آموزش و پرورش نوجوانان در اين دورهٔ زمانى موفقيتآميز است که دستاندرکاران تعليم و تربيت اين گروه سنى با ويژگىهاى آنان آشنا باشند.
دانشآموزان دورهٔ راهنمايى تحصيلى را معمولاً نوجوانانى تشکيل مىدهند که به لحاظ ماهيت زيستي، اجتماعى و روانى خود نسبت به دانشآموزان دورههاى ديگر ويژگىهاى متفاوتى دارند. مدت دورهٔ نوجوانى پسر از نظر روانشناسان، زيستشناسان و جامعهشناسان يکسان نيست، ولى اکثر صاحبنظران، اين دوره را بين دوازده تا هفده يا هجده سالگى اعلام کردهاند؛ بنابراين دانشآموزان دورهٔ راهنمايى تحصيلى و دورهٔ متوسطه در اين گروه سنى قرار دارند.
گروه سنى شاغل به تحصيل در دورهٔ راهنمايى تحصيلى را بيشتر نوجوانان يازده تا سيزده ساله تشکيل مىدهند. (دختران يکي، دو سال زودتر از پسران به دورهٔ نوجوانى مىرسند.)
سريعتر شدن آهنگ رشد جسمى
سريعتر شدن آهنگ رشد جسمى و تغيير در تناسب و تعادل بدن: از آشکارترين تظاهرات دورهٔ نوجواني، رشد سريع جسمى که بيشتر ناشى از ترشح غدد داخلى و هورمونها است. اين امر کودک پر جنبوجوش دورهٔ قبل را به جوانى خستگىپذير بدل مىسازد.
ورود به مرحله تفکر انتزاعى
گذر از مرحلهٔ تفکر انضمامى و ورود به مرحلهٔ تفکر انتزاعي: پايان سنين چهارده يا پانزده سالگى را حد تکميل ساختمان ذهنى مىدانند و نوجوانان در اين سن از لحاظ ابزار ذهنى به حداکثر تحول عقلى خود مىرسند.
بلوغ جنسى
بلوغ جنسى و ظهور علائم جسمى و روانى آن: در دورهٔ نوجواني، به دليل فعال شدن غدد هيپوفيز، فوقکليوى و گنادها، صفات اوليه جنسى فعال شده، همچنين به دليل رشد صفات ثانويه جنسي، تغييرات و تفاوتهاى ظاهرى بين دختران و پسران ايجاد مىشود. بلوغ جنسى و پديد آمدن علائم جسمى و روانى آن، نوجوانان را نگران و مضطرب مىسازد.
ويژگىهاى اخلاقى اعتقادى
نوجوانان در اين دوره سعى مىکنند هر چيزى را از نو ارزيابى کنند و بهتدريج در جهت تشخّصطلبى اخلاقى گام بردارند. آنان مايل هستند که درباره معنى حيات به اعتقادى مستحکم برسند؛ از اينرو به فلسفه زندگى قانعکنندهاى نياز دارند. مسائل مذهبي، سياسى و اجتماعى فکر کودکان را به خود مشغول مىکند؛ از اينرو نقش دستاندرکاران آموزش و پرورش نوجوانان بهويژه معلمان دينى در دوره راهنمايى تحصيلى در رشد اخلاقى و اعتقادات نوجوانان اين دوره مهم است.
ويژگىهاى عاطفى
اين ويژگىها متعدد هستند. از جمله:
- به محبت ديدن و محبت کردن تمايل بيشتر دارند.
- عواطف آنان فعال و پويا است و از حالات عاطفى ناپايدارى برخوردار هستند.
- به افتخارجويى تکيه مىکنند.
- تا حدى پرخاشگر به نظر مىرسند و رفتارى گستاخانه و تا اندازهاى بىادبانه دارند.
ويژگىهاى اجتماعى نوجوانان
نوجوانان در اين دوره با محيط اجتماعى برخوردى فعال دارند. وابستگى آنان به خانواده کمرنگ و همانندسازى نوجوانان با گروه همسال تقويت مىشود و بيشتر از هر دورهاى تحت تأثير دوستان قرار مىگيرند و گروهگرايى آنان به اوج خود مىرسد. نوجوانان در جستجوى احراز هويت و تشخّصطلبى و استقلالجويي، حمايت و همدردى و کسب نقشهاى اجتماعى هستند. تمايل به استقلال رأى دارند و در سازگارى اجتماعى آنان آشفتگى ديده مىشود.