جو ناپایدار صنعت خاکستری

دنیای اقتصاد:صورت وضعیت صنعت سیمان از جمله صنایع استراتژیک کشور در دوره 11 ساله (سال‌های 85 تا 95) اعلام شد. سیمان از جمله محصولاتی است که در سند راهبردی وزارت صنعت، معدن و تجارت در میان 11 پیشران صنعتی قرار گرفته و با توجه به ظرفیت‌های موجود در کشور برای این محصول استراتژیک دستیابی به جایگاه سوم در جهان با ظرفیت تولید سالانه 120 میلیون تن و رتبه اول در صادرات جهاني و ظرفیت تولید در منطقه در سال 1404 پیش‌بینی شده است. هدف‌گذاری صورت گرفته برای این صنعت استراتژیک در حالی است که بررسی روند 11 ساله تولید این صنعت از افت روند تولید در مقابل ظرفیت ایجاد شده در کشور حکایت دارد.

به‌طوری که می‌توان گفت مقايسه توليد، تحويل و وضعيت انباشت محصول در مجموع بيانگر مازاد عرضه بر تقاضا در بازار داخل است که این روند موجب غیرفعال شدن برخی از ظرفیت‌های موجود در کشور شده است. رکود به وجود آمده در بازار مسکن از یکسو و چالش‌های به وجود آمده در بازارهای صادراتی از سوی دیگر از جمله دلایلی است که فعالان این صنعت کاهش تقاضا در بازار داخلی و جهانی سیمان را به آن نسبت می‌دهند و معتقدند تا زمانی که گامی برای عبور از چالش‌های مذکور برداشته نشود شاهد مازاد تولید این محصول استراتژیک در کشور خواهیم بود.

براساس ارزیابی‌های صورت گرفته با افزایش نرخ رشد 9/ 4 درصدی مصرف سیمان تا سال ۲۰۱۸ سرانه مصرف جهانی سیمان از ۵۳۹ کیلوگرم به ۶۴۰ کیلوگرم خواهد رسید و با توجه به نرخ رشد، مصرف سيمان تا سال 2018 به ميزان 4/ 9 درصد خواهد رسيد. به عبارت ديگر، سرانه مصرف جهاني از 539 كيلوگرم به 640 كيلوگرم افزايش خواهد يافت و با توجه به افزایش مصرف سیمان ایران نیز باید گام‌هایی را برای افزایش سهم خود در بازار جهانی بردارد. براساس آمار اعلام شده ظرفیت تولید سیمان در ایران در سال 94 برابر با 80 میلیون تن بوده و با توجه به ارزیابی‌های صورت گرفته سیمان تولید شده در سال جاری باید به 90 میلیون تن برسد.

روند تولید سیمان

حال با توجه به گزارش منتشر شده از سوی وزارت صنعت، معدن و تجارت می‌توان گفت متوسط رشد ظرفیت و تولید سیمان در فاصله سال‌های 85 تا 95 به ترتیب برابر با 6/ 4 و 8 درصد بوده، به‌طوری که سیمان تولید شده در سال 85 برابر با 3/ 35 میلیون تن بوده رقمی که با گذشت یک دهه در سال 95 به 9/ 57 میلیون تن رسید.

بررسی ظرفیت موجود در کشور در سال‌های مذکور بیانگر آن است که در این دوره 11 ساله ظرفیت تولید سیمان رشد قابل توجهی داشته اما تولید نتوانست همگام با ظرفیت پیش رود. به‌طوری که در این دوره ظرفیت ایجاد شده از 8/ 35 میلیون تن در سال 85 به 5/ 83 میلیون تن در سال 95 رسیده است.

از سوی دیگربراساس گزارش منتشر شده نسبت تولید به ظرفیت در سال 85 برابر با 6/ 98 درصد بوده که با افزایش ظرفیت این نسبت کاهش یافته و در سال 91 به 7/ 91 درصد و در سال 95 به کمترین میزان خود یعنی 3/ 69 درصد رسیده است. علت این افت را می‌توان در رکود شدید در بخش مسکن و کاهش تقاضای صادراتی در کشورهای همسایه به دلیل جنگ‌های داخلی تحولات منطقه‌ای و سیاست‌های تعرفه‌ای آنها جست‌وجو کرد. به‌طور کلی متوسط نسبت تولید به ظرفیت یا ظرفیت بالفعل سیمان کشور در یک دهه گذشته برابر با 82 درصد بوده است.

آمارهای منتشر شده از سوی وزارت صنعت، معدن و تجارت بیانگر آن است که بیشترین اختلاف میان ظرفیت تولید و تولید محقق شده در سال 95 صورت گرفته است. در این سال ظرفیت پیش‌بینی شده برابر با 5/ 83 میلیون تن بوده این در حالی است که مجموع سیمان تولید شده در کشور برابر با 9/ 57 میلیون تن بوده است.

هدف‌گذاری‌های سیمانی

از سوی دیگر از سيمان همواره به‌عنوان يکي از مهم‌ترين عناصر توسعه‌اي در تامين زيرساخت‌هاي اقتصادي كشور یاد می‌شود، به‌طوري كه بين فرآيند رشد اقتصادي و سرانه مصرف سيمان در هر كشور، همبستگي بالايي وجود دارد.

اين همبستگی در ايران بيش از 95 درصد است كه اين نسبت نشان دهنده رابطه خطي و از نوع مثبت بين ارزش افزوده سيمان و توليد ناخالص ملي است و این امر بیانگر اهمیت بالای این صنعت در کشور است. از سوی دیگر سيمان به دليل كاربردهاي فراوان و اهميت توليد در بخش زيرساخت‌هاي توسعه‌اي هر كشور، سرمايه‌بر بودن و داشتن قابليت صادرات، از مهم‌ترين كالاهاي توسعه‌اي محسوب مي‌شود. علاوه بر اين، منابع معدني قابل دسترس و توانايي ساخت حدود 80 درصد از تجهيزات و ماشين‌آلات خطوط توليد سيمان در كشور نيز از مزاياي توليد اين محصول است.

در حال حاضر 74 طرح فعال داراي پيشرفت فيزيکي با ظرفيت 8/ 91 ميليون تن در دست اجرا است که از این تعداد 12 طرح با ظرفیت 7/ 10 میلیون تن از پیشرفت فیزیکی بالای 60 درصد برخوردارند و 23 طرح نیز با ظرفیت 8/ 18 میلیون تنی پیشرفتی بین 20 تا 60 درصد دارند و 39 طرح نیز با ظرفیت 3/ 62 میلیون تنی پیشرفت فیزیکی کمتر از 20 درصدی دارند و با توجه به هدف‌گذاری صورت گرفته در سند 1404 به‌طور قطع نیاز به ظرفیت‌های بیشتری برای تحقق تولید 120 میلیون تن سیمان در کشور وجود دارد و باید در این زمینه گام‌های اساسی برداشته شود.

با توجه به وضعیت این صنعت استراتژیک در سند راهبردی سهم اشتغال 5/ 1 درصد در نظر گرفته شده است و از سوی دیگر براساس ارزیابی‌های صورت گرفته حجم صادرات سیمان در افق 1404 باید به 32 میلیون تن برسد. صادرات محقق شده برای این صنعت در سال 94 برابر با 15 میلیون تن بوده و براساس پیش‌بینی‌های صورت گرفته تا پایان سال جاری صادرات سیمان باید به 21 میلیون تن برسد.

برای تحقق اهداف پیش‌بینی شده در برنامه راهبردی 6 هدف کلی برای این صنعت در نظر گرفته شده که در این خصوص می‌توان به ارتقاي بهره‌وري، افزايش توان رقابت‌پذيري، بهينه‌سازي مصرف انرژي و آب، تکميل زنجيره ارزش و توسعه صنايع پايين‌دستي،‌ ارتقاي سطح كيفي و استاندارد محصولات در سطح جهاني و دستيابي به شاخص هاي استانداردهاي زيست محيطي اشاره کرد.

برای تحقق اهداف مذکور وزارت صنعت، معدن و تجارت پنج راهبرد نیز در نظر گرفته شده که در این خصوص می‌توان به توسعه و ایجاد زیرساخت‌ها، ایجاد نظام یکپارچه در بخش توزیع سیمان، پیاده‌سازی استانداردها و بازمهندسی سیستم‌های کیفی، مدیریت بازار در جهت مصارف سیمان در حوزه‌های راهسازی و افزایش سهم سازه‌های بتنی در ساختمان‌سازی و پیاده‌سازی استانداردهای زیست محیطی در جهت رفع آلاینده‌ها اشاره کرد.