اسناد آمریکا درباره کودتا | نقاب دیو افتاد، اما چه دیر / تلاش تاریخی برای حل معمای کودتای 28 مرداد

وزارت امور خارجه یک جلد از اسناد خارج‌شده از طبقه‌بندی محرمانه دولت ایالات متحده در مورد کودتای ١٩٥٣ در ایران را که همه مدت‌ها در انتظارش بودند منتشر کرد. بر اساس آنچه در تارنمای اداره اسناد امنیت ملی وابسته به دانشگاه جورج واشنگتن آمریکا نوشته شده است، این اسناد شامل سوابق مربوط به تشریح برنامه‌ریزی و اجرای عملیات سری در ایران می‌شود.
انتشار این اسناد اوج دهه‌ها مناظرات داخلی و جنجال‌های عمومی پس از انتشار یک مجموعه رسمی قبلی بود که همه سرنخ‌های مربوط به دخالت‌های سرویس‌های اطلاعاتی ایالات متحده و بریتانیا در مورد سرنگونی دکتر محمد مصدق، نخست‌وزیر آن زمان ایران را حذف کرده‌ بود. این جلد از اسناد بخشی از سری اسناد تاریخی اداره روابط خارجی وزارت امور خارجه ایالات متحده است.
برای دهه‌ها نه دولت ایالات متحده و نه دولت بریتانیا نقش خود را در سرنگونی مصدق به رسمیت نمی‌شناختند، هرچند یک گزارش جزءبه‌جزء در سال ١٩٥٤ در ساندی‌ایونینگ‌پست به چاپ رسیده بود و از آن زمان تاکنون کهنه‌کارهای سیا و ام‌آی٦ شرکت‌کننده در این کودتا خاطرات خود را که گزارش‌هایی جزء‌به‌جزء در مورد فعالیت‌هایشان به دست می‌دهد، منتشر کرده‌اند. کتاب «ضد کودتا» نوشته کرمیت روزولت به‌عنوان یک گزارش خوب شناخته شده و بیش از هر کتاب دیگری به‌خاطر گزارش‌های انتخابی وقایع، بسیار جنجال‌برانگیز بوده است. در سال ٢٠٠٠ نیویورک‌تایمز یک تاریخ ٢٠٠صفحه‌ای در مورد این عملیات چاپ کرد. این کتاب براساس اسناد داخلی طبقه‌بندی‌شده و محرمانه سیا نوشته شده است.  در مقدمه این جلد از انتشارات وزارت خارجه که اسناد کودتای ٢٨ مرداد را در بر می‌گیرد، آمده است: این اسناد بر استفاده از عملیات سری توسط دولت‌های ترومن و آیزنهاور و سیاست‌های آنها درباره ایران تمرکز دارد که در نهایت منجر به سرنگونی دولت محمد مصدق شد. علاوه‌برآن، این اسناد دخالت سازمان‌های جاسوسی و اطلاعاتی آمریکا در ایجاد چنین سیاست‌هایی را نشان می‌دهد.
این مجموعه همچنین دربرگیرنده صدها سند درباره مکاتبات میان سفارت آمریکا در تهران، وزارت خارجه آمریکا و سازمان سیا است.این اسناد در قالب ٤ محور کلی «تلاش‌های ایالات‌ متحده برای فهمیدن مصدق فوریه ١٩٥١»، «بحران سیاسی جولای ١٩٥٢ ایران و تبعاتش»، «برنامه‌ریزی و اجرای عملیات آژاکس در اوت ١٩٥٣» و «روزهای پس از عملیات آژاکس از سپتامبر ١٩٥٣ تا دسامبر ١٩٥٤» منتشر شده است.در یکی از اسناد منتشرشده به تاریخ نوزدهم آگوست ١٩٥٣، درخواست کمک پنج میلیون‌دلاری آمریکا به دولت زاهدی از سوی رابط سازمان سیا وجود دارد که نشان می‌دهد آمریکا علاوه بر نقش مستشاری در انجام کودتا، نقش مستقیمی نیز در پشتیبانی مالی کودتاچیان علیه دولت مصدق داشته است.
مالکوم بایرن، رئیس آرشیو امنیت ملی، در پروژه روابط ایران و آمریکا درباره انتشار این اسناد پس از یک دوره طولانی گفت: این مجموعه منبعی مهم برای کسانی می‌تواند باشد که علاقه‌مند به روابط پرتنش بین دو کشور می‌باشند. اما این واقعیت که خارج‌شدن آنها از طبقه‌بندی اسناد محرمانه و انتشار آنها بیش از شش دهه طول کشیده است، باعث ناراحتی اذهان آنها خواهد شد.