رواج کتاب و کتابخوانی در عصر آل‌بویه

یكی از نكات بارز دوران حاكمیت آل‌بویه بر بخشی از جهان اسلام، فضای تسامح و تساهلی بود كه آنان، به‌ویژه در حوزه علم و دانش بر قلمرو حاكمیت خویش ایجاد كردند. در سایه این شرایط، پیروان مذاهب و اقوام مختلف در كنار هم با آزادی و آسایش به تحصیل، تدریس، تالیف، تصنیف، مذاكره و مبادله علوم عقلی و نقلی و فنون اسلامی و معارف بشری می‌پرداختند. بی‌شك نخستین ابزاری كه برای اهل علم و دانش، مهم تلقی می‌شد و نقش موثری در رشد و شكوفایی فرهنگ و تمدن داشت، كتاب و كتابخانه بود. حاكمان، وزیران و حتی علما و دانشمندان آن عصر نیز از اهمیت چنین مقوله‌ای، غافل نبودند.

به لحاظ ظاهری، كتابخانه‌های رسمی دوران آل‌بویه، دارای ساختمانی منظم بوده‌اند به‌طوری‌كه جایگاه نگهداری كتاب‌ها از محل مطالعه آنها تفكیك می‌شده و برای نگهداری از كتاب‌ها، صندوق‌ها و رف‌های مخصوص دربسته و رحل‌های ویژه، فراهم می‌شده است. عموما فهرستی هم برای مجموعه كتاب‌های هر بخش، تهیه می‌شده است، البته در قرن چهارم هجری، بسیاری از كتابخانه‌های جهان اسلام از چنین ویژگی‌هایی برخوردار بوده‌اند. شاید امتیاز و وجه ممیزه دوره آل‌بویه نسبت به بسیاری از دوره‌های دیگر، این باشد كه در آن دوره، برای پیشرفت علم و دانش و توسعه فرهنگ و تمدن، از یك سو به نویسندگان و مولفان كتب، اهمیت مضاعفی داده می‌شد كه در سایه آن ارزشمندترین و نفیس‌ترین كتاب‌ها در زمینه علوم و ادبیات، تالیف و تدوین شد و از سوی دیگر، به تشویق، پخش و رواج كتب نوشته شده، می‌پرداختند كه در نتیجه، بازار وراقان و كتاب فروشان، گسترش پیدا می‌كرد. از طرف دیگر، برای نگهداری و خدمات‌رسانی كتاب‌ها، اهتمام ویژه‌ای صورت می‌گرفت كه در سایه آن مجهزترین و مجلل‌ترین كتابخانه‌ها و گنجینه‌هاى علمی، ساخته و تاسیس شد.

منبع: ذکرالله محمدی، محسن پرویش، «جایگاه و اهمیت کتاب و کتابخانه در عصر آل‌بویه و نقش آن در تولید علم و دانش»، مطالعات تاریخ اسلام، 1390: صص127-150.