آگهی خروج ارتش شوروی از ایران

از سوم اردیبهشت‌ سال 1325 ه.ش سندی در دست است که آگهی فرماندهی نیروهای شوروی هنگام خروج از ایران را نشان می‌دهد. در این سند ضمن اشاره به توزیع آگهی فرماندهی نیروهای شوروی هنگام خروج از ایران به‌منظور وداع با ایرانیان در ساری، یك برگ از این آگهی برای استحضار نخست‌وزیر ارسال شده است. در این آگهی، دولت شوروی خود را حافظ استقلال و آزادی ایران و هدفش را از جنگ، عمل به ماموریت آزادی‌بخش جهانی و تاریخی خود اعلام كرده و با اعلام دوستی با ایرانیان از آنها خداحافظی كرده است. پس از شروع جنگ جهانی دوم در سپتامبر 1939، ایران بی‌طرفی خود را اعلام کرد؛ اما به‌دلیل گستردگی مرز ایران با اتحاد جماهیر شوروی و درگیری آن كشور با آلمان، این بی‌طرفی دوام نیاورد و نیروهای متفقین به بهانه حضور جاسوسان آلمانی در ایران، کشور ما را اشغال كردند.

در سوم شهریور 1320، نیروهای شوروی از شمال و نیروهای انگلیس از جنوب به ایران حمله کردند و شهرهای سر راه را اشغال و به سمت تهران حرکت كردند. در این رویارویی، ارتش ایران به‌سرعت متلاشی و رضاشاه ناچار به استعفا شد. متفقین با انتقال سلطنت به پسر و ولیعهد او ـ محمدرضا ـ موافقت کردند. پس از اتمام جنگ، ارتش بریتانیا ایران را ترک کرد ولی نیروهای نظامی شوروی، همچنان در شمال غرب ایران باقی ماندند. در بیست و نهم دی‌ماه 1324 دولت ایران به دخالت شوروی در امور داخلی ایران اعتراض و به شورای امنیت سازمان ملل شكایت كرد. با این حال موثرترین اقدام سردمداران ایران توسل به احمد قوام بود كه به‌جای حكیمی به نخست‌وزیری انتخاب شد. قوام در راس یك هیات آشتی به مسكو سفر كرد كه ناموفق بود. همچنین جلسه شورای امنیت نیز نتیجه‌ای نداشت. در این میان انگلستان و آمریكا به اقدام شوروی در عدم تخلیه ایران اعتراض كردند. اما سرانجام در 16 فروردین‌ 1325، مذاكرات میان دو دولت ایران و شوروی به توافق میان قوام و سادچیكف (سفیر شوروی در تهران) انجامید كه در آن، درباره خروج نیروهای شوروی از ایران و عدم حمایت آن كشور در امور داخلی ایران و تشكیل شركت مختلط نفتی ایران و شوروی موافقت شد. به این ترتیب اتحاد جماهیر شوروی در اردیبهشت 1325 نیروهای خود را از ایران خارج کرد.