مدرسه هایی برای یادگیری عشق به طبیعت

به گزارش ایرنا، اینجا خبری از نیمکت و تخته سیاه نیست، معلمی هم در کار نیست، کلاس ها زیر گنبد آبی آسمان تشکیل می شوند؛ گاهی زیر سایه درختان و یا درون باغچه سبزیجات، گاهی در میان دسته های طلایی کاه و گاهی هم کنار لانه مرغ و خروس ها.
اینجا مدرسه ای است که دانش آموزانش صبح خود را با بوسه باد بر گونه هایشان آغاز و با آب و خاک و سنگ و چوب، عشق به طبیعت را مشق می کنند.
مدرسه طبیعت، ساختاری به نسبت جدید است که از حدود 30 سال پیش از کشورهای اسکاندیناوی آغاز و به دیگر نقاط دنیا نیز راه یافت؛ در این شیوه آموزشی که در برخی از کشورهای توسعه یافته جایگزین آموزش های رسمی آن ها نیز شده، تعامل کودک با محیط طبیعی پیرامون خود به یادگیری خودانگیخته وی منجر می شود.
ایران نخستین کشور خاورمیانه و مشهد نخستین شهری است که در سال 93 شاهد راه اندازی مدرسه طبیعت بود. پس از آن به دلیل استقبال های مردمی و حمایت و صدور مجوز از سازمان حفاظت محیط زیست در دولت یازدهم، به سرعت مدارس جدیدی در نقاط گوناگون کشور به راه افتاد و تعدادشان را به حدود 80 مورد رساند.

** مدرسه طبیعت، جایی برای دوستی کودک با محیط زیست
هرچند هنوز در ایران بسیاری از صاحبنظران جنبه آموزشی مدرسه طبیعت را باور ندارند، اما در یک موضوع با طرفداران این مکتب اتفاق نظر دارند و آن هم ایجاد پیوند دوستی میان کودک و طبیعت است.
برای آشنایی بیشتر در این زمینه، به سراغ نخستین و تنها مدرسه طبیعت استان سمنان در شاهرود رفتیم. مدیر مدرسه طبیعت «چکاوه» در گفت و گو با ایرنا، درباره ضرورت فعالیت این گونه مدارس بیان کرد: بشر همواره در طبیعت زندگی کرده و به تکامل رسیده، اما در دهه های گذشته به دلیل زندگی در فضاهای بسته شهری و آپارتمان های کوچک، از ارتباطش با طبیعت کاسته شده است.
فاطمه ولیان اضافه کرد: نیاز انسان به ارتباط به طبیعت همانند نیاز وی به هوا برای تنفس است، اما این روزها به قدری ضرورت این ارتباط برای ما شهرنشینان کمرنگ شده که تصور می کنیم بدون آن هم می توانیم به زندگی خود ادامه دهیم.
به گفته وی، مدرسه طبیعت جایی است که در آن تجربه طبیعت برای کودک آزاد، پویا، سرخوشانه و بدون برنامه ریزی آشکار صورت می گیرد؛ کودک به کاوش می پردازد، عناصر مختلف محیط را دستکاری کرده و شکل می دهد و به تخیلاتش درباره اشیاء و موجوات اطرافش جان می بخشد.
ولیان درباره امکانات موجود در مدرسه نیز این گونه توضیح داد: باغچه هایی برای کشت و کار، جایی برای نوازش حیواناتی چون خرگوش، مرغ و خروس و اردک، سازه هایی برای بازی های تعادلی، مکانی برای ماسه بازی و یا بازی با کاه، اتاقی برای استراحت، امکانات سفالگری و تجهیزات ایمن نجاری و پهنه ای وسیع برای دویدن و رهایی کودکانه محیط مدرسه را تشکیل می دهد.
وی درباره انگیزه خود برای راه اندازی مدرسه طبیعت هم گفت: رشته تحصیلی من به محیط زیست ارتباطی ندارد، اما از کودکی با طبیعت ارتباط داشتم و از دوران دبیرستان فعالیت های محیط زیستی خود را آغاز و نخستین برنامه پاکسازی یکی از بوستان های شاهرود را اجرا کردم و این فعالیت ها همچنان ادامه یافت.
ولیان ادامه داد: بعدها با مادرشدن دوست داشتم برای دختر خردسالم محیطی فراهم کنم تا بتواند تجربه هایی ناب در طبیعت که خود در کودکی داشته ام به دست آورد. این عوامل منجر به آشنایی من با مدرسه طبیعت و انگیزه راه اندازی آن در شهرم به امید استفاده کودکان بیشتری شد.
وی با بیان اینکه کودک برای بازی و یادگیری نیاز به فضای باز و تحرک دارد، افزود: امروزه کودکان در آپارتمان زندگی می کنند، برای دیدار بستگان به آپارتمانی دیگر برده می شوند، برای شرکت در کلاس درس در فضایی محدود نشانده می شوند و گاهی در حیاط مدرسه هم اجازه دویدن ندارند، آن وقت به کودکی که در ذاتش به بازی و تحرک میل دارد و نمی تواند پشت نیمکت مدرسه آرام بنشیند، می گویند بیش فعال است و باید دارو مصرف کند.

** طبیعت، بستری آموزشی برای کودک
مدیر این مدرسه طبیعت همچنین طبیعت را بهترین بستر برای یادگیری کودکان دانست و افزود: در مدرسه طبیعت آموزش رسمی وجود ندارد. بچه ها تجربه می کنند و از تجربه های خود می آموزند، بیشتر آموزش ها به طور غیرمستقیم انجام و از طریق کودکان به یکدیگر منتقل می شود.
ولیان اضافه کرد: در این مدرسه پاسخ سریع و مستقیم به پرسش کودکان داده نمی شود و آنان برای پیدا کردن مسیر دستیابی به جواب درست فقط راهنمایی می شوند. برای نمونه، ممکن است در زمان کاشتن بذر گل ها این سئوال برایشان به وجود آید که این گل چه رنگی است و چه بویی دارد؛ آنگاه باید صبر کند تا روزها بگذرد و گاهی فصل تغییر کند تا به تدریج شاهد رشد گیاه باشد.
وی ادامه داد: در این مدت کودک از ابتدای رویش گیاه با آن آشنا و همراه شده و ممکن است تا آخرین لحظه نام آن را هم نداند، اما در آموزش های معمول شیوه کار برعکس است و در ابتدا تمام اطلاعات لازم برای مثال نام و ویژگی های گیاه به کودک داده می شود و شاید او هیچ گاه حتی آن را ندیده و لمس نکرده باشد.
مدیر این مدرسه طبیعت همچنین با بیان اینکه اینگونه مدرسه ها مربی نداشته و با کمک افرادی با عنوان تسهیل گر اداره می شوند، افزود: به ازای هر سه تا پنج کودک یک تسهیل گر در مدرسه فعالیت می کند تا ارتباط کودکان با یکدیگر و با طبیعت را آسان تر کرده و مراقب ایمنی و سلامت آنان باشد.
ولیان با تأکید بر اینکه وقتی انسان در سن کودکی به چیزی علاقه مند شود، برای حفظ آن در بزرگسالی هم تلاش می کند، ابراز داشت: دوستی با طبیعت در کودکی هم به تلاش برای حفظ آن در سال های بعد منجر می شود.

** ترس کودک از طبیعت، نتیجه برخی رفتارهای نادرست والدین
وی با بیان اینکه بعضی رفتارها سبب ترس کودک از طبیعت می شود، افزود: برخی از خانواده ها زیاد در طبیعت حضور دارند، اما به کودک خود اجازه نمی دهند به خاک و گل دست بزند و یا از درخت بالا برود تا مبادا آسیبی ببیند، همچنین برخی رفتارها مانند گفت و گو با کودک درباره مسائلی مانند آلودگی زمین و یا انقراض حیوانات و دیگر موضوعاتی که وی باعث ایجاد آن ها نبوده، جز ایجاد ترس از طبیعت نتیجه دیگری در پی ندارد.
ولیان، ترویج دوستی با طبیعت را از طریق این مدرسه ها نیازمند فرهنگ سازی بیشتر دانست و گفت: این موضوع هنوز برای بسیاری از خانواده ها نوعی تفریح و سرگرمی برای کودکشان به شمار می آید در حالی که بازی و ارتباط با طبیعت از نیازها و حقوق مادرزادی هر کودک است.

** اصلاح ناسازگاری های کودکان در آشتی با طبیعت
در این بین، مادر یکی از کودکان مدرسه طبیعت هم به ایرنا گفت: در ابتدا فرزندم را هرازگاهی به مدرسه می آوردم، اما از ابتدای مهر یک روز در میان به صورت منظم در این مجموعه حضور دارد.
فرشته فرزاد با اشاره به تأثیر مثبت حضور در طبیعت برای فرزند چهارساله اش، یادآورشد: حضور مداوم در طبیعت سبب شده تا حال بهتری داشته و شاداب تر شود و از سوی دیگر در خانه بسیار آرام تر هم شده است.
وی ادامه داد: علاوه بر این پسرم به راحتی با کودکان دیگر ارتباط برقرار نمی کرد، اما با این روش خیلی بیشتر با دوستانش کنار آمده و با آن ها در بازی های گروهی همراهی می کند، علاوه بر این روی خوراکش نیز تأثیر گذاشته و بسیاری از غذاهایی که پیش از این نمی خورد را دوست دارد.
فرزاد با بیان اینکه فرزندش مطالب زیادی را نیز یادگرفته، ابراز داشت: در خانه برای حیوانات و پرنده ها غذا کنار می گذارد، زباله ها را تفکیک می کند و گاهی هم مقداری از آن ها را برای چاله کمپوست مدرسه کنار می گذارد و به طور کلی با طبیعت انس گرفته است.
مادر دیگری هم که به تازگی تصمیم گرفته کودک سه ساله اش را به مدرسه طبیعت بفرستد به ایرنا گفت: مدتی است از طریق یکی از دوستانم با چنین محیط های دوستدار طبیعت آشنا شده و با انجام بررسی و پرس و جو از چند خانواده که چنین تجربه ای را داشتند، به این نتیجه رسیدم که فرزندم را مدتی به مدرسه طبیعت بفرستم.
مریم حاجی قربانی اضافه کرد: همه ما کودکی خود را در خانه های حیاط دار و یا در میان دار و درخت سپری کردیم اما آپارتمان نشینی و نداشتن امکان فعالیت در فضای باز فرصت مشابهی را برای کودکانمان فراهم نمی کند.
وی افزود: این روزها بیشتر کودکان تحرک کافی ندارند و علاوه بر این برای بازی از ابزارهایی چون تبلت و تلفن همراه استفاده می کنند که باعث ایجاد آسیب به آن ها می شود، بنابراین قرارگرفتن در محیطی به دور از آلودگی و دود خودروها و اشعه های خطرناک، نیازی است که به آن کمتر توجه می شود.
حاجی قربانی یادآور شد: بیشتر کودکان در خانه تنها هستند و مادران هم برای اینکه نگرانی کمتری داشته باشند ترجیح می دهند فرزندشان در خانه در حال استفاده از ابزارهای الکترونیکی ساکت و آرام بنشیند تا اینکه به تفریح سالم بپردازد.

** مساله حفظ یا حذف مدرسه های طبیعت
با این حال، جدای از موضوع آموزشی مدرسه های طبیعت که همچنان به محل بحثی میان مسوولان بدل شده، تأثیر مثبت آن ها در ایجاد پیوند و رابطه دوستانه میان کودک و طبیعت غیرقابل انکار است.
مدرسه هایی که یک بار با نظر رئیس پیشین سازمان حفاظت محیط زیست مجوز فعالیت گرفته و به سرعت نیز جایگاهشان را در میان مردم پیدا کرده اند، با تغییر مدیریت نه تنها دیگر مانند قبل حمایت نمی شوند، بلکه بر سر ادامه کار آن ها هم مسائلی مطرح می شود.
حال جای این پرسش مطرح است که در صورت نبود چنین محیط هایی، کدام یک از نهادهای متولی همچون آموزش و پرورش و حفاظت محیط زیست این جای خالی را پر می کنند.
7359/6167/6103/7408