بحران آب در دشت تهران/۴ عامل اصلی کاهش منابع آبی

خبرگزاری مهر، گروه جامعه: رشد بی‌رویه جمعیت در تهران وضعیتی را به وجود آورده که منابع آب موجود یعنی سدهای کرج، لتیان، لار و چاه‌هایی که قرار بود فقط در ماه‌های اوج مصرف مورد استفاده قرار گیرند، دیگر کفاف مصرف شهروندان تهرانی را نمی‌دهد. از سوی دیگر اگرچه  سقف مجاز برداشت از منابع زیرزمینی ۲۵۰ میلیون مترمکعب در سال تعیین شده است اما به ناچار برداشت از منابع زیرزمینی رو به افزایش است.

بحران آبی نزدیک است؛ اصلا همین الان وسط بحران آبی هستیم و حواسمان نیست. لگر کسی منکر این قضیه شد به او بگویید که تهران با پتانسیل بالقوه ۲ درصد از کل منابع آبی کشور است، پذیرای ۲۰ درصد از جمعیت کل کشور هستو در صورت تقسیم منابع آبی منطقه بر جمعیت تهران، سهم سرانه آب هر نفر در تهران در سال رقمی حدود ۵۰۰ مترمکعب می‌شود که این مقدار کمتر از حداقل سرانه استان تهران ۱۰۰۰ مترمکعب و در کل کشور ۲۰۰۰ مترمکعب بوده که با این مطلب تهران در مرحله بحران مطلق قرار دارد.

کارت زرد آبی به پایتخت

محمد حقانی عضو کمیسیون سلامت و محیط‌زیست شورای شهر تهران با بیان اینکه تهران به شدت دچار کم‌آبی است گفت: وزارت نیرو، مسولان آب منطقه‌ای و آب و فاضلاب تهران متعدد این مسئله را اعلام کرده‌اند و کارت زرد به تهران و چند کلانشهر کشور داده‌اند.

وی با اشاره به کاهش نزولات آسمانی افزود: تهران در منطقه‌ای خشک قرار گرفته که متوسط بارندگی ۱۸۹ میلی‌متر است که این مقدار از متوسط ۲۲ میلی‌متری نیز کمتر است.

به گفته این عضو شورای شهر تهران؛ کاهش بارندگی، از بین بردن قنات‌ها و خاکبرداری‌های عمیق باعث از بین رفتن شریان‌ها و رگ‌های آبی شده که صدمه بزرگی به سفره‌های زیرزمینی وارد کرده است و متأسفانه آب‌های زیرزمینی ۶۰ سانتی‌متر در سال نشست می‌کنند.

سهم مجاز هر تهرانی کمتر از ۵۰۰متر مکعب

مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران در پژوهشی که اخیر منتشر کرده به بحران مطلق آب در شهر تهران اشاره کرده است: در حال حاضر از لحاظ کمّی سهم مجاز مصرف هر شهروند تهرانی کمتر از ۵۰۰ مترمکعب است و این به معنای حضور در مرحله بحران مطلق آب در این شهر است. همچنین شاهد کاهش عمق چاه‌ها به ۱۰۰ متر در جنوب و در شمال شهر به حدود ۲۰۰ متر می‌باشیم. هر چند هنوز در برخی از مناطق تهران مانند منطقه ۳ و محلاتی مانند دروس به دلیل بالا بودن سطح آب‌های زیرزمینی شاهد عدم ساماندهی آن و پرت آب‌های شیرین هستیم اما به طور کل این کاهش عمق چاه‌ها در اکثر مناطق تهران خطری برای این کلانشهر به شمار می‌رود.

بحران کیفی آب در تهران

یکی از علل بحران در کلانشهر تهران، افزایش آلودگی آب‌های سطحی و زیرزمینی این شهر به آلاینده‌های غیرمجاز و مجاز صنعتی و زیستی و … در آب آشامیدنی و همچنین نفوذ فاضلاب‌ها به آب‌های زیرزمینی است که خطرات جبران‌ناپذیری را به همراه دارد و به طور قطع موجب کاهش دسترس‌پذیری منابع آب موجود خواهد شد.

به گفته کارگروه مشورتی شورای شهر تهران ۴ عامل اساسی برفرآیند ایجاد بحران آب در شهر تهران تأثیر گذار بوده است. «عدم توجه به موضوع تسویه پساب‌ها، عدم توجه به جنبه‌های اجتماعی و فرهنگی در الگوی مصرف آب، عدم وجود سازه‌ها و وسایل ساختمانی روزآمد و متناسب با وضعیت کم‌آبی در شهر و بناها، مدیریت نامناسب نهادهای مسئول نظیر وزارت نیرو.»

بر اساس این تحقیق مدیریت شهری می‌توانداز تشدید بحران آب جلوگیری کند. بر اساس پیشنهادات این پژوهش، شهرداری می‌تواند با افزایش کنترل، نظارت و دقت خود، بر جلوگیری تأثیرگذار باشد، نحوه آبیاری فضاهای سبز و حصول اطمینان از اینکه از آب‌های زیرزمینی و حتی شرب در برخی نقاط استفاده نشود.

عدم استفاده از آب شرب برای عملیات ساختمان‌سازی و یا کولرهای آبی، عدم کاشت نهال در حوزه‌های بالادست شهر مانند ارتفاعات البرز، عدم استفاده از آب‌های زیرزمینی در نقاطی که دارای سطح آب زیرزمینی بالاست (مانند برخی نقاط در محدوده شمال تهران از جمله منطقه ۳)، توجه کافی و مؤثر به موضوع دور کردن مخاطرات سیلاب از طریق زهکش‌های شهری و کانال‌های هدایت آب و به طور کلی مدیریت آب‌های روان، جهت جلوگیری از هدررفت این منابع آبی، جلوگیری از هدر رفتن آب‌ها به دلیل مشکلات فنی وسایل گرمایشی، در ساختمان‌ها و بناهای نوساز نظیر آبگرمکن‌هایی که برای گرم کردن آب، میزان قابل ملاحظه‌ای از آن را هدر می‌دهند) از دیگرفعالیت‌هایی است که می‌تواند در کاهش بحران آب تأثیر گذار باشد.

همچنین گسترش فضای سبز در شهر، برخی اقدامات غیرکارناسی در این زمینه، شیوه و ساعت نامناسب آبیاری، استفاده از روان آب‌ها برای آبیاری تأثیر غیرمستقیم بر وضعیت بحران آب در تهران دارند.

شهرداری سازمانی است که اگرچه در عرضه آب نقش چندانی ندارد، ولی یکی از مهمترین عواملی است که در ایجاد تقاضا نقش دارد و به ویژه در کلانشهرها می‌تواند نقش مهمی را در آموزش و فرهنگ‌سازی نحوه مصرف توسط شهروندان از طریق ایجاد زمینه‌های مشارکت مردمی، کنترل و اعمال فشار از طریق قوانین شهری موجودو بهینه‌سازی عملکرد خود در نقش مصرف‌کننده به عنوان یک نهادی که در توسعه شهری نقش مؤثری دارد، ایفا کند.

این تحقیق پیشنهاداتی در خصوص کاهش اثرات عوامل تأثیرگذار بر فرایند بحران آب داده است. استفاده از پساب‌های تهران که هم‌اکنون ۷۰ درصد از آب‌های استفاده شده پساب می‌شود که می‌توان حداقل تصفیه‌ها را بر آنها اعمال کرد و از آنها دوباره استفاده کرد یا به سفره‌های زیرزمینی تزریق کرد.

همچنین صنایع با مصرف آب و آلوده‌کنندگی بالای آب در اولویت بند ۲۰ ماده ۵۵ قرار گیرد و با اجرای دقیق این قانون، سعی در رفع مشکل بحران کیفی آب داشته باشیم. انجام مطالعات و پژوهش‌هایی در زمینه پساب‌های صنعتی با در نظر گرفتن مسایل مالی و ایجاد زمینه‌های اجرای آن در شهر تهران، ایجاد اهرم‌های اجباری جهت راه‌اندازی سیستم پساب در واحدهای صنعتی توسط نهادهای مربوطه مانند شهرداری و … از دیگر راهکارها در حوزه پساب است. شهرداری تهران همچنین می‌تواند به جای استفاده از آب‌های قابل شرب، از پساب‌ها و فاضلاب‌ها برای امور شهری استفاده کند.