نقش نهادهای غیر دولتی در هلند

کوئن هرمانس

مرکز تحقیقات جامعه‌شناسی بلژیک

هلند یکی از بهترین برنامه‌ها را در مبارزه با بی‌خانمانی داشته است. در سال‌های نخستین این قرن، برنامه‌ای برای مبارزه با رشد بی‌خانمان‌ها در نظر گرفته شد. برای انجام همین امر، در سال 2006، در طرحی که برای 4 شهر آمستردام، روتردام، لاهه و اوترخت در نظر گرفته شده بود، رویکردهای ساختاری برای بهبود وضع بی‌خانمان‌ها در نظر گرفته شد. طرح مربوط به سال‌های 2013- 2006 شامل دو مرحله بود و از سال 2008 به این سو و پس از اتخاذ تدابیر سیاستی مشابه برای 39 شهر کوچک‌تر، این طرح به طرحی ملی تبدیل شد.

به‌طور کلی اصلاحات تامین اجتماعی در هلند از دهه 1990 میلادی و با هدف تاثیرگذاری بر رفتار گروه‌های حامی منافع اجتماعی، نهادهای تامین اجتماعی و تمام سازمان‌های اجتماعی مربوط به سیستم تامین اجتماعی این کشور انجام گرفتند. در ادامه کار، برای بهبود وضعیت بی‌خانمان‌ها و بررسی روند بهبود این شهرها نیز معیارهایی پیشنهاد شد که از آن جمله می‌توان به سنجش شاخص ثبات یعنی تعداد افراد بی‌خانمان که از اقامت پایدار، درآمد منظم، ارتباط دائم با خدمات اجتماعی و برخی موارد این چنینی برخوردار شده بودند، در کنار شاخص‌های دیگری مربوط به رشد بی‌خانمان‌ها یا کاهش آنها اشاره کرد.

خدمات برای افراد بی‌خانمان در این کشور خصوصی است و سازمان‌های غیرانتفاعی انواع مختلفی از خدمات و سرپناه‌های اقامتی برای بی‌خانمان‌ها را پوشش می‌دهند. همچنین تمام شهرداری‌ها باید در شکل‌گیری این سازمان‌ها کمک کنند، اما تنها تعداد کمی از شهرداری‌های بزرگ از دولت مرکزی کمک مالی دریافت می‌کنند تا خدمات یارانه‌ای نسبت به افراد بی‌خانمان منطقه‌های خود ارائه دهند. در واقع در کشور هلند شهرداری‌ها مسوول توسعه و هماهنگی سیاست‌های محلی مربوط به بی‌خانمان‌ها هستند.

نگاهی به سیاست‌های مسکن در هلند نشان می‌دهد که این کشور بزرگ‌ترین سهم خانه‌های اجتماعی را در اتحادیه اروپا دارد. سازمان‌های مسکن اجتماعی در هلند خصوصی و غیرانتفاعی بوده و وظیفه آنها اولویت دادن به اسکان خانوارهای کم‌درآمد است. این سازمان‌ها مستقل بوده و اهداف و مسوولیت‌های مالی خاص خود را دارند. وظیفه آنها این نیست که مسکن‌های اجتماعی بسازند، نگهداری کنند یا آنها را فروخته و اجاره دهند، بلکه باید نوع خدمات دیگری فراهم کنند که مستقیما مربوط به استفاده از این نوع مسکن‌ها است. به‌طور کلی، این سازمان‌های مسکن اجتماعی نقش مهمی در جلوگیری از بی‌خانمانی دارند و حدود 425 مورد از چنین سازمان‌های مسکن اجتماعی ثبت شده در هلند وجود دارد.

در سال 2003، مطالعات و تحقیقات سیاست‌گذاری بین وزارتخانه‌ها در کشور هلند، بر خدمات ارائه‌شده برای افراد بی‌خانمان تمرکز داشت و هدف آن ارائه توصیه‌های سیاستی بود. این مطالعات نشان داد که بسیاری از متقاضیان خواهان سرپناه بوده و افراد بی‌خانمان مدت زیادی را در این سرپناه‌ها می‌گذرانند. در سال 2006 دولت هلند استراتژی بلندمدتی را برای مقابله با معضلات بی‌خانمان‌ها به اجرا گذاشت. این برنامه بر چهار شهر بزرگی که پیش تر به آنها اشاره شد، تاکید داشت، زیرا به دلیل پیامدهای ناشی از افزایش تعداد افرادی که در خیابان‌ها زندگی می‌کردند و اغلب معتاد به مواد مخدر و بیماری‌های روانی بودند، مشکلات امنیتی رو به فزونی گذاشته بود.

طرح مبارزه با بی‌خانمانی چند هدف اصلی داشت که مهم‌ترین آنها عبارت بود از: حمایت از 10 هزار بی‌خانمان موجود و کاهش سطح نارضایتی عمومی ایجاد شده ناشی از بی‌خانمان‌ها. دولت در فاصله سال‌های 2009-2006 بودجه‌ای معادل 170 میلیون یورو برای رفع این گونه مسائل در 4 شهر بزرگ اختصاص داد که دوسوم آن از طریق بیمه سلامت و یک‌سوم آن از طریق شهرداری‌ها تامین می‌شد. به عبارت دیگر، دولت مرکزی نیز در کنار دولت‌های محلی برای مبارزه با بی‌خانمانی در هلند سرمایه‌گذاری کلانی کردند. البته این نهادها در کنار سازمان‌های غیرانتفاعی که پیش تر اشاره شد، در برنامه جدید وارد عمل شدند. در ابتدا افراد بی‌خانمانی که هدف این برنامه قرار گرفتند، کسانی بودند که دارای محلی برای اقامت نبوده و حداقل یک شب در ماه را بیرون و در فضای باز، در مناطق پرعبور و مرور عمومی مانند ایستگاه‌ها، مراکز خرید یا خودروها می‌خوابیدند یا کسانی بودند که از اقامت اضطراری یک‌روزه در برخی محل‌های اقامت عمومی استفاده می‌کردند. رویکرد هلندی به رفع بی‌خانمانی به دنبال آن بود که افراد بی‌خانمان از خدماتی نظیر مراقبت‌های پزشکی، مسکن، درآمد، کار و سایر موارد این چنینی بهره‌مند شوند.

در راستای این کار سازماندهی کمیته‌های نظارت برای کاربران بی‌خانمان ثبت‌شده که مشکلات پیچیده‌ای داشتند، به انجام رسیدو در کنار آن تخصیص افراد به نهادهای مسوول، ثبت و پیگیری اطلاعات مربوط به افراد بی‌خانمان و برنامه‌های درمانی لحاظ شد. با این حال، تمام افراد بی‌خانمان در این طرح هدف قرار نگرفتند. یک معیار استثنا در این طرح، سن بود. تنها بزرگسالان بیش از 18سال می‌توانستند این خدمات را دریافت کنند. دومین استثنا نیز مهاجران مربوط می‌شد. پناهجویان کمپ‌ها و مهاجران غیرقانونی در این طرح هدف قرار نمی‌گرفتند. استثنای سوم نیز به دسته‌ای از افراد اشاره می‌کرد که تنها می‌توانستند در صورتی خواهان دریافت کمک باشند که بیش از 6 ماه از حضورشان در آن شهر می‌گذشت. در پایان سال 2010 و با اتمام مرحله نخست این طرح، ارزیابی‌ها حاکی از آن بودند که 7476 نفر به وضعیت پایدار مسکن رسیده و شرایط پایداری پیدا کرده بودند. این کشور پس از این نتایج مرحله دوم کار خود برای رفع مشکلات مربوط به بی‌خانمان‌ها را در دستور کار قرار داد و به‌طور کلی رویکرد هلند سه هدف اساسی را دنبال می‌کرد: 1- کمک به بی‌خانمان‌ها از طریق معیارهای پیشگیرانه، 2- استفاده از رویکرد مشتری‌محور برای بهبود زندگی و وضعیت مسکن بی‌خانمان‌ها و 3-حداقل ساختن اختلال‌های عمومی ایجاد شده از سوی بی‌خانمان‌ها برای سایر مردم.