شباهت کارتون‌ و شعر!

به گزارش ایلنا، مراسم اختتامیه سومین «دوسالانه بین‌المللی کارتون کتاب» ساعت 10 صبح امروز سه‌شنبه (17‌ اسفندماه ‌۱۳۹۵) هم‌زمان با سالروز تأسیس نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور با حضور چهره‌های برجسته حوزه کارتون، مسئولان نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور و جمعی از کتابداران در سالن جلیل شهناز خانه هنرمندان ایران برگزار شد.

دبیرکل نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور در این مراسم طی سخنانی با اشاره به اشعار مولانا مطالبی را در خصوص نسبت انسان با جهان معقول و محسوس و همچنین رابطه شعر با کارتون عنوان داشت که مشروح آن به شرح زیر است:

بی‌آنکه وارد مباحث تعریف هنر و زیبایی‌شناسی و نظریات رایج درباره هنر و نسبت آن با معرفت از یک سو و حقیقت از یک سو شوم و بی آنکه حتماً به مبحث بسیار مهم رسالت هنر و یا هدف از هنر و هنرمندی شوم چند نکته کوتاه با اشاره به اشعار مولانا درباره نسبت انسان با جهان معقول و محسوس عرض می‌کنم.

نخست آنکه تصویرگری یا صورتگری که هنر کارتون نیز یکی از اقسام و شعب آن است خود انواع مختلفی دارد، از واقع مادی‌نما یا معناگرا یا تلفیق آن دو یا تخیلی و دیگر اقسام.

هنر کارتون در این میان وضع خاص و متناقض‌نما دارد از طرفی به نظر اول بسیار سهل و ساده می‌آید و از دیگر سو بسیار سخت و صعب و مشکل می‌کند.

از وجوه سختی آن همین بس که کارتونیست با آنکه از ابزار اغراق و تحریف در ظاهر و بزرگ‌نمایی و کوچک‌نمایی می‌تواند استفاده کند اما معمولاً و در اغلب موارد هدف انتقال پیامی را به جد یا به طنز، تلخ یا شیرین در نظر دارد.

این نکته موجب درج نوعی معما در اثر کارتون است که بیننده باید با دقت در آن به منظور و مقصود هنرمند پی ببرد و لحظه زیبای درک و کشف مقصود هنرمند روی دهد.

البته مانند اغلب آثار هنری، اگرچه ممکن است هنرمند تنها یک منظور خاص را از اثر خود در نظر داشته باشد اما امکان برداشت‌های متفاوت و حتی مغایر با منظور هنرمند نیز بسیار محتمل و ممکن است. همانطور که گاه شنونده‌ای از یک شعر منظور و معنایی را درک می‌کند که وقتی به شاعر آن شعر عرضه می‌شود خود حیران می‌ماند از چنین برداشتی.

نکته دیگر آن که لحظه درک معنا و مراد و مقصود کارتونیست توسط بیننده فی‌نفسه لحظه لذت‌بخشی است حتی اگر آن معنای درک شده تلخ و گزنده باشد. زیرا درک و کشف یک معنا بخودی خود موجب انبساط خاطر است.

موضوع دیگر اختیارات و امکانات نامحدود کارتونیست است زیرا هیچ حد و مرزی در تخیل و تصور و ترسیم ندارد می‌تواند همه اشیاء حتی اندامهای یک انسان را بسیار بزرگتر یا کوچکتر از واقع ترسیم کند می‌تواند براساس ارزش‌گذاری و منظور خود به اشیاء مختلف رنگهای متفاوت دهد چنانچه آسمان بالای سر زمین اگرچه بی‌رنگ یا سفید یا آبی یا ابری باشد اما در آثار هنری نقاشی و خصوصاً در کارتونها به صدها رنگ مختلف قابلیت طرح دارد.

کارتونیست حتی در ترسیم افکار و گفتار و احساسات نیز با محدودیت مواجه نیست، در آثار کارتونی تمامی معانی معقول و مُخَیّل و محسوس نیز قابلیت ترسیم دارد البته میزان موفقیت هنرمند در نسبت مستقیمی با سطح معرفت و آگاهی او از یک سو و چیره‌دستی و مهارتش از دیگر سو دارد.

در ویژگی‌های گفته شده کارتون شباهت بسیاری با شعر می‌یابد و چون شعر از قدمت بیشتری در تاریخ معرفت و هنر و ادب بشر برخوردار است می‌توان شعر را مایه اصلی یا مادر یا زمینه اصلی این نوع اختیارات هنری دانست که هر کارتون دانسته یا نادانسته از سرچشمه و گنجینه شعر بهره برده ‌است. توجه می‌دهم که استفاده کارتون از شعر یا ریشه داشتن آنچه در اختیارات کارتون وجود دارد در شعر منظور است نه آنکه هر کارتونیستی مستقیماً به این سرچشمه و منبع متصل باشد. مهم نقش شعر در تاریخ ادب و فرهنگ و هنر است که به دیگر هنرمندان راههای جدیدی برای تخیل و تصور و دیدن جهان به شکلی دیگر را عطا کرده است. کافی است مراجعه‌ای به انواع تشبیهات در شعر شود تا این نکته بخوبی درک شود. یا نگاهی به آنچه مولوی در صورتگری و تصویرگری مفهومی خلق کرده است داشته باشیم. در نگاه مولانا مطابق معرفت دینی همه موجودات جهان زنده‌اند و اصولاً آنچه بدان خلق و وجود تعلق گرفته زنده است.

در این مراسم جابر اسدی، احسان گنجی، عاطفه یاریان، مجمیر میهاتوف و اجیم کراسنیکی به عنوان افراد شایسته  تقدیر معرفی شدند و دارکو درجویج رتبه اول، سامان ترابی رتبه دوم و اکبر تراب پور رتبه سوم را کسب کردند.