نامه‌نگاری ایرانیان

از لوازم تربیت خوب یکی این است که بتوان مرسله‌ای را به فصاحت تحریر کرد. ایرانیان کاغذ و رقعه زیاد می‌نویسند. در تحریر آن سخت دقت می‌کنند و مرسله‌ای را که دریافت می‌کنند، سخت از دیده انتقاد می‌گذرانند. در وسط کاغذ می‌نویسند «هو» (یعنی اوست، خداست). پس‌از آن به‌عنوان یا خطاب می‌پردازند که انتخاب آن حداکثر بصیرت و تامل را می‌طلبد، زیرا به حسب مقام گیرنده و نویسنده و همچنین روابط این دو با یکدیگر فرق می‌کند، به‌صورتی که ظرایف و دقایق آن پایان ندارد: جناب، امین حضور، محترم، والا مقام، دوست، برادر، نورچشم و... انتخاب صحیح این همه، مانند خود نامه وقت و زحمت بسیاری می‌خواهد.

متن نامه با بیان اطمینان از روابط صمیمیت و احترام، توام با صنایع بدیعی که پایانی ندارد، آغاز می‌شود و تازه سرانجام ظاهرا به‌صورت فرعی و جنبی موضوع اصلی نامه مطرح می‌شود. در پایان باز با کلمه «البته» مختصر و مفید منظور از تحریر نامه تکرار می‌شود و این جمله می‌آید که «زیاده عرضی نیست.» اسم در پایان نامه هرگز نوشته نمی‌شود، بلکه مهر خود را زیر آن می‌زنند. ظاهر [نحوه نگارش] نامه نیز برای خود قواعد و مقرراتی دارد که سخت باید رعایت شود. طرفین نامه را حاشیه پهنی می‌گذارند و تا می‌زنند. نوشته را از وسط ورقه شروع می‌کنند و فواصل سطور را چنان اندازه می‌گیرند که به فضای وسط نرسد بلکه دنباله مطلب روی دو حاشیه تا خورده قرار گیرد. از آن گذشته رسم مطلوب چنین است که در آخر سطور چند کلمه را به‌صورت مورب به روی هم سوار بنویسند. هنگامی‌که تحریر نامه پایان یافت آن را به دقت با قیچی می‌برند و گاه گوشه آن را نیز قطع می‌کنند و این مثله کردن کاغذ نشانه‌ای از ناکامل بودن همه اقدامات بشری می‌تواند باشد. بعد نامه را لوله می‌کنند، تا می‌زنند و به کمک باریکه‌ای از کاغذ که به صمغ آغشته است؛ در محل چسب آن مهر می‌زنند و آن را می‌بندند. آدرس نیز همان القاب و عناوین و تعارفات خطاب را احتیاج دارد.

یاکوب ادوارد پولاک، سفرنامه پولاک «ایران و ایرانیان»، انتشارات خوارزمی، 1368، ص196.