روایت هنرمند کرمانی از منظومه خوانی/ هنری که افسانه ها را حفظ کرد

مرتضی گروسی در گفت وگو با خبرنگار مهر با اشاره به برگزاری دهمین جشنواره موسیقی نواحی ایران با محوریت منظومه خوانی گفت: منظومه خوانی یکی از زیر مجموعه های نقالی است نقالی مشتمل بر نظم و نثر است.

وی ادامه داد: پرده ‌خوانی نیز از هنرهای معرکه ‌گیری و ترکیبی از فنون قصه ‌گویی و نقالی است که گاه منظومه خوانی نیز توام با پرده خوانی است.

گروسی افزود: در هنر منظومه خوانی آثار ملی و مذهبی در قالب نظم بیان می‌شود هر چند افراد سودجو هم برای سر وکیسه مردم از این روشها بهره برده اند معذلک نقالها عمدتا هدفشان بیان شفاهی داستانها ملی، مذهبی یا عاشقانه بوده است.

این نی نواز کرمانی تصریح کرد: این روش شفاهی توانسته است داستان و حتی ضرب المثل های چند صد ساله یا بعضا هزاران ساله را بین اقوام و ملل ایرانی حفظ کند.

گروسی ادامه داد: منظومه خوانی که گاهی با پرده و نقوش حماسی یا عاشقانه ای که بر آن نقش بسته است در قهوه خانه ها و در قدیمتر در مکانهای عمومی برپا می‌شده با حضور و کنجکاوی مردم که مخاطبان مرشد و بچه مرشد بوده شکل احساسی به خود می‌گرفته به طوری که از مرحوم پدر شنیدم که شاهد بود بعضا مردم با شنیدن نقل مرشد و دیدن نقوش پرده که در مورد کشته شدن سهراب توسط پدرش بوده به گریه می افتاد و اشک زیادی می ریخته است.

وی گفت: اشعار منظوم شاهنامه که بر وزن عروضی «فعولن فعولن فعولن فعول» بوده اکثرا در مایه در آمد همایون و با لحن سوزناک و تنبه آمیز توسط  پرده‌خوان و یا مرشد خوانده می‌شده، بر وزن بحر فعولن.

گروسی تصریح کرد: در ردیف دستگاه چهارگاه نیز گوشه ای با نام گوشه رجز وجود دارد؛ استاد کسایی نیز در ردیف ساز نی، گوشه ای با لحن اشعار شاهنامه تحت نام «شاهنامه خوانی» نیز روایت کرده است.

این هنرمند ادامه داد: منظومه خوانی که اکثرا با صدای سر (فالستو) اجرا می‌شده اولا برای نفوذ در روان مخاطب و ثانیا به دلیل نبود ابزار تقویت صوت بوده است. گذشته از شاهنامه که اثر جاودان ملی ما ایرانیان است و به قول حکیم طوس یک هدف از سرودن آن پراکندن تخم سخن پایدار پارسی است و نیز فردوسی بارها و بارها در شاهنامه تأکید می‌کند که به حفظ و ماندگاری اساطیر افسانه های کهن می‌اندیشیده که از ایران باستان باقی مانده است.

وی افزود: منظومه های مذهبی نیز بر وزن شاهنامه وجود دارد؛ از جمله اثر ملابمانعلی (راجی کرمانی) است که به میمنت ورود به دین اسلام و ترک دین زرتشتی منظومه ای را برای  امام اول شیعیان تحت نام حمله حیدری سروده است.

گروسی گفت: منظومه های عاشقانه ای نیز در فرهنگ ها و یا خرده فرهنگ های اقوام و ملل ایرانی نیز وجود دارد و به صورت اجمال می توان گفت که منظومه ها در کل به سه دسته ی حماسی-ملی، حماسی-مذهبی و عاشقانه تقسیم می شوند.