6 روندی که بخش فناوری ایران را شکل می دهند

در دهۀ گذشته همواره بحث از هسته‌ای شدن ایران به میان بوده و جهان با مطرح‌کردن احتمال ساخت بمب اتم توسط ایران سعی کرده است جلوی توسعۀ هسته‌ای ایران را بگیرد. زیرا چنانچه این اتفاق به واقعیت بپیوندد، داستان اقتصاد خاورمیانه و آسیای مرکزی از نو نوشته خواهد شد.این داستان مهیج، داستان بمب اتمی نیست بلکه داستان فناوری‌های سبکی است که به نرمی و آرامی، آینده ایران و منطقه را تغییر خواهند داد. با توجه به تحریم‌هایی که درحال برچیده شدن است، بخش فناوری‌های تجاری ایران در یک پیچ تاریخی قرار دارد. حمایت بی سابقۀ دولت درسطح بالا، ایران را به رهبر علم و تکنولوژی منطقه تبدیل خواهد کرد. البته در کشوری که 60 درصد آن را جوانان زیر 30 سال تشکیل می دهند، خلاقیت بدون آزادی عمل نمی تواند به تنهایی راهگشا باشد.

با تمامی این احوال، از بین همین تضادها است که توسعۀ علم و تکنولوژی ایران درحال پیشرفت است.

6 روندی که بر بخش فناوری های ایران تأثیرگذار خواهند بود عبارتند از:

1-  مخارج دولت در بخش تحقیق و توسعه:

ایران بر روی فناوری های نانو، بیوتکنولوژی، سلولهای بنیادی، ژنتیک، مهندسی شیمی، هوا-فضا، کشاورزی پیشرفته، نظامهای ارتباط لیزری و الکترونیک و علوم کامپیوتری سرمایه گذاری کرده و از آنها حمایت می کند.

درخلال سالهای 2016-2021 حمایت دولت از این علوم در ردۀ 3 اولویت اول کشور قرار می گیرد لذا بودجۀ تحقیق و توسعه ایران تا سال 2030 با رشد 400 برابری به 4 درصد تولید ناخالص داخلی می رسد.  

2-  سرمایه گذاری و امید بستن به استارت آپ ها:

 حداقل 3 نهاد بزرگ دولتی از این رویه حمایت می کنند. برنامۀ حمایت از کسب و کارهای کوچک و متوسط اجرا می شود و از سرمایه گذاری در این بخش حمایت به عمل می آید. همچنین دسترسی استارت آپ ها به فناوری های داخلی، مزیت های زیادی را برای کشور به همراه خواهد داشت.

علاوه بر آن، امید به مدل‌های کسب و کار خلاقانه، انعطاف پذیر و مهارتی در آیندۀ کسب و کارهای ایران به چشم می خورد.

3-  حفظ استعدادهای ایرانی در خانه:

با آنکه ایران یکی از کشورهای طراز اول در حوزۀ ازایۀ خدمات آموزشی است، کارفرماهای ایرانی نمی توانند این نیروها را به خدمت بگیرند. سالانه بیش از 20 درصد هزینه های اجتماعی کشور صرف آموزش می شود. این عدد معادل 5.4 درصد GDP است اما بیشترین نرخ فرار مغزهای جهانی نیز متعلق به ایران است.

سالانه حدود 150 هزار متخصص از ایران مهاجرت می کنند که ارزش از دست رفتۀ آن معادل 2 برابر فروش یک‌سال نفت کشور است. لذا ایجاد فضای مناسب برای جوانان دارای مهارت از دغدغه ها و اولویت های ایران است. برخی امیدوارند با برداشته شدن تحریم ها، بازگشت قسمتی از این جمعیت متخصص به داخل کشور تسهیل گردد.

4-  کارآفرینی به جریان اصلی جامعه تبدیل می شود:

خلاقیت به طور عمیقی ریشه در فرهنگ ایرانیان دارد اما در مورد کارآفرینی اینچنین نیست. از نظر مردم، مشاغل سنتی و مشاغل دولتی هنوز هم مطمئن ترین کارها هستند. پژوهشهای انجام شده درخصوص بازار اقتصادی ایران، نیاز به توسعۀ ریسک پذیری را نشان می دهد.

برخی NGO ها مانند انجمن کارآفرینی ایران تلاش می‌کنند تا کمپین‌های آگاهی‌بخشی را سازماندهی کنند. دولت نیز سیاست‌های حمایت از کارآفرینی برای جوانان را دنبال می‌کند. نمونه این سیاست‌ها را می‌توان در برپایی 100 هفتۀ استارت آپ کشوری در 3 سال اخیر مشاهده کرد. بدین ترتیب، دانشجویان و جوانان کارآفرین می‌توانند قبل از آنکه تصمیمات مهم زندگی خود را بگیرند، از راهنمایی‌ها و مربی‌گری‌های لازم برخوردار شوند.

5-  اصلاحات بیشتر برای دسترسی به اینترنت:

ایران بیشترین تعداد گوشی موبایل و کاربران اینترنت را در خاورمیانه و آسیای مرکزی دارد اما در حوزۀ دیجیتال شدن، هنوز در یکی از پایین‌ترین رتبه‌های جهانی است. فیلتر کردن‌های دولتی باعث برخی فرارمغزهای مجازی شده است و بسیاری از منابع اینترنتی به خصوص محتوای تولید شدۀ داخلی به جای هاستینگ و مشارکت در اقتصاد داخلی به شرکت‌های خارجی منتقل شده است. به غیر از فیلترینگ، قیمت بالا و کیفیت پائین خدمات ارتباطی، دسترسی کسب و کارها به مشتریان داخلی و کشورهای همجوار را سخت کرده است.

برخی اصلاحات بخشی مانند افزایش سرعت اینترنت خانگی و افزایش سرعت اینترنت موبایلی از 3G به 4G انجام شده است اما اقدامات بسیار دیگری لازم است تا دولت ظرفیت کامل اقتصادی این بخش از فناوری و خلاقیت را در عمل باور کند.

6-  خلق یک روایت دیگر:

تفاوت زیادی بین برقراری ارتباط بین مردم و توانمندسازی آنها وجود دارد. مردم و اصلاح گرایان هردو می دانند که باید دست در دست هم دهند و فناوری‌ها را توسعه ببخشند.

باید بدانیم که بخش فناوری ایران تمامی جزئیاتی که بتواند این کشور را به یک قدرت و رهبر اقتصادی منطقه ای تبدیل کند در اختیار دارد اما لازم است این عزم و اراده هم ایجاد شود که بین مزیت های سنتی و مزیت های علمی، مزیت های رقابتی متناسب با شرایط روز را انتخاب کنند.

نویسنده: دکتر حمیدرضا حسینی دانا

عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد