگاه مانند آرامگاه‌های داودختر و دکان‌داوود است.
دخمه کوچک دربند
دخمه کوچک یا اتاق سنگی و یا استودان در دربند صحنه و در سمت راست دخمه بزرگ با فاصله‌ای حدود ۱۰۰ متر قرار دارد. بیشتر به استودان شبیه است. طرح داخلی آن به شکل ذوزنقه می‌باشد که از دل کوه درآورده شده است. درازای ضلع کوچک‌تر که مدخل ورودی استودان در آن قرار دارد، ۲۳۹ و قاعده آن ۲۴۹ سانتی‌متر است. پهنای اتاق ۱۶۰ و بلندی سقف آن از سطح کف اتاق ۱۷۰ سانتی‌متر است. مدخل ورودی اتاق رو به مشرق می‌باشد. دهانه مدخل ۱۲۱ سانتی‌متر و بلندی آن ۸۰ سانتی‌متر است.
در سال ۱۱۹۲ ش. / ۱۸۱۳ م. جان مک دونالد کینر، از این اثر در کتاب خود نام برده و در سال ۱۳۱۸ ش./۱۹۳۹ م. والتر هینز از این دخمه دیدن نموده و در مقاله خود از آن بحث کرده است.