نجات یک بنای دوره ساسانی از نابودی

به گزارش ایلنا، سیده سمیرا جعفری (سرپرست هیأت باستان شناسی) امروز شنبه با اعلام این خبر گفت: تل سفیدک در شمال غرب شهر حاجی‌آباد مرکز شهرستان زرین دشت فارس به منظور تعیین عرصه و پیشنهاد حریم با توجه به در خطر بودن و تخریب بیشتر عوامل انسانی مورد کاوش و گمانه‌زنی قرار گرفت.

او با اشاره به این نکته که در اواخر دهه 70 خورشیدی بخش حاجی آباد از شهرستان داراب جدا شد و با مرکزیت شهر حاجی آباد به شهرستان زرین دشت تغییر نام  داد تصریح کرد: در تابستان سال ۱۳۵۵ برای اجرای طرح کشاورزی در شهر حاجی آباد که در آن زمان روستایی از توابع شهرستان داراب بحساب می آمد، بخشی از اراضی شمال روستا با بولدوزر تسطیح شد.

این باستان‌شناس افزود: آشکار شدن قطعات پُرشمار گچ‌بری هنگام این فعالیت‌ها نشان داد که محوطه از دیدگاه باستان شناسی در خور توجه است؛ پس از آن مرکز باستان شناسی ایران در زمستان سال ۱۳۵۶ نخستین کاوش‌های علمی را به سرپرستی زنده‌یاد مسعود آذرنوش در آنجا سامان داد.

جعفری اظهار داشت: کاوش‌های هیئت مرکز باستان شناسی ایران در بنایی که بعدها خانۀ اربابی حاجی آباد نام گرفت، موجب شد مجموعه‌ای با ارزش از معماری و هنر دورۀ ساسانی، که بر اثر ناآگاهی و بی‌توجهی ساکنین در معرض ویرانی کامل قرار داشت، نجات یافته و نتیجه آن به گونه‌ای شایسته و علمی در قالب کتابی منتشر شود.

او تصریح کرد اهمیت تل سفیدک حاجی آباد و یافته های بدست آمده از کاوش آن توسط زنده یاد دکتر آذرنوش باعث شد تا این محوطه شهرت جهانی بیابد و از جمله محوطه های مهم در شناخت دوره ساسانی باشد.

به گفته جعفری، به همین دلایل در تعیین عرصه و حریم این محوطه با حساسیت ویژه‌ای برخورد شد.

او در ادامه مهمترین عامل را در تعیین عرصه وجود حقیقی عرصه محوطه دانست و گفت: و این به آن معنا است که بخش هایی به عنوان عرصه محوطه باستانی شناخته شود که دارای آثار باشد و محوطه در خارج از خط تعیین شده عرصه چه در سطح و چه زیر سطح عاری از هر گونه آثار باستان شناختی باشد.

وی تأکید کرد : این مهم در محوطه هایی که در زمین های با ارزش مانند زمین با کاربری مسکونی، باغ و کشاورزی حساسیت بیشتری دارد.

این باستان شناس با بیان اینکه این مسئله در مورد تل سفیدک حاجی-آباد نیز صادق است افزود: زیرا زمین‌های کشاورزی محوطه را محصور کرده و گاهی به درون عرصه نیز تجاوز می کنند.

او افزود: امروزه تل سفیدک در حاشیه شهر حاجی آباد و انتهای بلوار امامزاده قرار گرفته است و رفته رفته به ارزش این زمینها در این شهر که اخیرا مرکز شهرستان زریندشت شده افزوده می‌شود از این رو این محوطه در معرض تخریب بیشتری قرار گرفته است.

او در تشریح انجام طرح تعیین عرصه و حریم این محوطه تاریخی گفت: به منظور گمانه زنی برای تعیین عرصه و حریم محوطه تل سفیدک، ابتدا از محوطه و زمین‌های اطراف آن به شعاع تقریبی 300 متر نقشه توپوگرافی تهیه و سپس بر روی نقشه عوارض غیر طبیعی و موقعیت گمانه‌ها مشخص شد.

جعفری اظهار داشت: در این پروژه تعداد 22 گمانه به ابعاد 1×1 با تاکید بر شمال جغرافیایی به منظور رسیدن به عرصه حقیقی محوطه زده شد.

او گفت: به دلیل قرارگیری محوطه تل سفیدک در میان زمینه‌های کشاورزی، 22 گمانه آزمایشی با همکاری اداره میراث فرهنگی شهرستان زرین دشت و توجیه مالکان این زمین ها در اطراف محوطه و در زمین‌های کشاورزی حفر شد.

به گفته این باستان شناس، بقایای برجای مانده در تل سفیدک در واقع یک خانه دوره ساسانی است که به دلایلی از جمله ساختار و تزیینات به احتمال قریب به یقین متعلق به اشراف زاده‌ها یا به قولی اربابی بوده است.

او تصریح کرد: اگرچه تنها آثار دیوارها  ـ طاقچه‌ها و ته ستون ایوان ورودی بنا باقی مانده است ولی وجود آثار مکشوفه آن در شناخت تاریخ هنر و معماری و مذهب دوره ساسانی اهمیت زیادی دارد.

سرپرست هیأت باستان شناسی گفت: این بنا از لحاظ کارکردی دارای سه قسمت مجزا به صورت واحدهایی با اتاق و حیاط مجزا بوده است.

جعفری گفت: در بخشی از بنا (اتاق 114) وجود نقاشیهای دیواری و گچ بری‌های منحصر به فرد از جمله تصاویر صلیب شکسته در کنار مجسمه‌های ایزدبان و آناهیتا که در طاقچه های یک اتاق قرار داشته نشان می دهد که در این بنای مسکونی احتمالاً مکانی بعنوان محل نیایش وجود داشته است و دکتر آذرنوش آن بعنوان نیایشگاه ساختمان نام برده است.

این باستان شناس افزود: وجود مجسمه نیم تنه شاپور دوم که در سالهای ۳۰۹ تا ۳۷۹ میلادی حکومت می‌کرده نشان می‌دهد که در دوره ساسانی همبستگی میان دین و دولت وجود داشته و ایرانیان باستان به مسائل مذهبی و انجام مراسم و نیایشهای دینی اهتمام ویژه‌ای داشتند.

به گفته این باستان‌شناس، خانه اربابی حاجی آباد احتمالا در سال 363 میلادی یا حوالی آن ساخته یا دوباره تزیین شده است.

کاوش و گمانه‌زنی به منظور تعیین عرصه و پیشنهاد حریم تل سفیدک حاجی آباد مرکز شهرستان زرین دشت استان فارس، به سرپرستی مشترک سیده سمیرا جعفری و محمدحسن پاک نژاد با مجوز ریاست پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری انجام شد.