مردم تاجیکستان؛ نوروز را رمز دوستی و حیات می‌دانند

به گزارش ایرنا، شعردوست روز سه شنبه در گفت‌ و گو با ایرنا افزود: تاجیکان فارسی زبان که سالیان زیادی زیر سلطه نظام شوروی سابق بودند در سالهای پس از استقلال دل به آیین های نیاکان از جمله نوروز باستانی بسته اند و اکنون آنها همراه با ایرانیان و دیگر مناطق فارسی زبان نوروز را به عنوان یک جشن ملی تجلیل می کنند.
وی تصریح کرد: نوروز در این کشور به نام «خیدیر ایام»، یعنی جشن بزرگ، معروف است.
شعردوست یادآور شد؛ تا قبل از استقلال این کشور، رژیم کمونیستی شوروی سابق که بیش از هفت دهه بر جمهوری های آسیای میانه از جمله تاجیکستان تسلط داشت تلاش می کرد که خاطرات و فرهنگ نوروزی از مردم تاجیکستان زدوده شود اما تاجیکان با پایبندی به سنت های اصیل خود نوروز را زیر عناوین «عید بهار» و «جشن کشاورزان» زنده نگه داشتند.
وی افزود: پس از استقلال دولت و مردم به احیا و برگزاری جدی آن اهتمام ورزیده اند. علاوه بر احیاء مراسم سنتی نوروز برای برپایی آیینهای نوروزی در شهرهای بزرگ از جمله دوشنبه و خجند، بناهای بزرگی همانند استادیوم به نام «نوروزگاه» بنا کرده اند. مردم فرهنگ دوست تاجیکستان نوروز را به هم شادباش می گویند و پنج روز اول بهار هر سال نیز به مناسبت جشن های نوروزی در این کشور تعطیل رسمی اعلام شده است. تعدادی از آئین‌های نوروزی در تاجیکستان با مراسم سنتی آن در ایران مشترک است از جمله آن سنت «سمنو پزان» است.

***سنت‌های نوروزی تاجیکستان
شعر دوست در ادامه می افزاید: «سُمَنَک یا سمنو» از بهترین غذاهای نوروزی است که از جوانه گندم؛ که نماد سبز بودن و رویش است و آرد تهیه می‌شود و یکی از اجزای اصلی سفره‌ هفت‌سین یا خوان نوروزی به‌شمار می‌آید. البته مراسم سمنوپزان در کشورهای افغانستان، ایران، تاجیکستان و ازبکستان مهم‌ترین رسم نوروزی است. با وجود این، این خوراکی در این کشورها به‌ندرت در طول سال خورده می‌شود و تنها در نوروز زینت بخش سفره‌های نوروزی است.
وی با اشاره به سنت سمنو پزان گفت: این غذا در کشورهای دیگر به‌ نام‌های سمنی٬ سوملک٬ سومنک و سومولوک هم شناخته می‌شود. سمنو در تاجیکستان مهمترین خوراک تاجیک‌ها است و در هنگام پختن آن آوازی هم زمزمه می‌کنند.
سفیر سابق تاجیکستان در ادامه اظهار کرد: تاجیک‌ها از دیرباز نوروز را مقدس می‌دانند و با دعا و نیایش‌های ویژه که در رسوم «گل گردانی»، «سمنو پزی» و«کلوچه پزی» دارند به استقبال نوروز می‌روند و رسیدن بهار را با گل گردانی گل‌های نرگس، سیاه گوش و گل‌های بهمن خبر می‌دهند.
شعردوست در ادامه تشریح آئین‌های نوروزی تاجیکستان افزود: آیین تهیه و پخت سمنک یا سمنو در همه مناطق این کشور هنوز هم باقی است و پس از اعلام استقلال به جدول جشن‌های رسمی عید نوروز وارد و دوباره احیا شده است. آیین پخت سمنک نوروزی که تا به حال بیشتر خاص مردم روستاهای تاجیکستان بود، هم اکنون در میان ساکنان شهرها نیز اجرا می‌شود. به عقیده تاجیک‌ها، در زمان پخت سمنو حاجت‌مندان می‌توانند حاجت بگیرند و بیماران نیز شفا یابند و به این خاطر سمنو به معنی استقبال از بهار و در بین تاجیک‌ها شفابخش است. سمنک یا سمنو از بهترین غذاهای نوروزی است که از جوانه گندم و آرد تهیه می شود و یکی از اجزای اصلی سفره هفت سین یا خوان نوروزی به شمار می آید. البته مراسم سمنوپزان در کشورهای افغانستان، ایران، تاجیکستان و ازبکستان مهم ترین رسم نوروزی است. با وجود این، این خوراکی در این کشورها به ندرت در طول سال خورده می شود و تنها در نوروز زینت بخش سفره های نوروزی است.
این غذا مهمترین خوراکی تاجیکان برای نوروز است که در تمام مناطق تاجیکستان عمومیت دارد، هنگام پختن آن نواهایی نظیر، بوی بهار است سمنک، آش نهار است سمنک، از گل گندم سمنک، خوردن مردم سمنک را سر می دهند.
آیین تهیه و پخت سمنک یا سمنو در همه مناطق این کشور هنوز هم باقی است و پس از اعلام استقلال به جدول جشن های رسمی عید نوروز وارد و دوباره احیا شده است.
وی یادآور شد: در مراحل آخر پخت این خوراکی عیدانه، زنان با آرزوی نیک به داخل دیگ سمنک هفت دانه سنگ خرد و چهارمغز یا گردو می‌اندازند. گفته می‌شود هنگام توزیع سمنو این سنگ‌ها و گردوها به کاسه هر کسی افتاد، وی به آرزویش خواهد رسید.
سفیر سابق ایران در تاجیکستان به سنت گل گردانی در تاجیکستان اشاره کرد و گفت: یکی دیگر از مراسم مهم وابسته به نوروز و کارهای کشاورزی گل گردانی نام دارد. مراسم گل گردانی را «بایچیچک» یا «بایچیچک گویی » نیز می‌نامند.
بسیاری از نوزادانی که روز 20 یا 21 مارس (مطابق با اول نوروز) در استان بدخشان تاجیکستان به دنیا می آیند ، به دلیل محبوبیت فراوان جشن نوروز در این سرزمین، «نوروز» یا «نوروزشاه» یا «نوروزگل» نام می گیرند.
وی در ادامه اظهار کرد: مردم تاجیک از زمان‌های قدیم به مناسبت بیداری طبیعت و آغاز شکوفایی گل‌ها و درختان به گل گردانی می‌پرداختند. در گذشته وظیفه گل گردانی بر عهده بزرگسالان بود. اما این مراسم اکنون در اکثر محل‌ها توسط بچه‌ها و جوانان انجام می‌شود.
وی در ادامه افزود: این مراسم به این صورت اجرا می‌شود که پیش از فرا رسیدن نوروز گل گردان‌ها و کودکان به دره، کوه، دشت و تپه رفته و از آنجا گل زردک یا سیاهگوش (بایچیچک) می‌چینند. سپس با دسته‌های گل، روستا به روستا می‌گردند و به ساکنان آن‌ها، مژده رسیدن بهار و پایان یافتن زمستان و آغاز کشت و کار بهاری را با اشعاری نوید می‌دهند.
شعردوست اظهار کرد: در«خجند» نیز از ویژگی‌های مراسم «بای چیچک» این است که کودکان با توجه به افراد خانواده، مضمون ترانه را انتخاب می‌کنند و می‌خوانند. این مراسم نزد هر خانه با توجه به استقبال صاحب‌خانه از کودکان به پایان می‌رسد، یعنی چنانچه صاحبخانه از کودکان پذیرایی مقبول انجام دهد، یک بیت شعر را به عنوان قدردانی از لطف صاحبخانه می‌سرایند.
شعر دوست یادآور شد: البته باید گفت جشن «بای‌‌چیچک» یا گل بهمن روز و یا گل گردانی تاریخ به‌خصوصی ندارد و وابسته به میل طبیعت است و هرگاه نخستین گل‌های بهمن جوانه بزنند و کودکان این گل‌ها را پیدا کنند، مژده رسیدن بهار در کوی و برزن طنین می‌اندازد.
آیین های نوروزی تاجیک ها به آن سبک که در کشور ما ایران برگزار می شود مقداری تفاوت دارد.
در تاجیکستان مراسم سیزده بدر و یا مراسم چهارشنبه سوری وجود ندارد و فقط جشن نوروز در یک یا دو و حداکثر پنج روز تجلیل می شود. نوروز در این کشور به نام «جشن بزرگ» معروف است.
جشن بزرگ نوروز در تاجیکستان به شکل دسته جمعی و در روزهای آغازین بهار خلاصه می شود. همه مردم شهر در محلی به نام نوروزگاه جمع شده و در این مکان، بخصوص روز اول برنامه های مختلف فرهنگی؛ هنری و ورزشی اجرا می شود.
شعردوست افزود: تاجیکان از دیرباز نوروز را مقدس می دانند و با دعا و نیایش های ویژه که در رسوم گل گردانی، سمنوپزی و کلوچه پزی دارند به استقبال نوروز می روند و رسیدن بهار را با گل گردانی گل های نرگس، سیاه گوش و گل های بهمن خبر می دهند.
علاوه بر جشن عمومی نوروز در تاجیکستان، تاجیکان آیین های نوروزی را به خصوص در شهرهای خجند و بدخشان برگزار می کنند.
خانه تکانی یا جاروب بندان یکی از این آیین هاست که معمولاً روز 19 مارس برگزار می شود. اشیای خانه را به تمام بیرون می برند، گرد و غبار را از در و دیوار و طاقچه ها می زدایند، پشت بام ها را می روبند و هزار-اسپند دود می کنند.
زنان خانواده با آرزوی پرباری و برکت سال نو، جلد منقش کلاه های گردی را به آرد می زنند و بر دیوارهای دودخوردۀ خانه، نقش گل می آفرینند. کودکان با گچ سفید روی دیوار نقش گل و بلبل و آهو و بز کوهی می کشند. رنگ سفید در روزهای نوروز نقش نمادین دارد و همه جا به چشم می خورد.
درحالی که زنان و کودکان سرگرم آرایش خانه هستند، مردان خانواده شاخه های بلند درختان را می برند و با کارد روی آنها گل می تراشند. سپس شاخه های آراسته را با ندای شاگون بهار مبارک! وارد خانه می کنند و در سوراخ های پنج ستون خانه استوار می کنند.
در روز نوروز دختران جوان با لباس های تازه و رنگارنگ میان درختان باغ تاب می بندند و تاب بازی می کنند. درحالی که یکی مشغول تاب سواری است، دیگران دف می زنند و سرودهای نوروزی می خوانند و تاب هر دختری بالاتر برود، برایش در طول سال نو بخت بلندتری را پیش گویی می کنند.
یکی دیگر از آیین های نوروزی در تاجیکستان «کلا غزغز» است. کودکان و نوجوانان و گاه افراد بزرگسال روسری می بندند و گروه گروه کو به کو می گردند و با شعر و شعارهای نوروزی به خانه های مردم سر می زنند. در جریان این آیین برخی به خواسته های دیرین خود می رسند اما برای برآورده شدن خواسته شان این افراد باید روسری خود را به گونه ای بر فراز خانه ها پرت کنند که از راه «روزنه» واقع در مرکز سقف خانه های چارگوش بدخشی، به درون خانه بیفتد. آن گاه آن فرد خوش اقبال می تواند با ندای بلند «ای پدر، برخیز، نوروزی بیار» از صاحب خانه ارمغان نوروزی بخواهد. در گذشته خواسته ها فروتنانه بود و به شیرینی و حلوا محدود می شد.
شماری از خانواده ها چه در گذشته و چه اکنون با استفاده از این فرصت از دختر مورد نظر خانواده برای پسران خود خواستگاری می کنند.
پدر خانواده مجبور است به خواسته های مهمان تن دهد، چون بنا به باور مردم، در روز نوروز کسی نباید زیر روزنه خانه را ناامید ترک کند.
آتش بازی هم از مراسم رایج نوروزهای تاجیکستان است. جوانان دور هیمه آتش رقص و بازی می کنند و از فراز آن می جهند و می گویند: «زردی من از تو، سرخی تو از من».
در شب نوروز در مزار بزرگواران که در بدخشان تاجیکستان «آستان» گویند، آتش روشن می کنند و مردم به زیارت مزارها می روند و سنگ آتش را سه بار می بوسند و به دیده ها می مالند. این آیین می تواند بازماندۀ رسم زرتشتی ˈفروردینگانˈ باشد که اکنون هم در میان زرتشتیان معمول است.
سمنوپزان یکی از این آیین های نوروزی در تاجیکستان است.
دکتر علی اصغر شعردوست مدرس دانشگاه و محقق تاریخ تاجیکستان در پایان گفت وگو با ایرنا اظهار می دارد که با وجود تلاش های نظام شوروی سابق برای فاصله گرفتن تاجیکان از فرهنگ و آیین های خود از جمله نوروز ، اما این مناسبت باستانی برای مردم تاجیکستان، جشنی ملی و دیرینه است و مردم این کشور جشن نوروز را بسیار محترم می شمرند.و با توجه به اهمیت این ایام در سایر کشورهای آسیای مرکزی، قفقاز و کشورهای پیرامون ایران، نوروز فرصت مغتنمی برای گسترش دیپلماسی عمومی از طریق فرهنگ می باشد که باید بیش از این مورد توجه و بهره برداری دستگاههای فرهنگی قرار گیرد.
آساق9473**1663**