وجه تسمیه محله های قدیمی تهران/ مهرآباد مهریه چه کسی بود؟/ نازی آباد، محله نازی ها؟!

نام‌ها یکی از مهم‌ترین عناصری هستند که در پیوند با فرهنگ جامعه شکل می‌گیرند و منظومه‌ای از مفاهیم، استدلالات، کنایه‌ها و پس زمینه‌های ذهنی مردم را به نمایش می‌گذارند. همچنین روند تحولات تاریخی در نامگذاری مکان‌ها این امکان را در اختیار پژوهشگران قرار می‌دهد که با سیر تحولات تاریخی، رویکردهای سیاسی و بافت فرهنگی و اعتقادی مردم هر ناحیه آشنایی پیدا کنند.  

تهران به‌عنوان پایتخت قاجاریه همچنان وارث بسیاری از نام‌های کهن خود است که اگرچه امروزه دلایل این نامگذاری‌ها تقریبا به دست فراموشی سپرده شده و بافت فرهنگی و حتی محدوده جغرافیایی بسیاری از آنها تغییر یافته است اما برخی نام‌ها همچنان دست‌کم در بخش‌هایی از شهر تداوم یافته است و یادآور دیرینگی و تاریخ آن است. در زیر بنا بر پژوهشی از رضا كسروی، مجيد عبد امين و فرزام اجلالی به شماری از این نام‌ها اشاره می‌ کنیم.

- منيريه: منيرالسلطنه (مادر كامران ميرزا نايب‌السلطنه)

- كامرانيه: كامران ميرزا نايب‌السلطنه اميركبير

- آجودانيه: آقارضا آجودان مخصوص اقبال‌السلطنه عكاس‌باشی وزير قورخانه

- اختياريه: غلامحسين غفاری، صاحب اختيار وزير مخصوص امين خلوت، وزير دربار اعظم

- اميريه: اميركبير كامران ميرزا نايب‌السلطنه

- اميرآباد: از احداثات ميرزا محمدتقی خان فراهانی امير نظام اتابك اعظم (مشهور به امیرکبیر).

- فرمانيه: عبدالحسين ميرزا فرمان فرما سالار لشكر نصرت‌الدوله

- يوسف آباد: ميرزا يوسف آشتيانی، صدراعظم مستوفی‌الممالك

- سليمانيه (اصفهانك): اميرسليمان خان قاجار اسكندرلوی قوانلو عضد‌الملک خازن‌السلطنه (پسر دوم عليرضا خان قاجار عضد‌الملک وزير حضور همايون نايب‌السلطنه)

- امين آباد (ابتدای جاده ورامين): زمانی متعلق به ميرزا اسماعيل خان امين‌الملک (پسر آقا محمد ابراهيم آبدار امين‌السلطان اول) بوده ولی گويا پيش از اينكه او لقب امين‌الملک را بگيرد هم به امين آباد موسوم بوده است.

- علی‌آباد (جمال آباد: روبه‌روی كاخ نياوران ابتدای كاشانك): حاجی محمدعلی خان امين‌السلطنه (آخرين صندوقدار ناصرالدين شاه)

- محموديه: ميرزا محمودخان علامير احتشام‌السلطنه (دومين رئيس مجلس شورای ملی)

- اقدسيه (قاسم‌آباد): برخلاف باور رايج ربطی به امين اقدس (از همسران ناصرالدين شاه) ندارد.

- مسعوديه: مسعود ميرزا ظل‌السلطان يمين‌الدوله

- مجيديه: سلطان عبدالمجيد ميرزا عين‌الدوله صدراعظم اتابك اعظم

- جلاليه: سلطان‌حسين ميرزا جلال‌الدوله (از پسران مسعود ميرزا ظل‌السلطان)

- داووديه: ميرزا داوود خان خواجه نوری (از پسران ميرزا آقاخان نوری اعتمادالدوله صدراعظم).

- حكيميه: ميرزا علينقی حكيم‌الممالك والی مشاور‌السلطان

- جمشيديه (خيابان و پارك): جمشيدخان دولو قاجار مستشار اعظم (مهندس جمشيد دولو قاجار، برادر امير هوشنگ دولو قاجار آصف‌السلطنه سوم و پسر محمد ولی خان دولو قاجار آصف‌السلطنه دوم حاجب الدوله.

- احتسابيه (شمال شرق تهران): محمدتقی‌خان احتساب‌الملک (پسر عبدالعلی خان اديب‌الملک پسر حاجی علی‌خان مقدم مراغه‌ای اعتماد‌السلطنه حاجب‌الدوله)

- عباس‌آباد: ملاعباس ايروانی صدراعظم (حاجی ميرزا آقاسی)

- جمشيدآباد (جمال‌زاده كنونی): گويا منتسب به ارباب جمشيد زردشتی است.

- نازی‌آباد (نازآباد): ظاهرا زيستگاه مناسبی برای كوچك‌ترين پرنده موجود در ايران به نام نازی (اليكائی) بوده است (در برخی منابع به اشتباه به مقر حزب نازی آلمان منتسب شده است).

- جوادیه: ازسوی حاجی ميرزا سيدزين‌العابدين امام جمعه ظهيرالاسلام به نام پسر دومش حاجی ميرزا سيدجواد ظهيرالاسلام ناميده شد.

- قاسم‌آباد (اقدسیه بعدی): از طرف آقا محمد حسن صندوقدار (دومين رئيس صندوقخانه در عصر ناصری) به نام پسرش قاسم، نامگذاری شد.

- حسن‌آباد: ميرزا يوسف آشتيانی مستوفی‌الممالک صدراعظم، به نام پسر خود میرزا حسن‌خان مستوفی‌الممالك (حسن مستوفی) نامگذاری كرد.

- مجيدآباد (تهرانپارس): ميرزا محمدخان ابری حاجب‌الدوله به نام پسر خود مجيد‌خان نامگذاری كرد؛ پسری كه در ١٢٨٣ق در جوانی درگذشت و برادر محمدحسن خان محقق‌السلطنه و محمدحسين خان مشير خلوت و سليمان‌خان يمين خلوت بود.

- مهرآباد: با نام حسين‌آباد جزو آبادی‌های حاج ميرزا آقاسی بود كه به محمدشاه هبه كرد؛ سپس از طريق بيع به مالكيت دوستعلی خان معيرالممالك (معير الممالك چهارم و سپس نظام‌الدوله) درآمد؛ سپس آن را مهر عروسش (فاطمه خانم عصمه‌الدوله دختر ناصرالدين شاه همسر امير دوست محمدخان معيرالممالك پنجم) قرار داد و به همين جهت مهرآباد ناميد. گويا اين روستا به دليل لقب نظام‌الدوله كه در خاندان معير سابقه داشته نظام‌آباد هم گفته می‌شده.

-شمس‌آباد (نزديك به هروی و مجيديه): به نام شاهزاده سلطان عبدالحميد ميرزا عضدالدوله، (شمس‌الملک سابق) پسر سلطان عبدالمجيد ميرزا عين‌الدوله، صدراعظم اتابك اعظم.