شرحی بر احوال مادر امام زمان(عج)/ حضرت نرجس چگونه به بغداد آمد؟

به گزارش خبرنگار مهر، متن زیر جلسه بیستم از سلسله مباحث مهدویت است که توسط حجت الاسلام سیدمحمدباقر علوی تهرانی ایراد شده است.

در این جلسه به تبار امام زمان از جهت مادر ایشان می پردازیم.

در مورد فرزند حضرت نوح، قرآن در مورد او خطاب به نوح می گوید «لیس من اهلک» او از نسل تو نیست، پدر پیامبر خداست پس نمی توان در مورد نظام تربیت نوح و یا لقمه حلال شبهه کرد. اما وقتی در قران نگاه می کنیم می بینیم که مادر ایشان گمراه بوده است. پس مادر در نظام تربیتی عنصر مهمی است.

همسران ناصالح برخی بزرگان مثل لوط، نوح، امام حسن و امام جواد و چرایی ازدواج این بزرگان و امامان با آنها بحث مفصلی دارد که در جای خود به آن خواهیم پرداخت اما مثلا در مورد امام جواد این ازدواج تحمیلی بوده است.

بحث وراثت اصلی و علمی است لذا تبار خانواده و اصالت و شرافت خانوادگی طرف مقابل را در ازدواج مورد توجه قرار داد. ممکن استثنا داشته باشیم که فرزند صالحی در یک خانواده بد متولد شود اما این قاعده نیست.

مثلا در مورد محمد حنفیه نقل است که امیرالمومنین در جنگ ها به وی توصیه می کرد به قلب لشکر نگاه نکن. وقتی دیگران علت را از حضرت جویا می شدند حضرت می فرمودند که مادر ایشان قدری ترسو است و قدری این ترس به وی منتقل شده است. لذا وراثت کار خود را می کند. شجاعت قمر بنی هاشم یا امام مجتبی و امام حسین در محمد حنفیه وجود ندارد با این که پدر یکی بوده است.

در مورد مادر امام زمان، هشت اسم در کتب تاریجی و تراجم آمده است. این متعدد بودن اسم نظیر هم دارد که در مورد حضرت زهرا هم هشت اسم وجود دارد. ملیکه، خمط(نوعی درخت میوه)، حکیمه، صقیل، ریحانه، سوسن، مریم و نرجس از اسامی آن حضرت است.

از دو دیگاه می توان در مورد حضرت نرجس صحبت کرد. یکی ویژگی هایی است که در مورد مادران همه ائمه است مانند آنکه در زیارات می خوانیم «أَشْهَدُ أَنَّکَ کُنْتَ نُورا فِی الْأَصْلابِ الشَّامِخَةِ وَ الْأَرْحَامِ الْمُطَهَّرَةِ، لَمْ تُنَجِّسْکَ الْجَاهِلِیَّةُ بِأَنْجَاسِهَا» زندگانی مادران حضرات ائمه هرگز مانند دوران جاهلیت نبوده است.

ما در جلسات قبل این بحث را کردیم که جاهلیت مقطع زمانی خاصی نیست که بگوییم فقط قبل از اسلام بوده است. جاهلیت عدم پذیرش دین است. کسی که حق را نمی پذیرد در دوران جاهلیت زندگی می کند. وقتی دوران جاهلیت نباشد می شود حیات طیبه. قرآن می فرماید «مَنْ عَمِلَ صلِحاً مِّن ذَکرٍ أَوْ أُنثی وَ هُوَ مُؤْمِنٌ فَلَنُحْیِیَنَّهُ حَیَوةً طیِّبَةً» این تعریف عمومی  است که در مورد مادران ائمه وجود دارد.

ما دو کنیه در مورد مادر امام زمان در روایات پیدا می کنیم. پیامبر در رابطه با ایشان فرمودند «بابی ابن خیرة الاماء» پدرم فدای پسر آن بانوی برگزیده، یا انتخاب شده. پس این بانو باید دارای عظمت بالایی باشد.

دومین عبارتی که در مورد مادر امام زمان وجود دارد این است که امام زمان را فرزند بزرگ بانوان «ابن سیدة الاماء» خطاب می کند. اماء به معنی کنیز است، بانوان اهل ایمان را امة الله می خوانند یعنی کنیز خدا. اولا کنیز در این جا به معنی خدمتگزار خانه های مردم نیست.

دوما در عین حال اگر به عنوان کنیز مطرح باشد خدمتکار خانه امام هادی بوده است که همه عالم می خواهند خدمتکار آن خانه باشند. امام صادق در مورد امام عصر می فرماید «لَوْ أَدْرَکْتُهُ لَخَدَمْتُهُ» یعنی اگر او را درک می کردم خدمتگزار او می شدم. یعنی خدمت امام آرزوی امام ششم ماست.

سوم اینکه این عبارت شخصیت دادن به کنیز است و عقاید نژادپرستی که در جامعه عرب وجود داشته است را رد می کند. آرزوی همه است که اتصال به امام عصر داشته باشند. بعد کسی مادر ایشان می شود که از نظر شخصیت اجتماعی ممکن است کنیز باشد. دیگر چه شخصیت پردازی و شخصیت دادن از این بالاتر است؟ یعنی مواجهه نظام دین با کنیز کاملا ارزشی است و اهل بیت هیچ گاه تججارت برده نداشته اند.

لذا ما از این دو عبارت می توانیم شخصیت این بانو را درک کنیم.

تاریخ به صورت مستوفی به زندگی این بانو نپرداخته است به این دلیل که قلم در دست دشمن بوده است.

در مورد سرنوشت بانو نقلی وجود دارد. ابوعلی خیزرانی می گوید «فحدثتنی أنها حضرت ولادة السید علیه السلام، وأن اسم أم السید صقیل، وأن أبا محمد علیه السلام حدثها بما یجری علی عیاله، فسألته أن یدعو الله عز وجل لها أن یجعل منیتها قبله، فماتت فی حیاة أبی محمد علیه السلام وعلی قبرها لوح مکتوب علیه هذا قبر أم محمد، قال أبو علی: وسمعت هذه الجاریة تذکر أنه لما ولد السید علیه السلام رأت له نورا ساطعا قد ظهر منه وبلغ أفق السماء، ورأیت طیورا بیضاء تهبط من السماء وتمسح أجنحتها علی رأسه ووجهه وسائر جسده ثم تطیر، فأخبرنا أبا محمد علیه السلام بذلک فضحک، ثم قال: تلک الملائکة نزلت للتبرک بهذا المولود، وهی أنصاره إذا خرج»

یعنی ابو علی گفت: آن کنیزک به من اظهار داشت که در مراسم ولادت