پر باران ترین استان کشور و آب هایی که هدر می رود

کارشناسان معتقدند جنگ آینده کشورها، جنگ آب است؛ هم اکنون ایران بین 24 کشوری است که وضعیت آب در آنها خطرناک شناخته شده است. بر این اساس، بحران آب یکی از بزرگترین چالش های آینده کشورمان است از این رو، طی دهه اخیر مسئولان داد بی آبی و خشکسالی و لزوم مدیریت مصرف سر داده اند تا شاید چاره ای بر درد خشکسالی بویژه در بخش کشاورزی و آب شرب باشد.
گیلان نیز با وجود بارش های فراوان، رودخانه های خروشان فصلی و دائمی از تازیانه تنش های آبی بی بهره نبوده و طی سالیان گذشته، خشکسالی بر سر این استان نیز سایه انداخته و پرباران ترین استان کشور را در تامین آب شرب شماری از روستاها و کشاورزی با چالش مواجه کرده است.
هرچند که با مدیریت مصرف آب در استان، طی سه ساله اخیر، نه تنها خسارت های ناشی از خشکسالی باغ های چای به حداقل رسید بلکه موجبات احیای سه هزار هکتار از باغ های چای استان نیز فراهم آمد.

**بارش هست، زیرساخت ذخیره آب نیست
دانش آموخته دکترای هواشناسی و کارشناس مطالعات مرکز تحقیقات اداره کل هواشناسی گیلان در همین رابطه گفت: اگرچه گیلان پربارش ترین استان کشور است و دارای رکوردهای بارشی منحصر به منطقه از جمله بارش 127 میلی متری در رشت (سوم مهر 1391) است که طی زمان کمتر از پنج ساعت بارید، اما همزمان با موسم تابستان، باز خشکسالی با این استان هم نوا می شود.
سمانه نگاه روز دوشنبه در گفت و گو با خبرنگار ایرنا، بارش 330 میلی متری باران طی سه روز پایانی هفته نخست آبان ماه سال 94 را از دیگر باران های بی سابقه کشور عنوان و تصریح کرد: مشخصه عمده اقلیمی، توپوگرافی و جغرافیایی این استان موجب شده که بخش قابل توجهی از بارش ها در زمان کوتاهی از دسترس خارج شده و وارد دریا شوند.
وی ادامه داد: با توجه به نمودارهای آماری، متوسط بارش سالانه 15 سال اخیر رشت، حدود یک هزار و 265 میلی متر است اما توزیع ماهانه بارش رشت نشان می دهد که بخش اعظم این بارش ها (حدود70 درصد ) در نیمه دوم سال (فصل های پاییز و زمستان) می‌بارد که تقریباً حجم وسیعی از آن وارد دریا می‌ شود.
این کارشناس هواشناسی تصریح کرد: از طرفی اگر چه در نیمه اول سال حدود30 درصد بارش سالانه گیلان به وقوع می پیوندد، اما حدود نیمی از این بارش ها در اواخر مرداد و شهریورماه که زمان ورود سامانه‌های بارشی به استان گیلان است، اتفاق می افتد که در بسیاری موارد به دلیل مقارن بودن با زمان برداشت محصول برنج، موجبات خسارت به شالیزارها را فراهم می سازد.
وی خاطرنشان کرد: به عبارت دیگر به سبب توزیع زمانی نامناسب بارش، ویژگی های جغرافیایی خاص این منطقه همچون باریک بودن عرض نوار ساحلی در اثر نزدیکی کوهستان و دریا ، نبود زیرساخت های مناسب برای ذخیره سازی نزولات جوی و مهار بارش ها به عنوان منابع آبی داخلی استان، نمی توان نیاز آبی گیلان را در بخش های مختلف از جمله کشاورزی و شرب مستقل از منابع آبی خارج استان تصور کرد.
نگاه بیان کرد: وابستگی حدود 170 هزار هکتار شالیزار استان از ذخیره آبی سد سفیدرود که توسط دو رودخانه اصلی قزل اوزن و شاهرود تامین می شود، تاثیرپذیری گیلان را از شرایط بارشی و منابع آبی استان های زنجان، قزوین، کردستان، اردبیل، البرز و آذربایجان شرقی در تولید محصول راهبردی برنج نشان می دهد.
وی افزود: همچنین حدود 70 هزار هکتار شالیزار در خارج از شبکه آبیاری سد سفیدرود از منابع داخلی آبی استان و بویژه از بارش های بهنگام در داخل استان در فصل کشت بهره مند می شوند در حالی که عملا در بسیاری از سال ها در فصل کشت، استان به شدت با محدودیت منابع آبی و کاهش بارش مواجه است .
وی یادآور شد: به طور مثال طی خرداد، تیر و مرداد سال 94، بارش ها در استان گیلان به شدت (تا حدود 90 درصد در غرب استان) کاهش یافت و بخش های وسیعی از اراضی خارج از شبکه آبیاری سد سفیدرود (سنتی آبخور) را با چالش تامین آب مواجه ساخت.
به گفته نگاه، بر اساس آمار در فصل کشت سال 94، ایستگاه های هواشناسی استان بین 67 تا 72 روز متوالی بارش بیش از پنج میلیمتر و بین 67 تا 96 روز متوالی بارش بیش از 10 میلیمتر را تجربه نکردند.
وی افزود: مطابق با نقشه شاخص خشکسالی کشاورزی طی سال زراعی 94-1393 که توسط مرکز ملی خشکسالی کشور و بر اساس داده های ایستگاه های سازمان هواشناسی و وزارت نیرو بدست آمده، بخش های وسیعی از استان گیلان با خشکسالی شدید، بسیار شدید و استثنایی مواجه بوده است.

**نقش و چالش‌های آبی حوضه سد سفیدرود
زمانی که سد سفیدرود یا همان سد منجیل در سال 1341 به بهره‌برداری رسیده بود و ظرفیت آن چهار و نیم میلیارد مترمکعب اعلام شد، کمتر کسی فکر می‌‌کرد زمانی برسد که این سد در اغلب سال‌ها بیشتر از یک میلیارد متر مکعب آب در آن جمع نشود.
به اعتقاد کارشناسان یکی از دلایل اصلی آن بهره‌برداری از 166 سد بالاتر از سد سفیدرود در این حوضه آبریز است. رودخانه سفیدرود به ‌عنوان شاهرگ حیاتی استان گیلان بوده و سد سفیدرود در مجاورت شهر منجیل بخش عمده‌ای از آب مورد نیاز کشاورزی و شرب گیلان را تأمین می‌کند.
هدف از ساخت سد سفیدرود تأمین آب شرب، کشاورزی، آبزی‌پروری، محیط ‌زیست و صنعت (به ‌ویژه تولید برق) در استان گیلان بوده است.
آورد سالانه آب در محل سد سفیدرود که حاصل ریزش دو رودخانه قزل‌اوزن و شاهرود است، حدود چهارهزار و 835 میلیون متر مکعب در سال است و این رقم مربوط به آمار بیش از سه دهه پیش است و درحال‌حاضر به علت بهره‌برداری از سدهای بالادست، چنین آبی نه از رودخانه شاهرود و نه قزل‌اوزن به سد سفیدرود تخلیه نمی‌شود.
برابر بررسی‌های انجام‌شده از سال 1385 تاکنون، در هیچ‌ سالی بیش از یک هزار و 600 میلیون مترمکعب آب به سفیدرود نرسیده است. به اعتقاد کارشناسان ، این امر نشان‌دهنده دو مطلب مهم است؛ عدم رهاسازی حقابه زیست‌محیطی رودخانه‌ها از سدهای بالادست و در نتیجه نبود تعادل آب در رودخانه سفیدرود برای آب مورد نیاز در استان گیلان و بی توجه به مدیریت یکپارچه در حوضه آبریز که سبب شده تا مدیریت آب منطقه گیلان به فکر جبران کمبود آب از طریق بهره‌برداری از آب‌های زیرزمینی و همچنین ساخت سدهای بیشتر در استان و روی رودخانه‌های موجود در داخل همچون پلرود، زیلکی‌رود و شفارود باشد.

**کشاورزی از بخش های پرمصرف آب
معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی گیلان معتقد است: سالانه حدود 9 میلیارد مترمکعب آب تجدید شونده در گیلان وجود دارد که حدود دو و هفت دهم میلیارد مترمکعب مورد نیاز اراضی شالیزاری گیلان است.
حبیب جهانساز افزود: از دو و هفت دهم میلیارد متر مکعب مورد نیاز ، یک و هشت دهم میلیارد مترمکعب در زیر سد سفیدرود و مابقی آن در خارج از شبکه مدرن سد سفیدرود و در اراضی سنتی آب خور نیاز است.
وی اضافه کرد: آب اراضی شالیزاری استان از دو منبع سد سفیدرود و رودخانه های فصلی و دائمی وابسته به بارش های فصلی است؛ 171 هزار هکتار از اراضی از سد سفید رود و 600 هزار هکتار از سایر منابع فصلی مشروب می شوند.
جهانساز با بیان اینکه کشاورزان گیلانی برای عملیات شخم و آماده سازی زمین بیشتر از آب باران و آب های جاری در دسترس فصل پاییز و زمستان استفاده می کنند، گفت: کشاورزان طی چند سال اخیر از آب سد به واسطه محدودیت منابع حداکثر از 15 اردیبهشت تا 15 مردادماه استفاده می کنند.
وی با بیان اینکه برای هر هکتار شالیزار حدود 10 تا 12 هزار متر مکعب آب مورد نیاز است، ادامه داد: در سال های اخیر با توجه به محدودیت منابع آبی، اقدامات صرفه جویانه خوبی با توصیه جهاد کشاورزی صورت گرفته که باعث شد فقط در زیر شبکه مدرن سالانه بالغ بر 350 میلیون متر مکعب صرفه جویی شود.
وی تصریح کرد: اجرای شخم زمستانه ، تنظیم کوتاه کردن تقویم زراعی استان، تقویت ناوگان ماشین آلات اجرای آبیاری نوبتی به جای غرق آب دائم، استفاده از آب های زهکش و کاشت ارقام زودرس از جمله راهکار ها برای صرفه جویی آب در کشاورزی است.

* بهره برداری از 11 سد لاستیکی در گیلان
براساس مصوبات سفر رئیس جمهوری به گیلان که فروردین ماه سال 1394 انجام شد، 11 سد لاستیکی بمنظور کاهش مشکلات آب مزارع در استان به بهره برداری می رسد.
در همین رابطه استاندار گیلان گفت: در سال 92 در کنار برف سنگین در زمستان، همان سال شاهد خشکسالی در مزارع مان بودیم که اگر مدیریت نمی شد با فاجعه روبرو می شدیم چراکه منابع آبی مان ، حدود 185 هزار هکتار از 230 هزار هکتار مزارع برنج مان را تامین می کند.
محمدعلی نجفی با اشاره به اینکه آب مزارع برنج از طریق سد سفیدرود تامین می شود، بیان کرد: ظرفیت این سد از دو میلیارد و 300 میلیون متر مکعب طی سال های متمادی، به یک میلیارد و 50 متر مکعب کاهش یافته است.
وی تصریح کرد: امسال تنها سالی بود که طی این سه سال بدیل بارش ها توانستیم سد را پر کنیم.
نجفی با اشاره به اینکه گیلان با وجود بارش یک هزار و 200 میلیمتری باران طی دو سال گذشته با خشکسالی مواجه بوده، اظهار کرد: بیش از یک هزار میلیمتر این بارش ها در فصل های پاییز و زمستان و بخشی فروردین می آید که تا کنون نتوانستیم از این بارش ها در جلگه بهره بگیریم.
وی افزود: متاسفانه علاوه بر کاهش ظرفیت سد منجیل، شاهد بهره برداری مجاز و غیرمجاز هشت استان دیگر از آب سفیدرود هستیم که به ناچار برای جلوگیری از اقدامات غیرمجاز به دولت متوسل شدیم.
استاندار گیلان به احداث سدها در استان برای بهره گیری از بارش ها نیز اشاره و خاطرنشان کرد: برای مدیریت آب در داخل جلگه، سدهایی همچون پلرود و شفارود در حال احداث است.
خبرنگار: مریم سلیمانی ** انتشاردهنده: امیرحسین کبیری
7296/2007