هایک، نظریه‌پرداز بازار و آزادی

امروز زادروز فردریک آگوست فون هایک، یکی از بزرگ‌ترین و اثرگذارترین اقتصاددانان قرن بیستم است- او هشتم ماه مه سال 1899 در شهر وین اتریش در خانواده‌ای دانشگاهی به دنیا آمد. پدرش پزشک و استاد دانشگاه وین بود. هایک تحصیلات خود را از سال 1918 در رشته حقوق در همان دانشگاه آغاز و در سال 1921 مدرک دکترای خود را دریافت کرد. او شدیدا تحت تاثیر اندیشه‌های فلسفی و اقتصادی متفکر برجسته مکتب اتریش «لودویک فون میزس» قرار داشت و به همین دلیل در سال 1927 «موسسه اتریشی تحقیقات اقتصادی» را بنیان گذاشت و اولین استاد خارجی مدرسه اقتصادی لندن بود. هایک در مسائل معرفتی خود را از پیروان کانت می‌دانست و همانند وی معتقد بود نظمی که انسان در عالم خارج «کشف» می‌کند، در واقع ناشی ازفعالیت آفریننده ذهن خود اوست.

هایک مفهوم «تقسیم معرفت» را برای اولین بار درسال 1937 در مقاله مهمی در باره «اقتصاد و معرفت» مطرح کرد. نظریه تقسیم معرفت یکی از پایه‌های نظری نقادی برنامه‌ریزی متمرکز و سوسیالیستی را تشکیل می‌دهد. در اقتصاد متمرکز، برنامه‌ریز قادر به جمع‌آوری کلیه اطلاعات ضروری و مفید در جامعه، به‌منظور تخصیص مطلوب منابع نیست. از این رو کارآیی و بازدهی آن بسیار ناچیز است. هایک از نظر اقتصادی از پیروان «ویزر» و «میزس» است و نظریات مهم وی در جهت مکتب فکری اتریش قرار دارد. آنها ریاضی شدن زیاده از حد نظریه اقتصادی را به دیده بی‌اعتمادی می‌نگرند و معتقدند که توضیح علمی کلیه واقعیات اقتصادی از طریق نظام معـادلات مستقل از زمان، غیرممکن است. مفهوم بازار در نظام فکری هایک نقش اولی دارد. بازار همانند جامعه انسانی، نهاد خـودجوشی است که جریان تحول هزاران سال را پشت سر دارد. هایک بازار را نهاد و جریان تلقی می‌کند و نه مدلی انتزاعی؛ در بازار قیمت همانند قطب نما افراد را در تصمیم‌گیری اقتصادی هدایت می‌کند. نتیجه زندگی علمی هایک 18 کتاب، 15 جزوه، 142 مقاله و همکاری در تنظیم فصول برخی آثار دیگر است. هایک در کتاب راه بردگی، 1944 گفته است:«کنترل اقتصادی، تنها به کنترل بخشی از زندگی انسان‌ها که از سایر بخش‌ها جداست، خلاصه نمی‌شود، بلکه فراتر از آن، به مثابه کنترل ابزارهایی است که آمال و آرزوهای ما را شکل می‌دهند».