روزه مریض/ حکم روزه بیمار چیست؟/ چه کسانی نمی توانند و نباید روزه بگیرند؟ +استفتا از مراجع تقلید

حکم روزه بیمار یا روزه مریض بارها در استفتائات از مراجع تقلید مورد سوال قرار گرفته است. اینکه چه کسانی نمی توانند روزه بگیرند و چه بیمارانی نباید روزه بگیرند، پرسشی پر تکرار است که مراجع تقلید به فراخور سوال، پاسخ های مناسبی بدان داده اند. 

 سوالات گوناگونی درباره منع روزه بر فرد مسلمان پرسیده می شود. پاسخ اینکه مثلا حکم روزه دختری که تازه به سن بلوغ رسیده، یا بیماری که باید در ساعت مشخصی دارو بخورد، یا حتی فردی که معتاد است و نمی تواند ترک کند، چیست را باید تنها از مراجع عظام تقلید و رساله های عملیه این بزرگواران جویا شد.

به گزارش آفتاب؛ باشگاه خبرنگاران در مطلبی در این باره نوشت: روزه ماه رمضان بر تمام کساني که به حد بلوغ رسيده  و ساير شرايط تکليف را دارند، واجب است. در اين ميان تکليف روزه از عهده کساني که به علت پيري يا بيماري و يا شير دادن و مانند آن روزه گرفتن براي آنان مشقت  و يا ضرر داشته باشد، برداشته شده است. 

در قرآن مجيد هم هنگامي که از وجوب روزه سخن گفته است، به افرادي که از انجام اين تکليف در ماه رمضان مستثنا شده اند، اشاره شده است. البته برخي از کساني که روزه بر آنان واجب نيست،کساني هستند که به طور دائم واجب نيست و عده اي نيز تنها روزه گرفتن در ماه رمضان بر آنان واجب نيست مانند مسافران در ماه رمضان به شرطي که شغل آنان هم رانندگي نباشد يا دائم السفر نباشند.

اين دسته از افراد بايد پس از اتمام سفر، روزه خود را قضا کنند اما گروهي به علت پيري يا بيماري هميشگي تکليف روزه از آنان به طور دائم برداشته  شده است. قرآن درباره اين دسته از افراد که روزه از آنان برداشته شده است، مي فرمايد: «فمن کان منکم مريضا او علي سفر فعدة  من ايام اخر و علي الذين يطيقونه فدية طعام مسکين» پس هر کس از شما بيمار يا در سفر باشد، شماري از روزهاي ديگر (روزه بگيرد) و بر کساني که روزه براي آنان طاقت فرساست، فديه اي واجب است که (آن) غذاي يک بينواست. (بقره ۱۸۴)

همين موارد استثنا سبب شده است تا پاره اي پرسش و شبهه براي چنين اشخاصي مطرح شود. در زير پاسخ چند تن از مراجع تقليد به سوال هاي اين دسته از افراد گردآوري شده است که از نظر شما مي گذرد.

استفتا از آيت ا... مکارم شيرازي کسي که به علت ناتواني جسمي نمي تواند روزه بگيرد
سوال: بنده جواني هستم ۲۱ ساله که از لحاظ بدني لاغر اندام هستم و دانشجوي کامپيوتر هستم در ماه مبارک بنده به گونه اي ضعيف مي شوم که توانايي هيچ گونه کاري را ندارم.

وزن من ۵۴ کيلو است و به نظر خودم اگر روزه بگيرم از لحاظ بدني ضعيف مي شوم و بر روي درسم تاثير بدي مي گذارد (درس من آبرو و آينده من را رقم مي زند) از شما درخواست مي کنم که باتوجه به مشکلاتم مرا دراين مهم راهنمايي فرماييد.

پاسخ: اگر با اين حال روزه گرفتن موجب بيماري و يا مشکلات جسماني خواهد بود روزه بر شما واجب نيست و اگر تا سال آينده نيز همين وضع ادامه يابد قضا هم لازم نمي باشد و براي هر روز يک فقير را بايد سير کنيد.

کساني که قدرت گرفتن روزه ندارند

سوال: زني هستم ۶۳ ساله که شش بچه به دنيا آورده ام، در دوران حاملگي و شيرخوارگي بچه هايم (حدود ۱۲ سال) نتوانسته ام روزه بگيرم، پس از آن نيز تاکنون هروقت خواسته ام روزه بگيرم دچار خونريزي معده شده ام و با توصيه پزشکان روزه نگرفته ام، حال تکليف روزه هاي بنده چيست؟

پاسخ: درحال حاضر شما مکلف به روزه نيستيد و احتياط آن است که اگر قدرت داريد براي هر روز به اندازه يک مد طعام (۷۵۰ گرم گندم) به شخص مستحق بدهيد، همچنين براي ايام گذشته که روزه نگرفته ايد و تا سال بعد هم توانايي بر روزه نداشته ايد.

روزه دختري که تازه به سن تکليف رسيده

سوال: دختري به سن بلوغ رسيده است؛ ولي به واسطه ضعف جسمي توان روزه گرفتن در ماه مبارک رمضان را ندارد و بعد از ماه رمضان هم تا سال بعد نمي تواند قضا کند، حکمش چيست؟

پاسخ: بايد کفاره مد طعام را بدهد؛ يعني براي هر روز معادل ۷۵۰ گرم گندم و مانند آن به فقير بدهد و قضاي اين روزه ها بر او واجب نيست.

ساقط شدن روزه از بعضي بيماران قطع نخاعي

سوال: بعضي از برادران قطع نخاعي، به دستور پزشک بايد هرچند ساعت مقداري مايعات بنوشند، وظيفه آنان براي روزه چيست؟

پاسخ: روزه از آن ها ساقط است و به جاي آن، در صورتي که قدرت مالي داشته باشند، براي هر روز يک مد طعام کفاره مي دهند.

روزه معتادين
سوال: فردي معتاد به ترياک است و نمي تواند ترک کند، به همين علت، نه به صورت ادا و نه به صورت قضا، توان روزه گرفتن را ندارد، آيا اين فرد حکم مريض را دارد؟ يا اين که بايد کفاره بدهد؟

پاسخ: احتياط آن است که از چيزهاي ديگر، درصورت توانايي، روزه بگيرد و براي هر روز يک مد طعام کفاره بدهد.

روزه براي مادراني که فرزند شيرخوار دارند

سوال: آيا بر مادري که بچه شير مي دهد، روزه واجب است؟

پاسخ: زناني که بچه شير مي دهند خواه مادر بچه باشند يا دايه، اگر روزه گرفتن باعث کمي شير آن ها و ناراحتي بچه مي شود روزه بر آن ها واجب نيست، ولي براي هر روز کفاره (يک مد طعام) واجب است، بعدا نيز بايد روزه را قضا کنند، اما اگر روزه براي خودشان ضرر داشته باشد کفاره لازم نيست، ولي بعدا روزه هايي را که نگرفته اند قضا کنند.

احتمال هشتاد درصدي ضرر براي روزه دار
سوال: در بعضي موارد، پزشکان درمورد بيماران چنين اظهارنظر مي کنند: «روزه براي اين فرد ۸۰ درصد مضر است» و منظورشان اين است که طبق آمار علمي ۸۰ درصد افرادي که با اين بيماري روزه مي گيرند دچار ضرر شده اند. درصورتي که اين اظهارنظر براي انسان يقين آور باشد، ولي وضعيت خود را از نظر تطبيق آمار بر خودش نداند حکم روزه او چيست؟

پاسخ: چنين آمارهايي درصورتي که از اطباي متعهد شنيده شود طبعا موجب خوف ضرر مي شود، و روزه با آن واجب نيست .

توصيه پزشک به ترک روزه

سوال: در برخي بيماري ها مثل نارسايي کليه با اطمينان مي توان به بيمار توصيه کرد که روزه نگيرد! اما در خيلي از موارد به علت شکي که در اصل بيماري و يا چگونگي تاثير روزه بر آن وجود دارد يا به علت عدم وجود تحقيقات و نتايج لازم درمورد اثرات روزه بر بسياري بيماري ها و به خاطر عدم امکان تعيين نقش روزه بر بيماري، پزشک واقعا نمي داند روزه را به بيمار توصيه کند يا خير، دراين صورت وظيفه پزشک چيست؟ آيا پزشک درصورت توصيه يا عدم توصيه به روزه مسئول است؟

پاسخ: اين مسئله دو صورت دارد: گاه براي طبيب خوف ضرر حاصل مي شود؛ يعني احتمال قابل توجهي نسبت به زيان داشتن روزه براي او حاصل مي شود دراين جا مي تواند همان را به بيمار منتقل کند، اگر بيمار از قول طبيب خوف ضرر پيدا کند روزه را ترک مي کند. صورت دوم آن است که احتمال ضعيف و کم رنگي باشد، دراين جا نمي تواند به بيمار توصيه ترک روزه کند.

حد پيري براي روزه نگرفتن

سوال: در مسئله ۱۴۵۰ توضيح المسائل فرموده ايد: «مرد و زن پير که روزه گرفتن براي آن ها مشکل است مي توانند روزه را ترک کنند» لطفا معيار و ميزان پيري را معين فرماييد.

پاسخ: ميزان پيري موکول به عرف است؛ يعني توده مردم به چنين کسي پيرمرد يا پيرزن اطلاق کنند.

استفتا از آيت ا... وحيد خراساني درباره روزه مریض
آيت ا... وحيد خراساني هم به چند استفتا در اين باره پاسخ داده است.

روزه گرفتن در صورتي که دکتر نهي کند

سوال: اگر دکتر به شخصي بگويد روزه براي او ضرر دارد و او را از روزه منع کند تکليف آن چيست؟ آيا بايد طبق گفته دکتر عمل کند؟

پاسخ: اگر از گفته دکتر گمان به ضرر يا خوف براي او حاصل شود واجب است که روزه نگيرد و همچنين اگر دکتر حاذق بود و مورد اطمينان و وثوق او باشد و اين شخص اطمينان به خطاي دکتر نداشته باشد باز هم نبايد روزه بگيرد و در غير اين دو صورت روزه بر او واجب است.

خوف ضرر درموردي که دکتر بگويد ضرر ندارد
سوال: اگر دکتر بگويد که روزه گرفتن براي شما ضرر ندارد، ولي ما مي ترسيم که روزه برايمان ضرر داشته باشد مي توانيم روزه بگيريم؟

پاسخ: در فرض مذکور روزه گرفتن جايز نيست.

روزه زن حامله
سوال: تکليف زني که زاييدن او نزديک است و روزه براي حمل او يا براي خودش ضرر دارد چيست؟

پاسخ: در فرض مذکور روزه او صحيح نيست و بعدا بايد روزه خود را قضا کند و در موردي که روزه براي حمل او ضرر داشته باشد علاوه بر قضا بايد براي هر روز يک مد طعام به فقير بدهد، و احتياط مستحب اين است که درصورتي هم که روزه براي خودش ضرر دارد، يک مد طعام به فقير بدهد.

روزه زني که بچه شير مي دهد
سوال: آيا زني که بچه شير مي دهد مي تواند روزه بگيرد؟

پاسخ: اگر شير او کم باشد و روزه براي بچه يا براي خودش ضرر داشته باشد، جايز نيست روزه بگيرد. بلکه بايد بعدا قضاي آن را به جا آورد و اين حکم در صورتي است که شير خوردن اين بچه از راه ديگري ميسر نباشد و اگر ميسر باشد واجب است آن زن روزه بگيرد و در صورتي که روزه براي بچه اش ضرر داشته باشد علاوه بر قضا بايد فديه هم بپردازد و فديه آن براي هر روز يک مد طعام به فقير بدهد و احتياط مستحب اين است که در صورتي هم که روزه براي خودش ضرر داشته باشد، براي هر روز يک مد طعام به فقير بدهد.

فتواي آيت ا... نوري همداني درباره روزه بیمار
آيت ا... نوري همداني هم در رساله خود افرادي را که روزه بر آن ها واجب نيست اين گونه توضيح داده است: (مسئله ۱۷۲۲) کسي که به واسطه پيري نمي تواند روزه بگيرد، يا براي او مشقت دارد، روزه بر او واجب نيست. ولي درصورت دوم بايد براي هر روز يک مد که تقريبا ده سير است گندم يا جو و مانند اين ها به فقير بدهد.(مسئله ۱۷۲۳) کسي که به واسطه پيري روزه نگرفته ، اگر بعد از ماه رمضان بتواند روزه بگيرد، بنا بر احتياط مستحب بايد قضاي روزه هايي را که نگرفته به جا آورد.

(مسئله ۱۷۲۴) اگر انسان مرضي دارد که زياد تشنه مي شود و نمي تواند تشنگي را تحمل کند، يا براي او مشقت دارد، روزه بر او واجب نيست. ولي درصورت دوم بايد براي هر روزه يک مد گندم يا جو و مانند اين ها به فقير دهد و احتياط واجب آن است که بيشتر از مقداري که ناچار است آب نياشامد و چنانچه بعد بتواند روزه بگيرد، بنابر احتياط مستحب بايد روزه هايي که نگرفته قضا کند.

(مسئله ۱۷۲۵) زني که زائيدن او نزديک است و روزه براي حملش ضرر دارد روزه بر او واجب نيست و بايد براي هر روز يک مد طعام يعني گندم يا جو و مانند اين ها به فقير بدهد و نيز اگر روزه براي خودش ضرر دارد، روزه بر او واجب نيست و بنابر احتياط واجب بايد براي هر روز يک مد طعام به فقير بدهد و در هر دو صورت روزه هايي را که نگرفته بايد قضا کند.

(مسئله ۱۷۲۶) زني که بچه شير مي دهد و شير او کم است چه مادر بچه، يا دايه او باشد، يا بي اجرت شير مي دهد، اگر روزه براي بچه اي که شير مي دهد ضرر دارد روزه بر او واجب نيست و بايد براي هر روز يک مد طعام يعني گندم يا جو و مانند اين ها به فقير دهد و نيز اگر براي خودش ضرر دارد، روزه بر او واجب نيست و بنا بر احتياط واجب بايد براي هر روز يک مد طعام به فقير بدهد و در هر دوصورت روزه هايي را که نگرفته بايد قضا کند و اگر کسي پيدا شود که بي اجرت بچه را شير دهد، يا براي شير دادن بچه از پدر يا مادر بچه يا از کس ديگري که اجرت او را بدهد اجرت بگيرد، احتياط واجب آن است که بچه را به او بدهد و روزه بگيرد.

استفتا از آيت ا... سيستاني درباره روزه مریض
آيت ا... سيستاني هم به پاسخ جمعي از مقلدان خود درباره کساني که به خاطر بيماري نمي توانند روزه بگيرند، پاسخ داده  است. متن اين استفتائات به اين شرح است:

سوال: جواني هستم ۱۷ ساله که درجه چشمانم روي هم بالاي ۱۱ است. آيا روزه گرفتن بر من واجب است؟

پاسخ: اگر ترس ضرر يا شدت مرض باشد واجب نيست.

سوال:کسي که بيمار است و بيماري او دائمي است و هرگز نمي تواند روزه بگيرد آيا کفاره بر او تعلق مي گيرد؟

پاسخ: بايد براي هر روز يک مد (۷۵۰ گرم تقريبا) طعام يعني گندم يا جو يا نان و مانند اين ها به فقير بدهد.

سوال: براي معالجه به دکتر مراجعه کردم، قرص تجويز کرد. حالا اين قرص ها را بايد موقع افطار بخورم؟ يا مي توانم در وقتش (وقتي که روزه ام) بخورم و ديگر چيزي نخورم؟

پاسخ: اگر ضرري مترتب نمي شود وقت افطار بخوريد و اگر در روز خورديد روزه شما باطل مي شود.

سوال: پدري دارم که حدود چهار سال است که در اثر سکته مغزي يک سمت ايشان فلج شده و بر روي صندلي چرخدار نشسته است و همچنين نمي تواند روزه بگيرد، تکليف ايشان چيست؟ آيا بايد در ماه رمضان طعام داد يا خير؟

پاسخ: بايد براي هر يک روز ۷۵۰ گرم گندم يا آرد به عنوان فديه به فقير بدهد.

سوال: حکم استفاده از اسپري آسم براي فرد روزه دار چيست؟ (استفاده طبق دستور پزشک است)

پاسخ: اگر گازي باشد که وارد ريه مي شود مبطل نيست و اگر موادي از آن وارد معده مي شود مبطل است.

سوال: در ماه رمضان پس از يک روز روزه گرفتن خون ريزي لثه به وجود آمد، حکم آن چيست و آيا کفاره دارد و مقدار آن چقدر است؟

پاسخ: اگر خون در حال خواب و مانند آن بي اختيار داخل در حلق او مي شود و نمي تواند جلوي آن را بگيرد اشکال ندارد و اگر جلوگيري از آن براي او حرج شديد دارد روزه اش باطل مي شود، ولي گناه نکرده و بعدا قضا مي کند اگر تا سال ديگر خوب شود والا براي هر روز ۷۵۰ گرم گندم به فقير بدهد و اگر مي تواند بدون حرج از آن جلوگيري کند ولي به علت جهل به مسئله اين کار را نکند روزه اش باطل است، ولي گناه ندارد؛ مگر جاهل مقصر ملتفت باشد که احوط اداي کفاره است.

سوال: اگر زني بيمار باشد و نتواند روزه بگيرد آيا کفاره روزه بر او واجب است؟

پاسخ: کفاره ندارد و اگر مرض او تا سال بعد ادامه داشت به احتياط واجب براي هر روز ۷۵۰ گرم گندم به فقير بدهد.

سوال: هر کسي که مريض باشد و چند سال پي در پي نتواند روزه بگيرد در صورتي که خوب شود چه حکمي دارد؟

پاسخ: اگر تا ماه رمضان بعدي خوب نشده باشد قضا ندارد و فقط براي هر يک روز ۷۵۰ گرم گندم به فقير صدقه بدهد.

سوال: من ۲ سال است که به دليل زايمان و شير دادن طفل روزه نگرفتم. سال گذشته که بچه هنوز يک ساله نشده بود، سوال کردم درمورد روزه گفتند بايد خودت بفهمي، مي تواني يا نه حالا من سوال دارم که بچه ام هنوز شير مي خورد و ۲ سالش نشده و بعد از رمضان ۲ ساله مي شود حکم روزه من چيست و سال هاي گذشته چطور و بچه  از سن ۶ ماهگي غذاي کمکي مي خورد؟

پاسخ: روزهايي که روزه نگرفته ايد قضا کنيد و علاوه بر قضا، براي هر يک روز که تا ماه رمضان بعدي قضا نکرده ايد ۷۵۰ گرم طعام به فقير صدقه بدهيد.