آینده صنعت ریلی در جهان

دنیای اقتصاد:یکی از مهم‌ترین مباحثی که در هر صنعت مطرح می‌شود، ظرفیت‌های آن صنعت و تغییرات رشد آن در سال‌های آتی است که بر تصمیم‌های سرمایه‌گذاران موثر است. بررسی وضعیت آینده صنعت ریلی نیز همانند سایر صنایع اهمیت زیادی برای فعالان این صنعت دارد. موسسات گوناگونی دست به انتشار گزارش‌هایی درباره آینده صنعت ریلی می‌زنند و با این کار دورنمای این صنعت را در مناطق مختلف جهان ترسیم می‌کنند. در یکی از این گزارش‌ها، صنعت حمل‌ونقل اروپا به بررسی وضعیت آتی حمل‌ونقل ریلی تا سال 2021 پرداخته و بازار ریلی جهانی را مورد بررسی قرار داده است. به‌رغم برخی مشکلات که در سراسر جهان و در مناطق مختلف وجود دارد، جذابیت صنعت ریلی به عنوان یک وسیله حمل‌ونقل قابل اطمینان و کارآمد به‌طور مستمر رو به فزونی گذاشته است و این صنعت به رشد مثبت خود ادامه خواهد داد. پیش‌بینی‌ها از این قرار است که این روند مثبت تا چند سال آینده و فرارسیدن سال 2021 نیز در همین مسیر حرکت کند. به نظر می‌رسد با در نظر گرفتن شرایط فعلی، بازار حمل‌ونقل ریلی در جهان تا سال 2021 هر سال 6/ 2 درصد رشد کند.  بیشترین عامل افزایش تقاضا نیز به‌دلیل رشد جمعیت شهرنشین و گسترش و توسعه مناطق کلان‌شهری خواهد بود.

عوامل رشد بازار ریلی

با این حال، علاوه‌بر روندهایی که از قبل موجب ارتقای توسعه حمل‌ونقل ریلی شده‌اند، چند عامل جدید نیز به‌طور قابل توجهی در سال‌های اخیر پدیدار شده‌اند که انتظار می‌رود در رشد آینده بازار حمل‌ونقل ریلی نقش داشته باشند. ساخت یک محیط کاملا دیجیتال یکی از این موارد است که موجب ارتقای کسب‌وکارهای این حوزه شده و به همین دلیل امکان بهره‌مندی از مزایای دیجیتالی و اینترنت را برای این شرکت‌ها هرچه بیشتر فراهم آورده است. از نظر مقررات نیز تلاش‌های مهمی در اروپا صورت گرفته است تا وضعیت رقابت‌پذیری سیستم ریلی اروپا را بهبود بخشیده و با نیازهای در حال تغییر بخش حمل‌ونقل تطبیق پیدا کند. این کار تاثیر زیادی روی شرکت‌های عرضه‌کننده حمل‌ونقل ریلی و اپراتورهای آن خواهد گذاشت. علاوه‌بر این، به دلایلی همچون بهبود جایگاه حمل‌ونقل ریلی و انتخاب بیشتر آن به‌عنوان وسیله‌ای برای سفر و نیز استفاده از فناوری‌های نوین در این حوزه، ظرفیت این صنعت در آینده بهتر هم می‌شود و ایمنی آن در مقابل سایر وسایل حمل‌ونقل افزایش می‌یابد.

مروری بر بازار ریلی

به‌طور کلی به نظر می‌رسد بیشترین رشد در بازار عرضه ریلی متعلق به منطقه آسیا و اقیانوسیه باشد. افزون بر آن، با رسیدن بازار عرضه ریلی به بیش از 159 میلیارد یورو به ازای هر سال در فاصله سال‌های 2013 تا 2015، بازار عرضه جهانی در سال‌های اخیر به بالاترین سطوح خود رسیده است. این به معنی آن است که بخش خدمات ریلی 4/ 61 میلیارد یورو، بخش زیرساخت 7/ 29 میلیارد یورو، بخش کنترل ریلی 14 میلیارد یورو و بخش مدیریت آن 6/ 0 میلیارد یورو را به خود اختصاص داده‌اند. علاوه‌بر این موارد، بخش لکوموتیوها نیز 7/ 53 میلیارد یورو از اندازه بازار را در اختیار داشته است. همسو با رشد کلی این بازار، زیرساخت‌های عملیاتی نیز به‌ویژه در بخش‌های زیرساخت و بخش پرسرعت رشد کرده بودند. میزان مسیرهای اضافه شده برحسب کیلومتر بیشتر ناشی از توسعه حمل‌ونقل ریلی و ایجاد مسیرهای جدید در چین و هند بوده است. همچنین بخش بزرگی از مسیرها در اروپای غربی و آسیا و اقیانوسیه الکتریکی شده‌اند و زمینه افزایش مسیرهای الکتریکی فراهم شده است. به همین دلیل انتظار بر این است که درآینده توسعه مسیرهای ریلی به‌ویژه مسیرهای الکتریکی بیش از پیش دنبال شود.

راه آینده

پیش‌بینی‌ها بر این است که بازار کل برای عرضه ریلی همچنان روندی صعودی داشته باشد. این موضوع منجر به این خواهد شد که به‌طور متوسط در دوره 2019 تا 2021 در هر سال شاهد رسیدن حجم کل بازار به میزان 185 میلیارد یورو باشیم. بیشترین رشد بازارهای منطقه‌ای درآینده متعلق به اروپای غربی و نیز آفریقا/ خاورمیانه به ترتیب با 1/ 3 و 3 درصد خواهد بود. پس از این دو منطقه، اروپای شرقی با رشد 8/ 2 درصد، آسیا – اقیانوسیه با 6/ 2 درصد، آمریکای لاتین با 3/ 2 درصد، آمریکای شمالی با 2/ 2 درصد و در نهایت کشورهای مستقل مشترک‌المنافع با رشد 9/ 0 درصد در هر سال تا سال 2021 قرار خواهند داشت.

افزایش ایمنی با توسعه حمل‌و‌نقل ریلی حومه‌ای

اروپا اما به‌عنوان قاره سبز در دنیا سال‌ها است که گام بعدی خود در کنار توسعه حمل‌و‌نقل ریلی را توسعه خطوط حومه‌ای گذاشته است. به اعتقاد کشورهای اروپایی توسعه خطوط ریلی و خطوط حومه‌ای ریلی در راستای افزایش امنیت حمل‌و‌نقل؛ موضوعی بسیار مهم است. ریل در میان تمام اشکال حمل‌ونقل زمینی، امن‌ترین صورت انتقال به‌شمار می‌رود. در سال 2011، در کل اتحادیه اروپا 31 نفر در اثر حوادث ریلی جان خود را از دست دادند که در مقایسه با 30268 نفر مرگی که در حوادث جاده‌ای رخ داد، رقم بسیار ناچیزی به‌حساب می‌آید. کشورهای اروپایی نیز با اطلاع از این رهیافت، سال‌ها است که به توسعه خطوط ریلی پرداخته‌اند. آمارهای کشورهای اروپایی در سال 2011 را در حالی مرور می‌کنیم که آمارهای جدید از کاهش تلفات در هر دو بخش خبر می‌دهد. اما آمارهای کشته‌شدگان ناشی از سوانح رانندگی در کشورمان در سال 1382 عدد 28 هزار کشته بوده است که در سال گذشته به 15 هزار و 932 کشته کاهش یافته است.

براساس آمارهای غیررسمی اما مورد تایید کارشناسان، سه علت منجر به بروز سوانح رانندگی در ایران می‌شود؛ خطای انسانی، خودرو و جاده که دراین میان سهم خطای انسانی در بروز سوانح رانندگی در ایران 75 درصد، سهم خودرو 11 درصد و سهم جاده 14 درصد است. متاسفانه این روزها نیز اخبار متعددی خبر از بروز سوانح رانندگی در کشور و کشته‌شدن بسیاری از عزیزانمان می‌دهد، وقایعی که مسوولان ارشد کشور را بر آن داشته تا در کارگروهی اقدام به برنامه‌ریزی برای کاهش تصادفات و سوانح جاده‌ای کنند، کارگروهی که در نخستین نشست خود هفته گذشته در یکی از تصمیماتشان هدف‌گذاری کردند تا آمار کشته‌شدگان ناشی از سوانح رانندگی را در کشور در سال 1406 به رقم‌های سالانه 8 هزار ، 10 هزار و یا 12 هزار کشته کاهش دهند.  به‌نظر می‌رسد سرعت بخشیدن به توسعه خطوط ریلی در کشور و رفتن در مسیر کشورهای اروپایی و بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته جهان، نه‌تنها می‌تواند کمک شایانی به کاهش تلفات ناشی از سوانح رانندگی در کشور بکند، بلکه زمینه توسعه اقتصادی بیش از پیش کشور را فراهم کند.

تلفیق ایمنی و توسعه اقتصادی

گزارش چشم‌انداز راه‌آهن منطقه‌ای و حومه‌ای در اروپا که در سال 2006 منتشر شد و در نیمه دوم سال 2015 نیز به‌روز شد، جامع‌ترین مطالعه‌ای است که تاکنون درباره خطوط ریلی حومه‌ای انجام شده است. داده‌های این مطالعه نشان می‌دهد شرکت‌های فعال در خطوط حومه‌ای در بیش از 18 هزار کیلومتر به حدود دوسوم جمعیت اروپا خدمات ارائه می‌کنند. شرکت‌های ریلی منطقه‌ای و حومه‌ای حدود 360 هزار نفر نیروی کار را به‌کار گرفته‌اند که این میزان بیش از یک‌چهارم 2/ 1 میلیون نفر شاغل در حوزه‌های مختلف در کل صنعت ریلی اتحادیه اروپا است. بسیاری از این خطوط از طریق قراردادهایی که بین شرکت‌های حمل‌ونقل ریلی و ادارات راه‌آهن محلی به‌عنوان تعهد ارائه خدمات عمومی امضا شده، به مردم خدمات ارائه می‌کنند. در واقع در برخی کشورها اداره راه‌آهن، شرکت‌های خدمات‌دهنده را ملزم می‌کند در قبال قراردادهایی که در سایر خطوط دارند، تعدادی قطار را در خطوط حومه‌ای برای ارائه خدمات و جابه‌جایی مسافر به‌کار بگیرند.

آمارها از تعداد کل مسافران سیستم حمل‌ونقل حومه‌ای (RSR) نشان می‌دهد این سیستم بزرگ‌ترین سهم را از تمام سفرهای ریلی در اروپا دارد. براساس آمارهای UTIP (انجمن بین‌المللی حمل‌ونقل عمومی) و UIC (اتحادیه بین‌المللی راه‌آهن) حدود 90 درصد از کل مسافران راه‌آهن و 50 درصد از کل مسافر-کیلومتر جابه‌جا شده از طریق سیستم ریلی در هر سال با سیستم حومه‌ای انجام می‌شود. این ارقام حکایت از آن دارد که مشاغل مربوط به این صنعت (مثل فروش بلیت، مالیات و عوارض زیرساخت‌ها و...) از اهمیت بسزایی برخوردارند، چراکه پیامدهای مستقیم اقتصادی و اجتماعی داشته و تاثیرات پایداری بر کل صنعت دارند. حدود 80 درصد مسافران ریلی در سال 2015 از خدمات قطارهای ریلی منطقه‌ای و حومه‌ای استفاده کرده که بیشترین آنها در کشورهای آلمان، فرانسه، بریتانیا و اسپانیا بوده‌اند.

اگر رقم سرانه استفاده از سیستم ریلی را مورد بررسی قرار دهیم، بزرگ‌ترین مصرف‌کننده خدمات ریلی سوئیس است با 49 سفر به ازای هر نفر در سال، پس از آن لوکزامبورگ با 27 سفر و اتریش با 25 سفر قرار دارند. فرانسه و آلمان نیز 21 سفر به ازای هر نفر در هر سال دارند. اعداد مذکور نه‌تنها اهمیت خدمات سیستم حمل‌ونقل حومه‌ای و میزان ارتباط آن با سایر خطوط را نشان می‌دهد، بلکه بیان‌کننده اهمیتی است که دولت‌ها به توسعه این خطوط در اروپا می‌دهند. در واقع هدف سیاست‌گذاران از این میزان توجه، نه‌تنها توسعه خطوط راه‌آهن است که برنامه آنها برای توسعه زیرساخت‌ها و تسهیل حمل‌ونقل و رونق فعالیت‌های اقتصادی و تجاری را نشان می‌دهد.