شتک شعله تئاتر بر شولای شب و شوکران‌ها

به گزارش روز دوشنبه خبرنگار فرهنگی ایرنا، کشتی سی و هفتمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر بعد از مسافرتی طولانی و هشت ماهه بربستر اقیانوس بیکران هنرهای نمایشی در محدوده جغرافیایی به وسعت جهانی که در آن زیست می‌کنیم، شامگاه چهارم اسفندماه با تمام خاطرات رنگارنگش در تالار وحدت پهلو گرفت.
پهلو گرفتنی که بار دیگر با وداع همراهان و مسافران هنرمندش همسو و اینبار سهم خاطرات نقش بسته بر ذهن مسافران کشتی تئاتر فجر شیرین و ماندگار بود.

** سکانداری ناخدایی که خود از فرزندان جشنواره بود
به گواه تاریخ، خاطره سفر و حرکت با کشتی جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر همیشه آرام، شیرین و ماندگار نبوده است، در ادواری، خاطرات این سفر و همسفرانش بیشتر از آنکه با حظ وافر از آرامش اقیانوس بیکران هنرهای نمایشی همراه باشد، بیشتر منقوش طی کردن این مسافرت بر امواج سهمگین طوفانی بود که اقیانوس هنرهای نمایشی را متلاطم کرده و رسیدن به اسکله و پایان آن سفر تئاتری را به شیرین ترین خاطره مسافرانش بدل کرده بود.
برای اثبات مدعای خاطرات چنین سفر پرمخاطره ای، لازم نیست به سال های دور و دیرین تقویم سی و هفت ساله تئاتر فجر برگردیم، همین دوره سی و ششم (بهمن ماه 1396) اگر نه تلخ ترین که یکی از سخت ترین مسافرت‌های این کشتی بود که سکانداری اش را فرهاد مهندس پور بر عهده داشت.
اما هر چه سخت بود مسافرت کشتی سی و ششم، سفر سی و هفتم مملو بود از خاطرات رنگارنگ و جذابش! خاطراتی که سهم شیرینی و ماندگاری اش آن آنقدر بود که برخی تلخی‌ها و مشکلات پیش آمده در بطن آن آرامش و لذت سفر، گیج و گم می شد. چرا که سکانداری سفر کشتی سی و هفتمین جشنواره تئاتر فجر نه تنها در دست فرزندی از اهالی تئاتر بود که او خود فرزند خلف جشنواره تئاتر فجر به حساب می آمد. فرزندی که در همین کشتی جشنواره تئاتر فجر تولد هنری اش را جشن گرفت، تجربه کرد، آموخت و پخته شد.
نادر برهانی‌مرند سکاندار سی و هفتمین جشنواره بین المللی تئاتر فجر در حالی ناخدای کشتی عظیم جشنواره شد که تنها یک چکه از آفتاب تیرماه بر برگه های تقویم 1397 خورشیدی تابیدن گرفته بود.
او با گروهی کاربلد و خبره، سوت حرکت این کشتی را در شرایطی کشید که این بار بعد از گذشت سی و شش سال، با تدوین آیین نامه برگزاری جشنواره تئاتر فجر با امضای سیدعباس صالحی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، نقشه راه و فراز و فرودهایش هر چند دیر، اما به نحوی آماده شد که مسیر حرکت دقیق، آرام و مطمئن کشتی جشنواره، از ابتدا تا انتها با تمام قوانین و مقرراتش تدوین شده بود.

** اساس سی و هفتمین مسافرت کشتی تئاتر فجر بر سه محور
همه اینها بود که باعث شد وقتی آفتاب تیرماه 1397 شعله هایش را روی آخرین روز از برگ‌های تقویم این ماه تابستان می ریخت، نادر برهانی‌مرند با برگزاری نشست رسانه ای شرایط سوارشدن بر کشتی سی و هفتمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر را برای تمامی هنرمندان عرصه هنرهای نمایشی ارائه دهد.
نشستی که ضمن معرفی تمامی بخش‌ها و مراحل سفر این دوره جشنواره، حاکمیت نگاهی متفاوت بر آن حاکم را گوشزد می کرد، تفاوتی که چشم انداز سفری ایمن و آسوده را در قیاس با ادوار قبلی پیشاروی مسافران هنرمند این کشتی به واسطه آیین نامه برگزاری جشنواره ترسیم می کرد.
مرور تاریخ 36 دوره قبلی جشنواره تئاتر فجر ثابت می کرد مسافرتی آسوده که ماحصلش به نقش بستن خاطرات شیرین در ذهن هنرمندان حاضر در آن سفر منتج شود زمانی تضمین یافته است که اصول و ضوابط آن سفر بر عملی شدن گفته‌های سکان‌دار جشنواره منطبق شود.
در طول سی و شش سفر قبلی هر بار که گفته‌های ناخدا هنگام عملی و اجرایی شدن شکل دیگری به خود می گرفت، مسافرت به مسافرتی سخت و صعب در اقیانوس متلاطم عرصه هنرهای نمایشی بدل می شد! و درست در نقطه مقابل، هر بار که گفته‌های ناخدا در خلال سفر جشنواره تطبیق یافته با اصول و عملی شده بود، نفش‌بند خیال هنرمندان حاضر در آن دوره مَمهور به مُهر خاطرات شیرین و زیب می شد.
برهانی‌مرند در نشست رسانه ای سی و هفتمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر سه اصل را به عنوان محورهای این دوره جشنواره در اختیار اصحاب رسانه قرار داد تا از طریق تریبون آنها به تمامی مسافران داخلی و بین‌المللی کشتی اعلام شود.
او این سه محور را «استواری جشنواره بر پایه مرور آثار تئاتری»، «فراهم ساختن بستری مناسب برای معرفی جوانان خلاق هنر تئاتر کشور» و «برقراری نگاه عادلانه برای حضور هنرمندان پایتخت نشین در کنار همتایان هنرمند دیگر استانها» دانست.
در حقیقت برهانی‌مرند چتر برافراشته بر عرشه جشنواره سی و هفتم تئاتر فجر را چتری به وسعت ایران نامید که در کنار میزبانی داخلی میهمانان 12 کشور جهان را نیز پذیرا بود.
امروز مسافرانی که بعد از پهلوگرفتن کشتی سی و هفتمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر در تالار وحدت، خاطرات این سفر هشت ماهه را (اول تیرماه تا چهارم اسفندماه 1397) در ذهن خود مرور می‌کنند، متوجه می شوند که تمامی گفته‌های سکاندار این کشتی عینی و عملی به اثبات رسید و به همین سبب است که سهم خاطرات شیرین و ماندگار از جشنواره تئاتر سی و هفتم برای تمامی مسافران هنرمند حاضر در این کشتی، نقشبند لحظات شیرین و دوست داشتنی است.

** رفقای رقیب؛ رقبای رفیق
بعد از گذار و گذر کشتی جشنواره سی و هفتم بر پهنه اقیانوس هنرهای نمایشی لحظه موعود فرا رسید، بیست و دوم بهمن ماه 1397 آغاز 12 روز پایانی سفر مسافران کشتی بود تا این بار بر صحنه‌های مختلف، میزبان آثار تئاتری، داشته‌ها و ظرفیت‌های هنر تئاتر ایران پیشاروی مخاطبانی باشند که در انتظار رد شدن کشتی از تالارهای نمایشی بودند.
جشنواره سی و هفتم «مرور محور» بود. یعنی قرار بود آنچه که طی بازه زمانی یک ساله - از بهمن 96 تا بهمن 97 - بر صحنه تالارهای نمایشی ایران قرار گرفته بود، بهترین هایش با عبور از دریچه نگاه داوران و مسئولان سنجش کیفی آثار تئاتری در جشنواره حضور پیدا کنند.
اینگونه بود که مخاطبان، سیر تحول و تطور تلاش‌ها و مجاهدت‌های هنرمندانی را شاهد شدند که در تمامی ایران پهناور با محدوده امکاناتی که در اختیار داشتند، قدرتمندترین آثارشان را با لذت، حلاوت و شیرینی آغشته به طعم دلچسب تئاتر ارائه ‌کردند.
چقدر تجلی دوشادوشی هنرمندان استانی با همتایان پایتخت نشین شیرین بود! جایی که برای نخستین بار سهم آثار تئاتری شرکت کننده در قامت سفر جشنواره سی و هفتم بیش از نیمی از آثار را تشکیل می‌داد. 52 درصد از تئاترهای تولید شده توسط هنرمندان ایرانی متعلق به تئاتری های بود که از شهرهای دور و نزدیک پایتخت گردهم آمده بودند تا در رقابت با هنرمندان تهرانی، داشته های تئاتری شان را عرضه کنند.
چقدر این رقابت توام با رفاقت شکوهمند بود! زمانی که مخاطبان هنگام ترک سالن های نمایشی بعد از اتمام نمایش، بر قدرت و جایگاه تئاتر استان ها و چیره شدن آنها بر محدودیت ها و ارائه اثری هم سطح نام تئاتر و عظمت وسعت آن در کشورمان صحه می گذاشتند و آفرین می گفتند!
جذابیت این شکوه متاثر از ضعف تولیدات هنرمندان پایتخت نشین نبود، بلکه بازتاب دهنده این نکته بود که هنرمندان تئاتر استانی و شهرستانی نیز قدرت خود را نه تنها همسو که گاه فراتر از همکاران اهالی خانواده تئاتر که در تهران ساکن هستند رسانده اند و در این قال و مقال، ثمره سال ها تلاش بی وقفه‌شان در مسیر ارتقای کیفی تئاتر ایران را به مخاطبان عرضه می‌کردند.

** بخش بین الملل، پاسخ تئاتر ایران به خام خیالی‌های دشمنان
اردیبهشت ماه 1397 زمانی که بار دیگر دشمنان همیشه در کمینِ کیان و حریت کشورمان بار دیگر تنگ نظرانه و از سر ناچاری سد تحریم‌های اقتصادی را با هدف کند کردن حرکت مردم ایران انقلابی و اسلامی بنا کردند، گمان برخی بر این می رفت که جشنواره‌های هنری که با نام فجر انقلاب گره خورده‌ست - به ویژه جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر- در مورد میزبانی از هنرمندان جهانی، آسیب‌های متعددی خواهد دید.
اما این بار نادر برهانی‌مرند با همراهی سعید اسدی همکار و همیار او در هدایت کشتی جشنواره بین‌المللی سی و هفتم که در بخش بین الملل وظیفه پذیرش و میزبانی شایسته از هنرمندان جهانی را داشت، نشان دادند که در مسیر حرکت رو به تعالی فرهنگ و هنر ایرانی، هیچ سدی نمی‌تواند خللی در فتح قله های افتخار ایجاد کند.
اینگونه بود که هنرمندانی از کشورهایی مانند بلژیک، روسیه، رومانی، هلند، ترکیه، آذربایجان، نیجریه، ژاپن، هندوستان، اتریش، لیتوانی، سوریه و لبنان به جمع مسافران کشتی سی و هفتم تئاتر فجر پیوستند و بنا را بر آن گذاشتند تا در قالب رقابت بخش بین‌الملل با بخشی از خانواده بزرگ تئاتر در جهان - هنرمندان ایرانی - رقابت کنند.
تحقق این مهم آیا چیزی جز تجلی دیپلماسی فرهنگی به عنوان دکترین فعالیت های کلان حوزه فرهنگ و هنر دولت دوازدهم است؟
جلوه های ماندگار سفر سی و هفتم کشتی جشنواره تئاتر فجر در بخش بین‌الملل اینبار نه تنها در حضور و اجراهای هنرمندان خارجی حاضر در جشنواره متجلی بود که بار دیگر پاسخی درخور به تحریم هایی بود که دشمنان کیان و فرهنگ کشورمان به خیال خود پیشاروی حرکت هنرمندان جهت صدور هنر آغشته به مِهر و نامدار به صلح ایران بنا نهاده بودند.

** «SHOWCASE»؛ گامی بزرگ در مسیر دکترین دیپلماسی فرهنگی ایران
تجلی توفیق سفر کشتی سی و هفتم تئاتر فجر در بُعد بین‌المللی نه تنها به میزبانی از آثار نمایشی هنرمندان خارجی در عرشه این رخداد بازمی گشت که حتی گامی فراتر در قالب معرفی تئاتر ایران به صحنه های جهانی نیز به شمار می رفت.
چرا که اینبار در خلال روزهای برگزاری جشنواره با درایت سعید اسدی -مدیر بخش بین الملل - و یاری و همراهی جمعی از جوانان شناخته شده تئاتر ایران که سابقه تولید و اجرای آثار نمایشی در خارج از مرزهای کشورمان را به عنوان پرچمداران فرهنگ و هنر ایرانی داشتند، بخشی از فعالیت های جنبی جشنواره به برگزاری رویدادی به نام «SHOWCASE» - پیشخوان هنرهای اجرایی ایران – اختصاص یافت.
«SHOWCASE» دروازه ای گشوده شده با هدف معرفی و گسترش ارتباطات و تعاملات هنرمندان تئاتر ایرانی با مدیران کمپانی‌ها، فستیوال‌ها و جشنواره‌های هنر نمایش در جهان به شمار می رفت.
طی بازه زمانی چهار روزه برگزاری این بخش، بیش از 50 گروه تئاتر حرفه ای در کشورمان در قالب برنامه «پیشخوان هنرهای اجرایی ایران» - SHOWCASE -، داشته‌ها، توانمندی‌ها و تولیدات خود را به مدیران کمپانی‌های شناخته شده تئاتر جهان و مسئولان برگزاری فستیوال‌های بین‌المللی هنر نمایش عرضه کردند.
در همین بازه زمانی کوتاه مدت، تفاهم‌نامه‌های متعددی برای تولید آثار تئاتری مشترک و یا میزبانی دیگر کشورهای میهمان جشنواره از هنر تئاتر ایران و هنرمندان آن در سال 2019 میلادی به امضاء رسید.

** کاهش بودجه ای که خللی در جشنواره ایجاد نکرد
نکته دیگری که حکم به کار بلدبودن و خبرگی نادر برهانی‌مرند در سکانداری کشتی عظیم سی و هفتم جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر می داد، کاهش بودجه این دوره از جشنواره بود.
در حالی‌ که به دلیل تلاطم بازار ارز و نوسانات حوزه اقتصادی، کشورمان در سال جاری با کاهش بودجه جشنواره مواجه بود، عده ای این اتفاق را باعث افت کیفی برگزاری جشنواره آنهم در بهار چهل سالگی انقلاب شکوهمند اسلامی می دانستند. چرا که پرونده جشنواره سی و ششم تئاتر فجر (1396) با بودجه پنج میلیارد و 400 میلیون تومانی بسته شده بود و این در شرایطی بود که به دلایل ذکر شده بودجه سفر سی و هفتم کشتی تئاتر فجر با عدد پنج میلیارد و 300 میلیون تومانی تدارک دیده شده بود.
در این بزنگاه بود که یک بار دیگر نادر برهانی‌مرند و تمامی همکاران او در مسیر برگزاری این رویداد از دکتر سیدعباس صالحی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در راس هرم امور اداری و اجرایی جشنواره گرفته تا سیدمجتبی حسینی معاون امور هنری وزارتخانه و شهرام کرمی مدیرکل اداره هنرهای نمایشی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی با تامین بودجه جشنواره سی و هفتم که هرچند در قیاس با سال قبل عدد کمتری را نشان می داد، نشان دادند که بار دیگر محدودیت می‌تواند بزنگاهی برای مدیریت خلاقانه مدیران و هنرمندانی باشد که اینبار تجلی آن را در رفتار دبیران و مسئولان برگزاری جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر شاهد بودیم.

** نوید تولد نسلی خلاق در چهل سالگی انقلاب
یکی دیگر از اتفاقات جذاب مسافرت سی و هفتم کشتی جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر برافراشته شدن پرچمی به عظمت، بزرگی و درخشش چهل سال انقلاب شکوهمند اسلامی ایران بود. پرچمی که تحت لوای آن شاهد حضور بخشی به عنوان «40 سالگی انقلاب» در بطن رویدادهای اجرایی جشنواره بودیم.
بخشی که نشان داد هنرمندان کشور مانند همیشه پیشقراول تولیدات فرهنگی با محتوای آرمان‌های نظام جمهوری اسلامی ایران و تاریخ حماسه سازان کشورمان طی بازه چهار دهه اخیر هستند.
نکته حائز اهمیت در این میان حضور متبلور نسلی از هنرمندان تئاتر کشور بود که روزهای شکوهمند بهمن 57 را ندیده بودند و در خلال حماسه هشت ساله دفاع مقدس نیز به دلیل سپری کردن دوران کودکی نمی‌توانستند به شکل مستقیم، نقشی از خاطرات آن روزگاران برای تصویر و تجسم بر صحنه هنرهای نمایشی حک کنند.
اما تولیدات آنها در پسِ کارهای تحقیقاتی، مطالعاتی و مرور و رصد فعالیت‌های هنرمندان پیشکسوت در عرصه تئاتر انقلاب و دفاع مقدس به چنان قدرتی رسیده بود که از میان کارهای ارائه شده در تمامی بخش‌های جشنواره شاهد ظهور و تولد نسلی از هنرمندان بودیم که می توان بواسطه اعتماد و حمایت از آنها، تولید و ماندگاری هر چه بیشتر آثار وامدار حماسه هشت سال دفاع مقدس و روزهای پرشکوه انقلاب و تاریخ پر افتخار معاصر کشورمان را تضمین کرده دانست.

** سکوتی که میهمان قلم منتقدان بی منطق شد
یکی از گفته‌های نادر برهانی‌مرند به عنوان سکاندار کشتی سی و هفتمین جشنواره بین المللی تئاتر فجر، منتقدان بی منطق برای انتقاد و چشم فروبسته بر توانایی‌های هنرمندان تئاتر را بر آن داشت، تا اینبار قلم خود را بر غلبه نگاه کمی گرایانه نسبت به کیفیت جشنواره در صفحه‌های کاغذ به حرکت درآوردند که به اختصاص 11 بخش رقابتی در خلال مسافرت کشتی سی و هفتم تئاتر فجر باز می گشت.
«تئاتر صحنه ای»، «تئاتر ملل»، «تئاتر خیابانی و دیگرگونه های اجرایی»، «به‌علاوه فجر»، «نمایش‌های رادیویی»، «مسابقه بین‌الملل»، «بخش رقابتی پوستر»، «بخش رقابتی عکس»، «بخش نمایشنامه‌نویسی»، «چهل سالگی انقلاب» و «فجر استانی» بخش‌های متنوعی بودند که هر یک به سهم خود رنگ و بو و عطری متفاوت بر 12 روز فعالیت تئاتری و معطر شدن ایران به هنر زنده، پویا و جریان‌ساز تئاتر می بخشیدند.
همین عامل بود که آن منتقدان را بر آن داشت تا بگویند و بنویسند که اینبار جشنواره تئاتر فجر قرار است خالی از کیفیت باشد، اما ثمره پشت سر گذاشتن تمام آن مسافرت هشت ماهه که تبلور و تجلی آن را طی 12 روز پایانی این سفر در قالب اجراهای مستمر، فشرده، جذاب و رقابت تنگاتنگ هنرمندان ایرانی و جهانی شاهد بودیم، در اختتامیه این رخداد به نظاره نشستیم.
جایی که برای نخستین بار 84 جایزه در 11 بخش رقابتی جشنواره به هنرمندان برگزیده اهدا شد و همان منتقدانی که نگاه کمی گرایانه را غلبه یافته بر محتوای کیفی کشتی جشنواره بین المللی تئاتر فجر می‌دانستند، به سکوت میهمان کرد.
حتی اگر همان منتقدان بر نمط و سبیل همیشگی شان بر انتقاد بی منطق اصرار می ورزیدند، غوغا، شور و شادمانی مراسم اختتامیه و برآورد جشنواره سی و هفتم در قله نشینی چهل سالگی انقلاب شکوهمند اسلامی که پیشاروی هنرمندان و مخاطبان قرار گرفت، دیگر مجالی برای ظهور و بروز صدای خش دار انتقادهای بی پشتوانه‌شان باقی نمی گذاشت.

** میوه شیرین اعتماد به جوانان
سرانجام، آنکه به درخشانترین و بارزترین خاطره ماندگار مسافرت مسافران حاضران در کشتی سی و هفتم جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر بدل شد، اعتماد دبیر و مسئولان این دوره جشنواره به فعالیت جوانانی بود که به عرصه و بستری برای معرفی خود نیاز داشتند و در قامت رفتار مسئولان جشنواره، این خواسته شان جامه عمل پوشید.
دست‌اندرکاران برگزاری جشنواره تئاتر فجر با فراهم ساختن این بستر و معرفی جوانان حاضر در این رویداد نشان دادند که با اندکی صبر و شکیبایی و اعتماد به دانش، خلاقیت و انرژی جوانان می توان آینده تولیدات تئاتری کشورمان را بر محور آثار کیفی و تنوع محتوایی تضمین کرد.
تجربه سفر سی و هفتم کشتی جشنواره تئاتر فجر با سکانداری نادر برهانی‌مرند و همپایی مسئولان این رخداد ثابت کرد که میراث ارزنده و ارزشمند داشته‌های هنر نمایشی ایران را می توان با افتخار به دستان جوانان امانتدار و هنرمند کشور سپرد تا آنها این گنجینه موروثی را به آیندگان فرداهای نیامده چنان انتقال دهند که خاطرات شکوهمند تئاتر ایران هر روز بیشتر از روز قبل و هر سال افزون تر از سال گذشته نه‌تنها در مرزهای ایران انقلابی و اسلامی منتشر شود که موج انعکاس آن در جهان نیز بار دیگر مخاطبان بین‌المللی را به احترامِ قدرت هنر ایران وادار به برداشتن کلاه از سر و تقدیر کرد.
در حقیقت سفر سی و هفتم کشتی جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر، شتک شعله‌وری بود بر شولای شب و شوکران‌های آنهایی که جز سقوط هنر و فرهنگ ایرانی، سودایی به سر نداشته و ندارند.
سی و هفتمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر که در بخش‌های صحنه‌ای، به‌علاوه فجر، خیابانی، دیگرگونه‌های اجرایی، تئاتر ملل و مسابقه نمایش های بین‌الملل، بخش چهل سالگی انقلاب و نمایش‌های رادیویی از بیست و دوم بهمن ماه کار خود را آغاز کرده بود در شامگاه شنبه (چهارم اسفندماه) با معرفی نفرات برگزیده به کار خود پایان داد.
گزارش از امین خرمی
فراهنگ**9266**3009