فرش؛ کار، هنر و فرهنگ

در بحث از هنر و پیشه‌ها درباره ایران اگر اشاره‌ای به فرش‌های ایرانی نشود، گناهی نابخشودنی است. اما موضوع وسیع فرش ایران مطلبی نیست که بتوان در چند سطر چنانچه در خور باشد، به آن پرداخت بنابراین در اینجا به اختصار به تاثیر آن در زندگی مردم می‌پردازیم زیرا قالی در زندگی هنری مردم عادی ایران دارای اهمیت و احترام خاص است. فرش فکر مردم ایران را بسیار بیشتر از توجه آمریکایی‌های امروزی به اتومبیل جلب می‌کند، چون فرش علامت کانون خانوادگی هر ایرانی است و غالبا تنها شیء گرانبها در خانه فقیرانه و گلی اوست، وانگهی فرش در ایران و سرزمین‌های پیرامون آن چیز تازه‌ای نیست زیرا فرش‌های پشمی خوش‌بافت شرق‌نزدیک در گورهای یخ‌زده سیبری از قرون ششم و پنجم پیش از میلاد پیدا شده است. مهارتی که در بافت و مرغوبیتی که در تهیه این قالی‌های کهن به‌کار رفته است، بیننده را به شگفتی وامی‌دارد. سنت هنری عالی و مرغوبیت موجود در فرش‌های امروزی، در قالی‌های یک یا دو هزار سال پیش هم پیدا می‌شود که از مداومت در تهیه نقش‌های هنری و استادی در فن بافندگی روایت می‌کند.

فرش‌های ایرانی در دیده فاتحان نجد ایران از اسکندر و یونانیان گرفته تا عرب‌ها و ترکان و مغولان ارزشی بزرگ داشته است. نه‌تنها فرش‌های پشمی بلکه شاهکارهای ابریشمی و نیز پای‌اندازهای نمدین مردم تنگدست مایه آرامش خانه‌های ایرانیان امروزی است که از گهواره تا گور با آن همراه هستند و بر آن نماز می‌گذارند و آن را بستر می‌کنند و دیوارها را می‌آرایند. همچنان‌که شعر مظهر عالی تفکرات ایرانیان است، فرش هم شاهکار مشابه هنر دستی آنان است. همچنان که انگلیسی‌ها در زمینه فوتبال با شور به بحث می‌پردازند، درباره فرش غالبا در بازار و خانه‌های ایرانیان بحث درمی‌گیرد و ارزیابی می‌شود. فرش تنها وسیله صادراتی جهانگردان نبوده، بلکه یکی از بخش‌های عمده زندگی مردم به‌شمار می‌رفته است. در هیچ‌یک از پیشه‌ها نبوغ مردمی اینچنین نیکو تجلی نکرده است که در هنر قالیبافی ایران.

منبع: ریچارد فرای، عصر زرین فرهنگ ایران، مترجم مسعود رجب‌نیا، انتشارات سروش، 1363.