محسن جعفری‌مذهب، شهرزاد تاریخ‌نگاری ایران است

به گزارش ایلنا، آیین گرامیداشت زنده‌یاد محسن جعفری مذهب حقیقی و رونمایی از کتاب «میراث حقیقی» به مناسبت سالروز تولد این تاریخ پژوه و ایران‌شناس یک شنبه (اول بهمن) با حضور مجید غلامی جلیسه، مدیرعامل خانه کتاب، منصور صفت گل، گودرز رشتیانی، اعظم هدایتی و مجتبی تبریزنیا در سرای اهل قلم برگزار شد.

مجید غلامی جلیسه در ابتدای این آیین گفت: جای تاسف است که امروز به مناسبت تولد زنده‌یاد جعفری مذهب گردهم آمدیم اما حضور پرخیر و برکت ایشان در بین ما نیست. این موضوع خیلی ناراحت کننده است که ما در زمان حیات بسیاری از بزرگان آن‌ها را فراموش می‌کنیم یا به آن‌ها توجه نمی‌کنیم. امیدواریم این اتفاقات را کمتر ببینم و شاهد باشیم در زمان حیات بزرگان به نوعی قدردان زحمات آن‌ها باشیم.

وی با اشاره به سابقه دوستی با زنده‌یاد جعفری مذهب گفت: دوستی من با جعفری مذهب سابقه دیرینه‌ای دارد؛ حدود ۱۵-۱۶سال پیش برای اولین بار در کتابخانه مجلس با ایشان ارتباط گرفتم و بهانه‌های مشترک برای دید و بازدیدهای دوستانه پیدا کردیم. خیلی زود با ایده‌ها و نکاتی که داشتند باعث شد کار‌ها و برنامه‌هایی از ایشان یاد بگیرم. جعفری مذهب مانند یک استاد با دقت نظر و حسن توجه کمک می‌کرد تا گام به گام به چیزهایی که مدنظر من است نزدیک‌تر شوم. شاید یکی از صحبت‌های مشترک ما بحث چاپ و تاریخ آن بود که با علاقمندی زیاد سعی می‌کرد آن را دنبال کند.

مدیرعامل خانه کتاب ادامه داد: سال ۸۴ من به اتفاق ایشان و دوستان دیگر به کتابخانه‌های ایران رفتیم و آن زمان بحث ۲۰۰ سال صنعت چاپ مطرح بود. جعفری مذهب علاقمندی زیادی به تاریخ‌ها و ضرب و تقسیم‌های تاریخ داشت. سعی می‌کرد به این بهانه‌های مختلفی اتفاقاتی را مورد کانون توجه تاریخ پژوهان قرار دهد. ۲۰۰ سال صنعت چاپ بهانه‌ای بود تا ۲۰۰ سال کار نکرده و پژوهش انجام نشده را در ایران انجام دهیم. وقتی به درهای بسته می‌خوردیم ایشان عقب نمی‌کشید و از ظرفیت‌های حداقلی، حداکثر استفاده را می‌کردند. فکر می‌کنم طی یک دهه گذشته با همت و تلاش‌های ایشان نشست‌ها و جلسه‌های زیادی با محوریت ۲۰۰ سال صنعت چاپ برگزار شد.

جلیسه افزود: نگاه زنده‌یاد جعفری مذهب نگاه بلند در عین حال با مناعت طبع بود و با حداقل‌ها کارهای بزرگ خود را انجام می‌داد. من هم فکر نمی‌کردم آقای جعفری مذهب این همه کار انجام داده باشد و امروز می‌بینیم حق بزرگی بر تاریخ و ایران‌شناسی و تک تک ما دارد. خوشحالم این شانس را داشتم که با جعفری مذهب دوست و رفیق باشم و در آخرین سفرشان با ایشان همراه بودم. خوشحالم به بهانه تولد ایشان امروز کتاب مجموعه مقالاتشان به همت همسر ایشان گردآوری شده است. حقیقتا این کتاب میراث حقیقت برای کشور و علاقه‌مندان تاریخ است، امیدوارم این کتاب صدقه جاریه برای آقای دکتر باشد.

در ادامه این نشست، مجتبی تبریز نیا با اشاره به سابقه آشنایی با زنده یاد جعفری مذهب گفت: این سابقه به سال ۱۳۷۶ برمی‌گردد؛ زمانی که مجموعه کتاب ماه منتشر می‌شد. ایشان یک شخصیت چندرشته‌ای داشت و در چند حوزه فعالیت می‌کرد. تاریخ مسیحیت یکی از حوزه‌های علاقه‌مندی دکتر جعفری مذهب بود. در مورد ترجمه کتاب‌های مقدس کار می‌کرد. حوزه دیگری که علاقه داشت بحث ایران پژوهی بود زیرا به زادگاهش علاقه داشت.

وی عنوان کرد: سکه‌شناسی مهم‌ترین بخشی بود که زنده‌یاد جعفری مذهب در طول سه دهه از فعالیت خود روی آن کار کرد. مقاله‌هایی که در این حوزه نوشت بسیار راهگشا بود و دیدگاه‌های جدیدی را مطرح کرد. در بسیاری از مقاله‌هایش از زاویه سکه نشاسی به زوایایی جدیدی می‌رسید. مطالعات زنده‌یاد جعفری مذهب در دهه ۷۰ جنبه تاریخی داشت اما در دهه ۸۰ در کتابخانه ملی صاحب موقعیت اداری شد و به سمت نسخه‌شناسی رفت. ایشان معتقد بود فهرست‌نویسی‌های ما در بسیاری از مواقع ناقص است و تاکید داشت فهرست‌نویسی باید به صورت کامل نوشته شود و نمونه‌هایی هم در این زمینه ارائه کرد.

تبریزنیا افزود: جعفری مذهب یک کتاب‌شناس به تمام معنا بود؛ وقتی کتاب را تورق می‌کرد به جزییات آن پی می‌برد و در مورد کتاب نظر می‌داد. مقاله‌های کتابی او بر دو نوع نقد و معرفی بود. به لحاظ نقد، ایشان یک منتقد حرفه‌ای و متبحر بود. در بخش معرفی کتاب همیشه یک کتاب جدید ارائه می‌کرد تا اطلاعات افزوده داشته باشد. مستعارنویسی یکی از دغدغه‌های او بود. در مقاله‌های خود سعی کرد با نظریه‌پردازی به آن موجودیت دهد. او همچنین تمام رویدادهای روزانه خود را یادداشت می‌کرد که امیدواریم روزی منتشر شود.

وی بیان کرد: زنده‌یاد جعفری مذهب بسیار دقیق، باریک بین و مستندنگر بود و بدون استناد صحبت نمی‌کرد؛ بسیاری از مقالاتش مستند به تصویر بود. بر روش تجربی و میدانی بسیار تاکید داشت و سخت کوش، پرکار، نکته گو، نکته‌نویس و در ارائه ایده‌هایش جسور بود. زنده‌یاد جعفری مذهب موفق نشد کتاب‌هایش را منتشر کند و کارنامه‌اش محدود به مقاله‌هایش شد.

تبریزنیا در مورد کتاب میراث حقیقی بیان کرد: ایده انتشار این کتاب اول آبان امسال از سوی آقای جلیسه مطرح شد. مجموعه مقالات دکتر جعفری مذهب فنی و پر از ارجاع است، ۲۱۵ مطلب در این مجموعه چاپ شده است. عنوان کتاب پیشنهاد همسر دکتر بود، کتاب تقدیم به ۲ دختر دکتر شده است، پیوست کتاب هم تعدادی از تصاویر دکتر جعفری مذهب است.

منصور صفت‌گل از دیگر سخنرانان این آیین گفت: امیدوارم کتاب میراث حقیقی تبدیل به مرجعی برای تحقیقات تاریخی و ایران‌شناسی شود. در دوره جدید تاریخی‌نویسی ما چندین شاخه تحقیقات تاریخی شکل گرفت و در حال حاضر خیلی هم وسعت پیدا کرد. در ایران مطالعات تحقیقاتی دو وجه عام و خاص دارد. از آنجایی که همه ما به تاریخ علاقه داریم و به طور معمول علاقه به تاریخ ایران، شهر‌ها و سرزمین‌ها گویی همزاد آدمی است و ما هر لحظه در تاریخ زندگی می‌کنیم. این وجه عام، تحقیقات تاریخی را شکل می‌دهد و ما در گروه‌های مختلف اجتماعی این تحقیقات ر ا می‌بینیم. بنابراین تاریخ بازار گرمی دارد و مورد علاقه طبقات مختلف جامعه است.

صفت‌گل ادامه داد: وجه دوم تاریخ نگاری در ایران وجه خاص است که تاریخ‌نگاران حرفه‌ای و با تجربه معمولا آن را انجام می‌دهند. فعالیت تاریخ نویسی زنده‌یاد جعفری مذهب عمدتا در بخش دوم قابل تجزیه تحلیل است نه اینکه دیگران یعنی مخاطب عام نتوانستند از نتیجه تحقیقات جعفری مذهب بهره ببرند اما به دلیل ویژگی‌های خاصی که این تحقیقات دارد آن‌ها را در گروه تحقیقات مورخان حرفه‌ای دسته‌بندی می‌کنیم. در فضای تاریخ‌نگاری معاصر بعضی از مورخان و علاقمندان به تاریخ این وجه را ترجیح می‌دهند که مباحث نظری را بر عمل مورخانه غلبه دهند این امر مفید است اما نتایج حرفه‌ای تاریخ‌نگاری آن خیلی قابل اعتنا نیست. یکی از خصوصیات تاریخ‌نگاری جعفری مذهب پرهیز از کلان گویی‌های نظریه‌پردازانه بی‌ربط به عمل مورخانه بود بیشتر ترجیح می‌داد مانند مورخ حرفه‌ای عمل کند.

وی عنوان کرد: ایشان علاقمند به این بود که روی عمل مورخانه تاکید کند و همین امر منجر به تولید آثار مفیدی شد. وجه دیگر تاریخ نگاری او در بستر تاریخ نگاری معاصر، ریز تاریخ‌نگاری است. معمولا مورخان یا حوزه تحقیق تاریخ‌نگاری را روندی انتخاب می‌کنند یا موضوعات منفرد را انتخاب می‌کنند که از لحاظ زمانی بسیار محدود هستند و از نظر حوزه عمل مورخ کوچک و مختصر هستند؛ انتخاب موضوع بسیار کوچک و انجام تحقیقات ژرفا نگر در مورد آن کار سختی است. گفته‌های او از نوشته‌های او بیشتر است. علاقه بی‌پایانی داشت و تحقیقات او مانند جست‌و‌جوی بی‌پایان بود. جعفری مذهب یک تاریخ‌نگار بین رشته‌ای بود و به تاریخ، سیاست، اجتماعی، فرهنگ و... محدود نمی‌شد؛ مجموعه این حوزه‌ها مورد علاقه او بود. در حوزه‌های گوناگون سرک می‌کشید و بی‌قراری تاریخ‌نگارانه داشت و این باعث می‌شد هیچ حوزه‌ای او را اقناع نکند و شهرزاد تاریخ‌نگاری ایران محسوب می‌شد و از جنبه‌های مختلف سراغ موضوعات تاریخی می‌رفت.

صفت‌گل در پایان گفت: او آرمان خواه و آرمان گرا بود و برای کار و فعالیت خودش احترام زیادی قائل بود و میل داشت از سوی دستگاه‌ها و نهادهای پشتیبان فعالیت‌های مورخان مورد توجه قرار بگیرد. او مورخ علاقمند به ایران بود. برای او ایران‌شناسی یک رشته درسی نبود بلکه با او عجین بود.

در ادامه این آیین؛ اعظم هدایتی در سخنانی گفت: جعفری مذهب مرد نوشتن بود؛ شغلش معلمی نبود اما عاشق این بود که چیزی را به کسی یاد دهد. کتابخانه شخصی او را به سازمان اسناد و کتابخانه ملی اهدا کردیم. جعفری مذهب بی‌‌‌نهایت نوشته دارد و کارهای زیادی انجام داد و همت زیادی را می‌طلب تا بتوانیم آن‌ها را چاپ کنیم. جعفری مذهب در سخنرانی‌ها و نشست‌های زیادی شرکت کرد و امیدوارم بتوانیم گفت‌و‌گو‌ها و سخنرانی‌های او را در جایی چاپ و منتشر کنیم. همچنین تصمیم داریم جایزه‌ای به نام جعفری مذهب دایر کنیم.

گودرز زشتیانی نیز در این آیین گفت: پس از درگذشت دکتر جعفری مذهب دو کتاب «محسن نامه» و «میراث حقیقی» در مورد ایشان منتشر شده است. در سرای اهل قلم در پنج برنامه در کنار ایشان بودم و اکنون جای ایشان بسیار خالی است. تنوعی در آثار ایشان دیده می‌شود اما مغولان کانون محوری مطالعات جعفری مذهب است. ایده‌پردازی خلاقانه‌ای در مطالب و مقاله‌های ایشان است. در هر مقاله ایده‌ای را مطرح می‌کند و سعی می‌کرد این ایده را در قالب نشست، سمینار و... مطرح کند.

وی گفت: تلاشی که جعفری مذهب در واژه گزینی و واژه آفرینی تلاش زیادی می‌کرد. ما در علوم انسانی کسانی که اصطلاح سازی و واژه‌سازی می‌کنند، کم داریم. ویژگی دیگر ایشان که برای همه محققان درس آموز است کوتاه حرف زدن و پرهیز از زیاده‌نویسی است. ایشان در نشست‌ها و جلسه‌های زیادی شرکت داشتند که باید تلاش کنیم فهرستی از آن‌ها تهیه و منتشر کنیم.

در پایان این آیین از کتاب «میراث حقیقی؛ مجموعه مقالات زنده‌یاد دکتر محسن جعفری مذهب» رونمایی شد.