زندمقدم رنج دیرین مردم بلوچ را می‌شناسد

به گزارش روز سه شنبه خبرنگار فرهنگی ایرنا، رئیس انجمن جامعه‌شناسی ایران شامگاه گذشته در آیین بزرگداشت زندمقدم و نشست تحلیل کتاب «حکایت بلوچ» افزود: زندمقدم پژوهشگری ساکت، با پشتکار و جدیت است که حساسیت ویژه‌ای نسبت به برخی از مردم حاشیه‌نشین دارد و بازتاب آن هم در مطالعه بلوچستان با تالیف کتاب هفت جلدی حکایت بلوچ و هم در پژوهش‌های دیگری که انجام داده است، مشاهده می‌شود.
«سیدحسن سراج‌زاده» با تاکید بر ضرورت مطالعه و تحقیق درباره مردم حاشیه که در رسانه‌ها صدایی ندارند یا صدایشان به خوبی شنیده نمی‌شود، گفت: توجه به کسانی که در حاشیه هستند، یکی از آموزه‌هایی است که اهل علوم اجتماعی باید به آن توجه کنند.
وی افزود: حکایت بلوچ، یک اثر ویژه است و کار زندمقدم، ادامه سنتی در پژوهش اجتماعی است که با افرادی چون جلال آل احمد و غلامحسین ساعدی به نوعی شکل گرفته اما به نظر می‌رسد در کار زندمقدم به نقطه اوج خود می‌رسد و باید بازخوانی شود و مورد توجه قرار گیرد.
سراج‌زاده دیگر ویژگی این کتاب را ترکیب دو دغدغه ظاهرا متناقض دانست و ادامه داد: این اثر حساسیتی به زبان فاخر دارد و می‌خواهد این گونه حرفش را بزند؛ رمانی برآمده از پژوهش که حاصل سال‌ها رنج بردن، سفر کردن و دیدن است. از این نظر حکایت بلوچ یک اثر ماندگار خواهد بود. این یک مونوگراف پژوهشگرایانه، درعین این که پژوهش است، دارای زبان فاخر، نافذ و تاثیرگذار است.
وی ضمن اشاره به ستایش شاهرخ مسکوب از زندمقدم بیان کرد: من فکر می‌کنم این صحبت‌ها باید به صورت جدی بازخوانی شود و مورد توجه جدی قرار بگیرد تا پژوهشگران و نسل جوان ما به آن توجه کنند. نکته دیگر این که در چنین مراسمی، صرف نظر از بزرگداشت برای پژوهشگرانی که به خوبی دیده نشده و قدرشناسی نشده‌اند، این ارج‌گزاری و قدرشناسی، تنها تجلیل نیست، پاسخی به نیاز علوم اجتماعی به دیدن آثار بزرگان است، چرا که کار پیشینیان ما خوب دیده نمی‌شود و این آثار برای شناخت ایران اهمیت دارد و کمک می‌کند درک بهتری از جامعه امروز داشته باشیم.
*** حکایت بلوچ
متخصص انسان‌شناس و استاد دانشگاه تهران نیز در این مراسم با بیان نظریه کلیفورد گیرتز و تطبیق آن با کتاب محمود زندمقدم گفت: اگر بخواهیم آن‌چه انسان‌شناسان انجام می‌دهند را درک کنیم، باید بدانیم که از دیدگاه مردم‌شناسی مردم‌نگاری چیست و بفهمیم که بستر است معنا را تایید می‌کند.
«نهال نفیسی» افزود: زندمقدم به سیستان و بلوچستان رفته که دسترسی ما را به برخی معناها بیشتر کند، ما می‌خواهیم از نقشی که معناها بازی می‌کنند دریافت بهتری داشته باشیم، انسان‌شناسی کمک به درک همین معناها در بستر مکان، زمان و فرد است، تحقیق مردم‌شناسی باید ما را به قلب این دنیا به این معنا ببرد چرا که علمی تفسیری است.
وی افزود: در کار زندمقدم مشخص می‌شود که مردم بلوچ می‌روند اما حکایت بلوچ می‌ماند، مردم‌نگاری از سیاست، جامعه، ادبیات و دیگر عرصه‌ها علم تولید می‌کند چراکه مردم‌نگاری، دسترس‌پذیر کردن پاسخ‌های انسانی است.
در ادامه مراسم، «اسماعیل آزاد» پژوهشگر اجتماعی گفت: من با سیستان و بلوچستان از طریق گروه کتاب کودک که در سال 1392 کار خود را آغاز کرد، آشنا شدم این گروه به جمع‌آوری کتاب برای مناطق محروم می‌پردازد و تا الان برای 100 روستا کتاب برده و 32 روستا را کتابخانه‌دار کرده، کتابخانه‌هایی که سیب دانش، نام دارد.
وی افزود: روزی که گروه کتاب کودک را راه انداختم، در فکرم مناطقی مثل ایلام، سیستان و بلوچستان، لرستان و مناطق محروم بود اما از شمال و جنوب تا شرق و غرب روستاها همه محروم‌اند و هیچ ارتباطی به موقعیت جغرافیایی‌شان ندارد، کمتر روستایی است که حالش خوب باشد. تفاوت روستاهای گیلان و سیستان و بلوچستان تنها در سبز بودن و خشک بودن است وگرنه امکانات‌شان یکی‌ست. من بچه‌هایی را می‌شناسم که به جز کتاب درسی‌شان، قرآن و رساله کتاب دیگری ندیده‌اند.
آزاد ادامه داد: ما از سال 1392 هر سال سعی کرده‌ایم یک سفر به سیستان و بلوچستان داشته باشیم، تصویری که زندمقدم از سیستان به ویژه بلوچستان می‌سازد، بسیار واقعی است، شاید دیگر کلات هان یا خان وجود نداشته باشد اما آن شرایط هنوز وجود دارد، تاسف‌آور است که بگویم قصه‌های دکتر مقدم از که از پنجاه سال پیش نقل شده هنوز هم در همان شرایط است. بسیاری از این کودکان بی‌شناسنامه هستند و در استان گلستان به بیگاری می‌روند، وقتی ما به بلوچستان رفتیم بچه‌ها خندیدن را فراموش کرده بودند باید به آن‌ها می‌گفتیم بخند تا خنده‌شان بگیرد.
وی نبودِ مدرسه را مشکل بزرگ این منطقه دانست و گفت: بچه‌های سیستان و بلوچستان در برخی مناطق، مدرسه ندارند یا اگر دارند کپر است. این مردم که دشت‌ها و کویرهای ما را نگه داشته‌اند باید مراقبت شوند، سیاست‌های غلط ، این منطقه را نابود کرده است.
آزاد با بیان اینکه درد زندمقدم، درد مردم بود، افزود: او رفت تا درد مردم روستایی بلوچ را ببیند و روایت کند، آنچه برای خودم هم عجیب است بچه‌های بلوچ با همه این مشکلات و همه این دردها در تمام نقاشی‌هایشان پرچم ایران را گوشه‌ای از تصویر می‌کشند، آن‌ها با ایران مهربان هستند اما چرا ایران با آن‌ها مهربان نیست؟! شوق این کودکان به کتاب به ما می‌گوید که اگر به کودکان روستاها برسیم و به دست‌شان کتاب برسانیم سرانه مطالعه بسیار بالا خواهد رفت.
استاد تاریخ دانشگاه ولایت ایرانشهر نیز در این مراسم با ابراز تاسف از اینکه شناخت مردم ایران از سیستان و بلوچستان، اندک و غیر واقعی است، گفت: سیاست‌ها، فاصله جغرافیایی و قدرت‌های مرکزی در پیدایش این شناخت ناقص اثرگذار بوده‌اند به جز تعداد کمی از کتاب‌هایی که درباره این منطقه نوشته شده، دیگر آثار کاری جز آسیب زدن و تداوم نگاه غیر واقعی بین مردم را در پی نداشته‌اند.
«عبدالودود سپاهی» افزود: اما در این میان، کتاب حکایت بلوچ جایگاه خاصی دارد حکایت دردها و رنج های مردم بلوچ است، اثر مردم‌نامه‌نویسی درباره مردمانی که کمتر مورد توجه قرار گرفته‌اند.
وی با برشمردن ویژگی‌های کتاب حکایت بلوچ ادامه داد: این کتاب نتیجه ارتباط 50 ساله و شاید 55 ساله زندمقدم با مردم بلوچستان است؛ ارتباطی که از 1341 تا امروز هیچ‌گاه قطع نشده و بسیاری از کسانی که بلوچستان آمدند و سعی کردند درباره‌اش بنویسند اما به هیچ وجه نتوانستند. کاری که مقدم انجام داده است را هیچ وظیفه‌ای به جز عشق نمی‌تواند توجیه کند.
سپاهی افزود: ما می‌توانیم حکایت بلوچ، را میراث بلوچ بدانیم که افراد آگاه جامعه بلوچ در آن سخن گفته‌اند، افرادی که امروز از میان ما رفته‌اند و دیگر دسترسی به آن‌ها وجود ندارد. کار مهم دیگر مقدم شناسایی این افراد و رفتار آگاهانه در یافتن آنها و صحبت کردن با این مردم بوده است و از دیگر ویژگی‌های این کتاب، شیوه نقل رویدادهاست که یک رویداد و واقعه چند بار ذکر نمی‌کند.
این استاد دانشگاه، توصیف مقدم از بلوچستان را کم نظیر دانست و گفت: سرزمینی چون بلوچستان به کار ویژه‌ای نیاز دارد که زندمقدم از پس آن برآمده برای درک درد مردم آن و گفتن این درد باید آنها را فهمید. او فاصله میان مردم بلوچ و مرکزنشینان را با این کتاب برداشته و تصویری واقعی به آن‌ها نشان داده است. در برخی کتاب‌ها نگاه نویسنده بر حقیقت بلوچستان غالب شده اما این کتاب، صدای مردمان بلوچ است که بدون تحریف بیان شده است.
وی خاطرنشان کرد: نویسنده حکایت بلوچ، رنج عمران‌خواهی مردم این منطقه را بازگو می‌کند و علاوه بر ثبت خواسته‌های آن‌ها آگاهانه این خواسته‌ها را بازتاب می‌دهد، راه‌اندازی دانشگاه سیستان و بلوچستان، دانشگاه دریانوردی چابهار و مرکز مطالعات دریای و دریای عمان در این منطقه از کارهایی است که در نتیجه آثار و مقالات زندمقدم میسر شد.
سپاهی در پایان گفت: این اثر علاوه بر مردم بلوچ به کسانی که به بلوچستان خدمت کردند نیز تعلق دارد. مقدم با تمام مهربانی از مشکلاتی که در سیستان و بلوچستان با آن مواجه شده سخن می‌گوید و این کتاب بخش مفقود اسناد تاریخی درباره سیستان و بلوچستان را پر می‌کند. راز و رمزی که در این نوشته وجود دارد در هیچ کجای دیگر درباره سیستان و بلوچستان نیامده است.
سیدعباس صالحی، عباس آخوندی، محسن جوادی‌یگانه، هادی خانیکی، ابوالحسن ریاضی، احمد مسجد جامعی، محسن گودرزی و مهرداد عربستانی از مهمانان این نشست بودند.
محمود زندمقدم، نویسنده و پژوهشگر مردم‌شناسی، متولد سال 1317، دانش‌آموخته دکترای برنامه‌ریزی منطقه‌ای از دانشگاه دورهام انگلیس بود. وی در سال‌های 50 تا 57 در جایگاه کارشناس سازمان برنامه و بودجه، همکار وزارت نیرو در مطالعه طرح‌های آبی، رئیس دفتر برنامه و بودجه در زاهدان و مسئول مرکز مطالعات و پژوهش‌های خلیج فارس و دریای عمان در استان سیستان و بلوچستان به کار اشتغال داشت.
زندمقدم باقی سال‌های زندگی را با هزینه‌ شخصی در سفر به بلوچستان گذراند. او روایت این سفرها را در هفت جلد «حکایت بلوچ» نوشته است. همچنین از این نویسنده اثر پژوهشی «شهر نو» نیز چاپ و منتشر شده است.
فراهنگ*9211*