بیابان‌زایی، پدیده‌ای خاموش و بحران‌زا

به گزارش ایرنا، سطح بیابان‌های دنیا 1.4 میلیارد هکتار است و 32 میلیون هکتار از 165 میلیون هکتار مساحت ایران مناطق بیابانی است و نواحی بیابانی استان سمنان با پنج میلیون 274 هزار هکتار 16 درصد از بیابان‌های کشور را تشکیل می دهد.
ایران در کمربند خشک و فراخشک کره زمین قرار دارد و نواحی بیابانی در مناطق مرکز، فلات شرق و جنوب کشور در حال گسترش است؛ مرزهای استان سمنان نیز از بخش مرکزی تا شرق کشور به صورت عمده در نواحی بیابانی قرار دارد و مناطق بیابانی وخشک و نیمه خشک 55 درصد از این استان را شامل می‌شود.
استان سمنان 22 کانون بحران فرسایش بادی دارد که حدود یک میلیون و 263 هزار هکتار از اراضی این استان را تشکیل داده است، از سویی دیگر، میانگین بارندگی سالانه در استان سمنان کمتر از 150 میلیمتر است و باید برنامه ریزی وی‍‍ژه ای اتخاذ شود تا بهترین بهره از آب در این استان انجام شود تا از رشد پدیده بیابان‌زایی کاسته شود.
بیابانی بودن و پدیده بیابان‌زایی به یکی از مشکلات اصلی استان سمنان تبدیل شده است که لزوم مدیریت مصرف بهینه آب، معضلات تولید و کاهش محصولات کشاورزی، خالی شدن روستاها از سکنه، مهاجرت روستائیان به شهر، از بین رفتن پوشش گیاهی مناطق کویری و رخداد پدیده گرد و غبار، برخی از مشکلات برای استان سمنان در عرصه برنامه ریزی ایجاد کرده است.
یکی از روستا نشینان اعلای سمنان گفت: برداشت بی رویه آب موجب فرونشست زمین شده است، تغذیه زمین های کشاورزی با آب شور باعث خشک شدن اراضی به وی‍ژه درختان پسته شده است.
وی با بیان اینکه افزایش تعداد چاه های غیرمجاز در استان سمنان به بیابان‌زایی افزوده است که باید با نظارت بیشتری کنترل شود، بیان داشت: چرای بی رویه شترها در این منطقه در تمام فصل ها نیز باعث از بین رفتن پوشش گیاهی در منطقه اعلا می شود.
حسن میراج که باغدار سمنان در منطقه چهار راه صاحب است، گفت: مجوزهای غیرقانونی باعث تغییر کاربری و ورود ساختمان ها تا مرز باغ‌های این منطقه شده است که پوشش گیاهی را کاسته است.
وی به ساختمان‌های مجتمعی در این منطقه که قبلا زمین زراعی بوده اشاره کرد و گفت: تا کنون چند مجوز دیگر برای ساخت و از بین رفتن منابع طبیعی و ریه های تنفسی شهر در این منطقه صادر شده است.
هادی مومن آبادی ساکن روستای مومن آباد گفت: گسترش بیابان ها تنها به استفاده از منابع طبیعی و چرای بی رویه دام بستگی ندارد، بلکه گسترش معادن در این منطقه منجر به گسترش مناطق بیابنی شده است.
وی خاطرنشان کرد: معادن به ویژه معادن گچ در این منطقه همه روزه منازل مسکونی ما را سفید پوش کرده به طوری که هر روز شاهد گسترش این معادن هستیم.
وی گفت: بیابانی شدن مناطق روستایی باعث مهاجرت روستائیان به شهرها برای جستجوی کار برای امرار معاش می شود که علاوه بر از بین رفتن ساختار روستاها، با پدیده های اجتماعی در شهرها همراه است.
یکی از روستا نشینان منطقه صوفی آباد سرخه گفت: قاچاق تاغ به ویژه برای تهیه ذغال تاغ به صورت گسترده افزایش یافته است که این مساله با از بین بردن پوشش گیاهی همراه شده و پدیده گرد و غبار را برای روستائیان رقم می زند.
وی با اشاره به هماهنگی خوب نیروی انتظامی و منابع طبیعی و آبخیزداری برای مقابله با پدیده قاچاق تاغ و زغال این گیاه، تصریح کرد: مدتی در مغازه های استان سمنان شاهد فروش زغال تاغ بودیم که اکنون نیز کاهش یافته است و برای مقابله با پدیده بیابان‌زایی امیدوارکننده است.
معاون فنی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان سمنان گفت: مساحت بیابان های ایران بر اساس داده های سازمان جنگلها، شامل تپه های کویر، ماسه ها و اراضی شور، 32 میلیون هکتار است که بیش از 20 درصد مساحت کشور را تشکیل می دهد.
علی اصغر جلالی با اشاره به اینکه سرانه ایران از بیابان نیم هکتار است در حالی که سرانه جهانی 22 صدم هکتار است، تصریح کرد: بیابان های ایران در 18 استان و در 98 شهرستان واقع شده که 20 میلیون از این اراضی در فرسایش بادی و 6 میلیون هکتار کانون های بحرانی را تشکیل می دهد.
وی با اشاره به این که وسعت استان سمنان 9 میلیون 700 هزار هکتار است، بیان داشت: سمنان با پنج میلیون و 274 هزار هکتار بعد از استان کرمان و زاهدان، سومین استان بیابانی کشور است.
معاون فنی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان سمنان خاطرنشان کرد: اغلب مناطق کویری استان به دلیل دوری از مناطق رطوبتی، دارای منابع خشک و نیمه خشک هستند و نیمی از اراضی استان سمنان فاقد پوشش گیاهی است.
وی، مناطق کویری استان سمنان را کویر مرکزی، کویر حاج علی قلی دامغان، کویر بیارجمند برشمرد و گفت: سمنان با 746 هزار هکتار، شاهرود با 2 میلیون و 448 هزار هکتار، سرخه با 750 هزار هکتار ، دامغان با 672 هزار هکتار، میامی با 630 هزار هکتار، آرادان با 308 هزار هکتار، و گرمسار با 284 هزار هکتار، مناطق عمده بیابانی استان سمنان را تشکیل می دهند.
وی در تعریف بیابان، به مناطقی که بارش باران درآن منطقه کمتر از 150 میلی متر و یا تبخیر آن 2 برابر میزان بارش باشد اشاره کرد و گفت: متوسط بارندگی سالانه در استان سمنان 145 میلی متر و در مناطق کویری استان کمتر از 50 میلی متر است.
جلالی با اشاره به 22 منطقه فرسایش بادی استان سمنان در هفت شهرستان سمنان، افزود: کانون‌های بحرانی استان سمنان شامل بکران، جیلان، خارتوران، طرود و چاه‌جام، در فرسایش بادی قرار دارند که مساحت آن به یک میلیون 270 هزار هکتار می رسد.
جلالی با اشاره به این که فرسایش بادی به سه دسته برداشت، حمل و رسوب تقسیم می شود، خاطرنشان کرد: از کانون های فرسایش بادی استان سمنان 852 هزار و 915 هکتار مربوط به بخش برداشت، 160 هزار هکتار مربوط به بخش حمل و 258 هزار هکتار مربوط به بخش رسوبی است و 20 منطقه استان سمنان به مساحت 477 هزار هکتار کانون های بحرانی فرسایش بادی تعریف شده است.
معاون فنی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان سمنان، روستاهای اعلا و دلازیان را به عنوان کانون بحرانی سمنان معرفی کرد و گفت: بزرگترین چالش پیش روی استان سمنان در بحث منابع طبیعی، گسترش بیابان و برداشت بی رویه آب از منابع زیرزمینی استان سمنان است و در سال 96 مصوب شده هفت هزار و 950 هکتار از اراضی بیابانی استان سمنان تاغ کاری شود.
جلالی، به اقداماتی مانند توزیع تنورگازی و آبگرمکن های خورشیدی برای بهبود معیشت روستانشینان مناطق کویری و کاهش مصرف گیاهان بیابانی اشاره کرد و گفت: اجرای تثبیت تپه های ماسه ای مانند رضاآباد و خارتوران، بذر کاری تاغ نیز دیگر اقدام ها برای کمک به بهبود زندگی روستائیان در مناطق کویری استان سمنان است.
وی با اشاره به تهیه 400 هزار هکتار طرح بیابان زدایی در استان سمنان و اینکه از این مقدار 140 هزار هکتاردر کانون های بحرانی بحرانی استان است، بیان داشت: 100 هزار هکتار کشت گیاه تاغ دستی در استان انجام شده که از این مقدار 56 هزار هکتار در کانون بحرانی بوده است.
معاون فنی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان سمنان، با بیان اینکه تاغ زارهای دست کاشت استان در شهرستان دامغان 28 هزار هکتار، در شهرستان میامی 25 هزار هکتار، در سمنان 13 هزار و 500 هکتار، در شاهرود هشت هزار و در شهرستان سرخه هفت هزار هکتار در 2 دهه گذشته انجام شده است، به بودجه 43 میلیارد تومانی در سال 96 از صندوق توسعه ملی برای بیابان‌زدایی در استان سمنان اشاره کرد و گفت: با این بودجه نهال کاری گونه های مقاوم هفت هزار و 550 هکتار، کنترل هرز آب به همراه بذرپاشی 12 هزار هکتار، بادشکن زنده در قالب نهال کاری 80 کیلومتر، بادشکن غیرزنده 52 کیلومتر و مالچ پاشی در سطح هزار هکتار انجام خواهد شد.
وی، از دلایل اصلی گسترش بیابان را برداشت بی رویه آب زیرزمینی استان سمنان از عمق 200 متری عنوان و خاطرنشان کرد: برداشت آب از عمق 200 متری منجر به شورشدن زمین های حاصلخیز و از بین رفتن مراتع می شود.
جلالی، بودجه سال 95 را 2 میلیارد و 500 میلیون تومان از محل صندوق توسعه ملی و یک میلیارد 120 میلیون تومان اعتباراستانی برای این امر دانست و گفت: 100 درصد بودجه ملی تخصیص پیدا کرد اما اعتبار استانی تنها 32 درصد پرداخت شد.
معاون فنی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان سمنان گفت: طرح توانمندسازی جوامع محلی در سال 96 برای 104 روستا اجرا می شود که از این تعداد 70 روستا بالای 20 خانوار جمعیت دارد و برای سه شهرستان شاهرود، میامی و دامغان در نظر گرفته شده است.
کارشناس ارشد مدیریت بیابان و رییس اداره بیابان زدایی منابع طبیعی و آبخیزداری استان سمنان گفت: متوسط بارندگی ایران با 250 میلی متر، یک سوم میزان بارندگی دنیا است و متوسط بارندگی استان سمنان نیز نصف متوسط بارندگی ایران، به میزان 140 میلی متر است.
علی ترابی تصریج کرد: علاوه بر یک میلیون و 247 هزار هکتار عرصه های بیانی در استان سمنان، مناطقی نیز با مشکلاتی مانند فقر زمینی برای کاشت وجود دارد که باید به این مقدار اضافه شود.
وی با تاکید بر اینکه 16 درصد عرصه های بیانی ایران در استان سمنان وجود دارد و بکران در شهرستان میامی بحرانی ترین کانون بیابانی استان است، با اشاره به این که در صورت تخصیص اعتبار در سال 96 به میزان 20 هزار هکتار عملیات بیابان‌زدایی اجرا خواهد شد، بیان داشت: فرهنگ سازی بهره برداران و جلوگیری از برداشت آب باید در کنار عملیات بیابان‌زدایی در این استان نهادینه شود.
رییس اداره بیابان زدایی منابع طبیعی و آبخیزداری استان سمنان، 28 درصد عامل گسترش بیابان را بهره برداران به وی‍‍‍ژه چرای بی رویه دام، برداشت غیرمجاز آب زیر زمینی، بهره برداری از معادن از بین رفتن پوشش گیاهی اعلام کرد و با اشاره به جاده سنگفرش جنوب شهرستان گرمسار در دوران گذشته، گفت: این جاده برای عبور از باتلاق ها سنگ فرش شده بود اما در حال حاضر بخش زیادی از آن خشک شده است.
رییس اداره بیابان زدایی منابع طبیعی و آبخیزداری استان سمنان گفت: روند بیابان‌زایی به کندی حرکت می کند و برای جلوگیری از تبدیل شدن استان به کانون بحران ریزگردها باید تدابیری اتخاذ شود.
کارشناس گیاه پزشکی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان سمنان با اشاره به برخی پدیده های جانوری در بحث بیابان استان، گفت : به طور میانگین سالانه 6 هزار هکتار از اراضی این استان مورد 2 موج هجوم ملخ‌های شکم‌بادمجانی و ملخ تاغ قرار می گیرد.
ماشاءالله مرادی حقیقی افزود: هر سال طرح مبارزه و پیش آگاهی از این ملخ ها در این مقدار اراضی با صرف بیش از یک میلیارد ریال اعتبار اجرایی می شود.
وی با بیان این که در زمان حاضر بیش از 2 هزار هکتار از اراضی شرق ورامین و غرب گرمسار و ایستگاه کویر جاده قم آلوده به ملخ تاغ است، گفت : مبارزه در 500 هکتار از این اراضی برای جلوگیری از آسیب به گیاهان تاغ انجام شده است.
وی با اشاره به این که در سال 95 بیش از 400 هکتار از اراضی صوفی آباد سرخه با این نوع حشرات مبارزه شده است، یادآورشد: بیشتر مناطق مورد هجوم این 2 نوع ملخ، شمال آرادان، رامه، قالیباف، منطقه امام زاده عبدالله در شمال شهرستان سرخه، منطقه خینگ در شمال شهرستان مهدیشهر، منطقه دیباج در شمال دامغان و خارتوران است.
مرادی حقیقی، یکی دیگر از آفت های گیاه تاغ را شپشک سفید عنوان و خاطرنشان کرد: در سال گذشته شاخه های آلوده به این آفت در سطح 200 هکتار از نواحی روستاهای مرزی میامی با خراسان رضوی سوزانده شد و در سال 96 بیش از 500 هکتار عوامل کنترل کننده این آفت اجرا شده است.
وی تصریح کرد : تخم ریزی ملخ های تاغ تا اواخر شهریور و ملخ های شکم بادمجانی از اوایل خرداد تا اواخر تیر ادامه دارد.
کارشناس گیاه پزشکی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان سمنان، یکی از راه های کنترل با این نوع آفات استفاده نکردن از سموم شیمیایی و روش های پیش آگاهی برشمرد و گفت : در گذشته استفاده از سموم شیمیایی منجر به از بین رفتن گونه های ضعیف این نوع حشرات و قوی تر شدن برخی دیگر و تولید و تکثیر آنها شده است.
رییس اداره منابع طبیعی و آبخیزداری شهرستان سمنان گفت: بیش از 70 درصد قاچاقچیان تاغ در این شهرستان با برنامه‌های مقابله ای، متواری شده و قاچاق تاغ در استان سمنان بیش از 70 درصد در سال 96 کاهش یافته است و 30 درصد از قاچاقچیان خرد در شهرستان سمنان باقی مانده اند که مبارزه با آنان در دستور کار قرار دارد.
وی تصریح کرد: حداقل شرایط مطلوب برای رهایی از کانون بحران در شهرستان سمنان عملیاتی کردن سالانه هزار هکتار طرح بیابان‌زدایی است.
رئیس اداره منابع طبیعی و آبخیر داری شهرستان سمنان با اشاره به اینکه در سال 95 قاچاق چوب تاغ بیش از هفت تن و یک تن زغال تاغ نیز از سودجویان کشف شد، گفت: در زمینه مقابله با قاچاق تاغ و فروش زغال این گونه گیاهی، با مشارکت نیروی انتظامی، تعزیرات حکومتی و همکاری دادستان این شهرستان، 90 درصد قاچاق تاغ در 95 کاهش یافت.
وی با بیان اینکه عملکرد منابع طبیعی شهرستان سمنان در کنترل و مبارزه با قاچاق گیاه تاغ سال 95 حدود 2 برابر در مجموع پنج سال گذشته بوده است، گفت: گروهی با ارسال تاغ های بیابان جنوب سمنان به خارج از استان به ویژه به استان گلستان و گروهی دیگر نیز برای کسب درآمد روزانه به تبدیل چوب تاغ به زغال با حفر گودال اقدام می کردند که زغال تولیدی را در بازارمی فروختند. رییس اداره منابع طبیعی و آبخیزداری شهرستان سمنان خاطرنشان کرد: پیشگیری و جلوگیری از قاچاق کالا فقط در شهرستان سمنان صورت نگرفته و در بقیه شهرستانها به ویژه در شهرستان میامی هم به ویژه با قاچاق چوب و زغال تاغ برخورد شده است.
از 9.7 میلیون هکتار وسعت استان سمنان، 55 درصد نواحی بیابان و خشک، 38.5 درصد مراتع، 2 درصد اراضی کشاورزی و 3.6 درصد جنگل است.
17 ژوئن مصادف با 27 خرداد به عنوان روز جهانی مقابله به بیابان‌زایی نامگذاری شده است.
6103/7344 خبرنگار: امیر حسین کاشی منش ** انتشار دهنده: مصطفی دهقان
برای آگاهی از تازه‌ترین اخبار و رویدادها در استان سمنان به نشانی IRNASEMNAN@ کانال اخبار ایرنا سمنان مراجعه کنید.