از نظر حکما، اعتدال نتیجه عقلیدن است/ وجوه مختلف عقل عملی

به گزارش خبرنگار مهر، همایش «عقلانیت و اعتدال در جهان معاصر» عصر روز گذشته به مناسبت روز جهانی فلسفه در مؤسسه پژوهشی حکمت و ‌فلسفه ایران برگزار شد.

آیت‌الله مصطفی محقق داماد به عنوان دومین سخنران این مراسم گفت: درباره عقلانیت دو مدعا وجود دارد. ادعای اول این است که عقلانیت زمینه اعتدال را به وجود می آورد یا به ضروره به اعتدال در زندگی منجر می شود، اما ادعای دوم این است که فلسفه در جهان، عقلانیت و عقلانیت، اعتدال به وجود می آورد. ظاهرا برای این ادعا هم یک شاهد داریم و آن اینکه در جهان معاصر خاورمیانه افرادی که خونریزی و جنگ راه می اندازند ذره ای با فلسفه آشنا و یا از اهالی فلسفه نیستند و این برای فلاسفه نوعی افتخار است.

وی افزود: بنابراین از نظر شاهد تاریخی به نحو حقیقت خارجی افرادی که مدعی اند که دین را باید در جنگ و خونریزی خلاصه کرد هیچ کدام فیلسوف نیستند به خصوص در جهان اسلام.

محقق داماد در ادامه به ارتباط بین عقلانیت و فلسفه پرداخت و توضیح داد: مرحوم ملاصدرا در کتاب «شواهد الربوبیه» در مبحث معاد فصلی دارد با عنوان «فی تکون الانسان و قوا نفسه». در این فصل مطرح می کند که عناصر اولیه باهم تضاد کامل دارند وقتی کنار هم قرار می گیرند یک نوع امتزاج حاصل می شود و این امتزاج باعث می شود تا تضاد آنها کم شود. وقتی تضاد کم شد آمادگی نفس مدنی، نفس نباتی و نفس حیوانی حاصل می شود و چنان تضاد خود را از دست می دهند که چهار طبع به اعتدال کامل می رسند. اگرچه با اینکه تضادشان به صورت کامل از بین نمی رود ولی استعداد این را پیدا می کنند که خداوند به آنها نفس ناطقه اعطا کند. 

عضو پیوسته فرهنگستان علوم ایران ادامه داد: نفس ناطقه دارای دو قوه است؛ قوه علامه و عماله. قوه علامه می فهمد و درک می کند، قوه عماله عمل می کند. این دو قوه معادل عقل نظری و عقل عملی هستند. عقل عملی با کمک شهوت و غضب کار می کند و می خواهد به خواسته ش برسد این نوع از عقل  همراه با قوه متخیله است. با عقل نظری هم حسن وقبح هم درک می شود.

عضو هیئت امنای سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران گفت: عقل عملی سه وجه دارد؛ افراط، تفریط و حکمت که میانه این دوست. حکمت از مقوله اخلاق و نوعی روش زندگی است. حکمت در باب عقل عملی نه  جربزه است نه بلاهت. فضائل را با اعتدال می‌توان درک کرد این نوع از حکمت با حکمت نظری و عملی فرق دارد، این نوع از حکمت نوعی انتخاب راه زندگی است. از نظر حکما، اعتدال نتیجه عقلیدن است.