سیگنال‌های رشد تقاضا در بورس انرژی

محمدحسین بابالو :تغییرات بازارهای جهانی نفت خام و حامل‌های انرژی در کنار تقویت جایگاه بورس انرژی ایران در معاملات داخلی و صادراتی موجب شده تا بتوان رخدادهای جهانی را پر‌اهمیت‌تر از قبل برای بازار فیزیکی بورس انرژی به شمار آورد. خوش‌بینی به تداوم حجم معاملات بالا در شهریورماه، امیدواری به افزایش تقاضا در روزهای پایانی شهریور در بازار فیزیکی بورس انرژی و فراز و فرودهای معاملاتی این بازار مواردی است که باید با توجه بیشتری به آن نگریست. با توجه به تاثیرگذاری توفان هاروی بر بازار نفت خام و فرآورده‌های نفتی، به نظر می‌رسد رفتارهای معاملاتی در بورس انرژی نیز از این تغییرات جهانی بی‌تاثیر نخواهد ماند.

افزایش آرام تعداد، حجم و تنوع معاملات و فرآورده‌های نفتی و پتروشیمی مورد داد و ستد در بورس انرژی موجب شده تا رخدادهای جهانی تاثیرگذاری بیشتری بر روند معاملاتی در بازار فیزیکی این بورس داشته باشد. به عبارت دقیق تر در شرایط رشد قیمت‌های جهانی و با فرض تاثیرپذیری بازار داخلی از نوسان قیمت‌های بین‌المللی نفت خام و فرآورده‌های نفتی، در زمان رشد قیمت‌ها خرید جذابیت بیشتری داشته و بر عکس آن در کاهش نرخ، عرضه‌کنندگان به سمت فروش بیشتر گام بر‌می‌دارند. این وضعیت موجب خواهد شد تا فراز و فرود معاملات در بورس انرژی در تقارن بیشتری با رخدادهای بازار جهان نوسان کند که سیگنال مثبتی برای رونق این بازار به شمار می‌آید. هرچند که برخی دشواری‌های معاملاتی در این بازار مالی موجب شده تا رونق بازار فیزیکی بورس انرژی با سرعت‌گیرهایی رو‌به‌رو شود ولی باز هم ذات جذابیت داد‌و‌ستد فرآورده‌های نفتی و پتروشیمی را باید مهم‌ترین‌ دلیل افزایش حجم معاملات و جذب فعالان بیشتری به این بازار دانست.

از پایان هفته گذشته و با آغاز توفان هاروی در خلیج‌مکزیک شاهد بسته شدن غالب واحدهای پالایشی و پتروشیمی در این حوزه مهم نفتی در آمریکا (ایالت تگزاس) بودیم. اگرچه این توفان به همراه سیل تا پایان هفته جاری ادامه یافته و البته به سایر شهرها و ایالت‌های این کشور نیز گسترش می‌یابد. کاهش بهای نفت خام و مجددا ادامه افزایش نرخ در روزهای دیگر را می‌توان مهم‌ترین رخداد در این بازار به شمار آورد اگرچه جهش قیمت بنزین به دلیل نگرانی‌های جدی از وقفه عرضه این سوخت، گازوئیل، نفت کوره و نفتا چهره‌ای دیگر از این بازار را به نمایش گذاشته است. تا لحظه تنظیم این گزارش بهای بنزین در بازار آمریکا به نسبت مدت مشابه در هفته قبل از آن 2/ 8 درصد افزایش یافته که غالب این رشد قیمتی را مدیون رشد نرخ‌های روز دوشنبه است؛ اگرچه باز هم وارد یک فاز کاهشی جدید و محدود شده است. این در حالی است که مواد اولیه صنعت پتروشیمی نیز در آمریکا با رشد قیمت رو‌به‌رو شده و به نسبت هفته پیش از آن، نفتا 5/ 7 درصد و پروپان 66/ 15 درصد رشد قیمتی را به ثبت رسانده‌اند. این رشد قیمت‌ها می‌تواند در سایر بازارهای جهانی حامل‌های انرژی نیز خودنمایی کند، یعنی از هم اکنون سیگنال‌های رشد قیمتی را می‌توان در بازارهای مختلف مورد رصد و بررسی قرار داد. نفت کوره نیز از رشد 23/ 3 درصدی هفتگی برخوردار شده است. در هر حال بسته شدن پالایشگاه‌ها خود دلیلی کافی برای کاهش تقاضای نفت خام و همچنین افزایش قیمت بنزین و سایر سوخت‌های مشابه به شمار می‌رود.

دلار و بازارهای انرژی

نکته دیگر در بازارهای جهانی نفت خام و فرآورده‌های نفتی را می‌توان کاهش ممتد ارزش دلار به شمار آورد تا جایی که ارزش دلار آمریکا در مقایسه با سبدی از ارزها به 74/ 91 واحد رسیده که رقم بسیار پایینی محسوب شده و با کمی اغماض خود را به نزدیکی ژانویه سال 2015 رسانده است. همین سیگنال قیمتی نیز نشان از احتمال بهبود نرخ‌ها در بازارهای کالایی دارد؛ اگرچه رفتار قیمتی نفت خام چندان هم به این سیگنال‌ها توجه نکرده ولی برای بازار فرآورده‌ها و سایر بازارهای کالایی همچون محصولات پتروشیمی مهم ارزیابی می‌شود. با فرض تمامی این موارد چندان هم نمی‌توان به نوسان بهای نفت خام خوش بین بود ولی اوضاع در بازار فرآورده‌ها بهتر است. با توجه به موارد فوق احتمال افزایش تقاضا در بورس انرژی ایران برای محموله‌های داخلی و صادراتی وجود دارد یعنی با فرض افزایش حجم عرضه، امیدواری به افزایش حجم معاملات در بازار فیزیکی بورس انرژی متصور خواهد بود.

پسرفت موقتی معاملات در شهریور

آمارها نشان می‌دهد که حجم معاملات شهریورماه بورس انرژی ( تاکنون) به 52 هزار و 728 تن رسیده که موجب شده ارزش داد‌و‌ستد در بازار فیزیکی به 72/ 73 میلیارد تومان افزایش یابد. به عبارت دقیق‌تر در 6 روز کاری شهریور‌ماه این رقم به ثبت رسیده که می‌تواند شرایط مطلوبی را برای تداوم رشد حجم و ارزش معاملات بورس انرژی به همراه داشته باشد. این در حالی است که آمار معاملات مرداد ماه به‌عنوان یکی از رکوردهای حجم داد و ستد در بازار فیزیکی بورس انرژی نشان می‌دهد که حجم معاملات به 251 هزار و 866 تن رسیده و ارزش آن نیز 359 میلیارد و 550 میلیون تومان بوده است. به‌صورت دقیق تر و با احتساب 23روز کاری در مرداد ماه، ارزش متوسط معاملات روزانه این بازار 6/ 15 میلیارد تومان و متوسط حجم معاملاتی نیز 10 هزار و 950 تن بوده است. در مقام مقایسه می‌توان این گونه اظهار کرد که ارزش معاملات روزانه شهریورماه تاکنون 12.28میلیارد تومان و حجم متوسط معاملاتی نیز 8 هزار و 788 تن بود. همین ارقام نشان می‌دهد که بازار فیزیکی بورس انرژی تاکنون نتوانسته به رکورد معاملاتی مردادماه دست یابد اما نمی‌توان قاطعانه اظهار کرد که به این رکورد دست پیدا نمی‌کند.

تجربه ماه‌های قبل نشان می‌دهد که هنوز بخش مهمی از معاملات بازار فیزیکی به محموله‌های بزرگ دریایی باز می‌گردد و معاملاتی نزدیک به 30 هزار تن یا بیشتر با ارزش داد و ستد بیش از 30 میلیارد تومان اهمیت بسزایی در آمارهای معاملاتی خواهد داشت؛ رخدادی که هنوز در معاملات شهریورماه بورس انرژی ملاحظه نشده و می‌تواند به تداوم رکوردشکنی‌های این بازار منجر شود. از سوی دیگر در روزهای اخیر با افزایش سفرهای تابستانی که شاید به اوج آن برای مسافرت‌های جاده‌ای نزدیک شده‌ایم، مصرف بنزین و گازوئیل در کشور افزایش یافته و همین نکته در کنار وضعیت معاملاتی سایر حامل‌های انرژی پتانسیل عرضه در بورس انرژی را محدود می‌سازد. در مقابل این رخداد به‌صورت سنتی نزدیک شدن به روزهای سرد سال در اواخر شهریورماه زمان مناسبی برای افزایش فعالیت‌های پالایشی و پتروشیمیایی در کشور است، بنابراین افزایش عرضه و تقویت داد و ستد در بازارهای فیزیکی در روزهای پیش‌رو منطقی به نظر می‌رسد. البته افزایش قیمت فرآورده‌های نفتی در بازارهای جهانی در مسیر رشد قرار داشته که در صورت عرضه کافی می‌توان حجم معاملات مطلوبی را تجربه کرد.

با توجه به تمامی این موارد خوش‌بینی به ثبت رکوردهایی مشابه ماه‌های قبل برای شهریورماه چندان دور از ذهن نیست؛ اگرچه معامله بیش از 300 میلیارد تومان نیز خود موفقیتی مطلوب برای بازار فیزیکی بورس انرژی به شمار می‌آید حتی اگر رکورد جدیدی جابه‌جا‌ نشود. نکته دیگر درخصوص معاملات بورس انرژی در شهریورماه را باید حجم تقاضا و میزان رقابت برای خرید به شمار آورد زیرا عرضه‌های مهم و بزرگ غالبا رقابت مهمی را تجربه نکردند که نشان می‌دهد نگرانی از کاهش قیمت‌ها از جذابیت خرید کاسته است؛ اگرچه روند کاهشی بهای نفت نیز به این ادعا رنگ و بویی تحلیلی اعطا می‌کند. حال در شرایطی که بخش اعظم معاملات در بازار داخلی به ثبت رسیده می‌توان نتیجه گرفت که بازار داخلی از اوضاع چندان مطلوبی برخوردار نیست و دقیق‌تر، واحدهای پالایشی، پتروشیمی و صنعتی مصرف‌کننده این گروه‌های کالایی تمایل چندانی به رقابت ندارند که نشان می‌دهد بسیاری از آنها یا نیاز خود را به‌صورت‌های مختلف تامین کرده یا ذات تقاضا در بورس انرژی و همچنین اغلب صنایع در کشور پایین است. این در حالی است که روزهای گرم سال اغلب زمانی برای ضعف تولید و ورود به فاز تعمیر و نگهداری به شمار آمده و با نزدیک شدن به روزهای سرد، می‌توان به افزایش تولید صنعتی در کشور و تقاضا در بورس انرژی خوش‌بین بود.

رایزنی‌های نفتی برای بورس انرژی

هر چه می‌گذرد عرضه نفت به‌صورت فیزیکی و با تسویه ارزی در بورس انرژی قوت بیشتری می‌گیرد که با توجه به ارزش اقتصادی و تجاری آن نمی‌توان از کنار این رخداد به سادگی عبور کرد. بررسی‌های «دنیای اقتصاد» و گفت‌وگو با بسیاری از مطلعین در این حوزه نشان می‌دهد آخرین رایزنی‌ها برای عرضه نفت خام صورت گرفته و اغلب بخش‌های ذی نفوذ در این معامله بر لزوم آن تاکید کرده‌اند. هم اکنون آخرین گفت‌وگوهای فشرده در حال انجام است و به احتمال قوی به زودی (احتمالا تا پایان شهریورماه) شاهد اولین عرضه نفت‌خام صادراتی با تسویه ارزی در بورس انرژی خواهیم بود. بررسی‌ها نشان می‌دهد تمامی زیرساخت‌های فنی و اجرایی مورد نیاز برای عرضه نفت خام در بورس انرژی فراهم شده و سیستم بانکی، سپرده‌گذاری مرکزی، بورس انرژی و شرکت ملی نفت ایران نقش‌های خود را به خوبی به نمایش گذاشته‌اند و تنها برخی فعالیت‌های اداری و مصوبات درون سازمانی باقی مانده است. نکته مهم در این خصوص را باید رفتار بدنه مدیریتی وزارت نفت با محوریت شخص مهندس بیژن نامدار زنگنه به شمار آورد که بخش بزرگی از موفقیت‌های فعلی بورس انرژی مرهون حمایت‌های شخص وزیر نفت بوده است. به نظر می‌رسد هم اکنون که در روزهای آغازین دولت جدید قرار داریم و تسلط وزیر نفت بر حوزه‌های تجاری و صادراتی نفت خام و دقیق‌تر دیپلماسی انرژی مثال‌زدنی است شاید بهترین زمان برای عرضه نفت خام فرارسیده باشد تا از یکسو کارنامه‌ای درخشان در آغاز به کار دولت جدید فراهم شده و از سوی دیگر ابزاری جدید برای افزایش حجم صادرات نفت خام ایران در اختیار دولت قرار داده شود. تمامی این موارد در مجموع موجب خواهد شد تا به عرضه و معامله نفت خام صادراتی با تسویه ارزی در سیستم بانکی ایران در اقصی نقاط جهان خوش‌بین باشیم و امیدواریم این خوش‌بینی محقق شود. با توجه به بند ح ماده 4 قانون برنامه ششم توسعه عرضه نفت خام و فرآورده‌های نفتی در بورس انرژی یک الزام قانونی است. در این بند قانونی به صراحت از توسعه بازار انرژی و عرضه نفت خام و فرآورده‌های نفتی در بورس انرژی سخن به میان آمده است. این بند قانونی امیدواری به عرضه نفت خام در بورس انرژی را تقویت می‌کند.