قلعه ایرج، بنایی باشکوه از دوره شاپور ذوالاکتاف

به گزارش ایلنا، محمدرضا نعمتی؛ سرپرست هیئت پژوهش‌های باستان‌شناسی قلعه ایرج، پیشوا ورامین امروز «سه شنبه» با اعلام این خبر گفت: این قلعه یکی از وسیع‌ترین و بزرگ‌ترین استقرارگاه‌های تاریخی واقع در دشت تهران با وسعتی نزدیک به ۲۰۰ هکتار است که تمامی مصالح بکار رفته در آن از چینه و خشت خام است.

این باستان‌شناس در ادامه از انجام چهارمین فصل کاوش‌ها و پنجمین فصل پژوهش‌های باستان‌شناسی محوطه در جنوب قلعه ایرج و در داخل حصار خبر داد.

به گفته وی، هدف این فصل از کاوش در محوطه، آگاهی از ساختار معماری حصار و کیفیت ارتباط فضاهای معماری حصار با یکدیگر در این بخش از قلعه بود.

نعمتی افزود: با کاوش در بدنه داخلی حصار بقایای ده اتاق سراسری در ارتفاع ۶متری از کف قلعه مشخص شد.

او با اشاره به شناسایی، بقایای دو ورودی که کیفیت ارتباط اتاق‌ها با راهروی سراسری را نشان می‌دهد، گفت: برای فهم دقیق‌تر نحوه ارتباط ورودی با راهرو سراسری، یکی از ورودی‌ها مورد کاوش باستان‌شناسی قرار گرفت.

 وجود چهار فاز معماری

او با بیان این نکته که با کاوش در این بخش از حصار محوطه، ‌ اطلاعات تازه‌ای از نحوه ارتباط اتاق‌ها و راهرو سراسری به دست آمد، گفت: بر این اساس، مشخص شد ساختار معماری حصار در قلعه ایرج به تدریج تغییر کرده و دست کم می‌توان چهار فاز معماری در حصار محوطه مشخص کرد.

او تغییر در عرض راهروی سراسری از شش متر به چهار متر و نهایتاً مسدود شدن راهرو سراسری را وجه بارز این تفاوت در فاز‌ها دانست.

نعمتی از دیگر دستاوردهای کاوش در این فصل را آگاهی از نحوه ارتباط راهرو سراسری در گوشه‌های حصار اعلام کرد و گفت: بر این اساس، به نظر می‌رسد معماران قلعه ایرج، اتاقهای گوشه حصار را به عنوان فضای ارتباطی بین راهرو‌ها درنظر گرفته‌اند.

او این مطلب را بر اساس کشف یک ورودی پرشده در ضلع جنوبی اتاق گوشه جنوبی حصار اعلام کرد.

به گفته این باستان‌شناس، نمونه این ورودی، در گذشته در ضلع غریی این اتاق نیز یافت و کاوش شده بود.

او از دیگر دستاوردهای کاوش در این فصل را تقویت فرضیه ادامه حیات محوطه بعد از پرشدگیهای فضاهای معماری حصار دانست و افزود: این مدعا بر اساس دست کم سه لایه اندود در ورودی پرشده ضلع جنوبی اتاق مطرح شد.

سرپرست هیئت پژوهشهای باستان‌شناسی قلعه ایرج افزود: این مورد تلویحا نشان می‌دهد بین ترک محوطه و پرشدگی‌های حصار فاصله زمانی چندساله‌ای وجود داشته است.

 شناسایی ۹ کف استقراری

نعمتی از شناسایی حداقل ۹ کف استقراری با کاوشهای باستان‌شناسی درون اتاق کاوش شده خبر داد و گفت: ضخامت کف،‌ها، از اولین کف سازی اتاق (کف خشت فرش) تا آخرین کف سازی (خاک کوبیده) ۱۲۳ سانتی‌متر است.

او افزود: بخش قابل توجهی از این ضخامت، ناشی از زیرسازی کفهای اتاق است که به خوبی در حدفاصل بین کف‌ها قابل مشاهده است.

به گفته وی، کاوش در بدنه بیرونی نشان داد، این بخش از قلعه همانند بخش شرقی که در فصول گذشته کاوش شده از دو بخش چینه‌ای بصورت پله‌ای که در ‌‌نهایت آن را پس از ساخت حصار با اندود بصورت شیب دار درآورده‌اند و بخش بالای به صورت تقریبا عمود و از خشتهای بزرگ ساخته شده است.

 تخریب و تسطیح بخشی از محوطه

این باستان‌شناس افزود: متاسفانه تخریب و تسطیح این بخش از محوطه توسط لودر، بخش قابل توجهی از اطلاعات مربوط به ساختار معماری حصار در بیرون از محوطه را مخدوش کرده و از بین برده است لذا نمی‌توان از نحوه ارتباط ساختار معماری حصار با خاک بکر محوطه در این بخش به صراحت اظهارنظر کرد.

او در ادامه تصریح کرد: با کاوشهای انجام گرفته هنوز به طور قطع و یقین نمی‌توان کاربری دقیقی برای آن در نظر گرفت ولی با توجه به وجود نداشتن آثار معماری در بخش داخلی و نظم آثار معماری داخل حصار به نظر می‌رسد قلعه ایرج یک پادگان نظامی مربوط به دوره ساسانی باشد.

نعمتی با استناد به آزمایشات انجام شده، اعلام کرد: این قلعه در زمان پادشاهی شاپور دوم (۳۰۹-۳۷۹ میلادی) ساخته شده و در اواخر دوره ساسانی متروک شده است.

او با اشاره به انجام کاوشهای این فصل قلعة ایرج با مجوز ریاست پژوهشگاه میراث فرهنگی گردشگری، افزود: قلعة ایرج در تاریخ ۱۱/۶/ ۱۳۸۲ با شماره ۹۸۳۵ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.