علل جاماندگی در میادین مشترک نفتی

دکتر علیرضا سلطانی / کارشناس اقتصاد انرژی

طرح توسعه 3 میدان نفتی مشترک با عراق دیروز با حضور رئیس‌جمهوری رسما به بهره‌برداری رسید. ایران در موضوع میادین نفتی مشترک دچار یک عقب‌ماندگی تاریخی و مفرط است. با وجود اینکه در سال‌های گذشته مدیران و مسوولان صنعت نفت بر ضرورت توسعه میادین مشترک تاکید وافر داشتند، اما این تاکید تا این اواخر چندان عملیاتی نشد. میادین مشترک نفت و گاز ایران در پهنه‌ای از خلیج فارس و مرزهای جنوبی و جنوب غربی گسترده‌اند. در خلیج‌فارس مهمترین میدان مشترک، پارس جنوبی است که با کشور قطر هم مرز است، اگرچه با سرمایه‌گذاری‌های زودهنگام و گسترده قطری‌ها در پارس جنوبی، میزان برداشت این کشور از این میدان بیشتر بوده و هست، اما با تحرکی که در سال‌های اخیر صورت گرفته، این عقب‌‌ماندگی در آینده نزدیک جبران شده و میزان برداشت ایران با قطر برابر می‌شود. مشکل اصلی که سال‌ها است گریبانگیر صنعت نفت ایران است، میادین نفتی مشترک با عراق است. اگر پیشروبودن قطر از ایران در میدان گازی پارس جنوبی با توجه به تعامل خوب سیاسی و اقتصادی این کشور با جهان و همکاری با شرکت‌های خارجی، قابل‌توجیه باشد، عقب بودن ایران از عراق در میادین مشترک نفتی غرب کارون مشتمل بر میادین نفتی آزادگان و یادآوران اصلا قابل توجیه نیست.

عراق کشوری است که برای بیش از دو دهه درگیر جنگ‌های داخلی و خارجی، تحریم اقتصادی، تجاوز و اشغال بوده است، اما این وضعیت برای ایران بسیار کمتر بوده و در تحریم اقتصادی اخیر و جنگ مشترک با عراق خلاصه می‌شود. عراق با تثبیت شرایط سیاسی خود پس از اشغال، برنامه‌ریزی گسترده‌ای را با همکاری شرکت‌های خارجی برای بهره‌برداری سریع از میادین مشترک با ایران که در این کشور به نام مجنون و سندباد شناخته می‌شود، برداشت و در حال حاضر با سرمایه‌گذاری شرکت‌های نفتی خارجی حدود 500 هزار بشکه نفت در روز از این میادین برداشت می‌کند. این درحالی است که ایران با توجه به ثبات و امنیت پایدار خود، سریعتر و بیشتر می‌توانست از این میادین استراتژیک برداشت کند. آنچه به‌طور مشخص زمینه عقب‌ماندگی ایران از عراق را در سال‌های اخیر در میادین مشترک موجب شده، مجموعه‌ای از عوامل سیاسی، اقتصادی و مدیریتی بوده است. اولین قرارداد طرح توسعه میادین مشترک نفتی غرب کارون در سال 82 و در نتیجه یک تلاش طولانی و گسترده در زمان دولت هشتم در میدان آزادگان با شرک اینپکس ژاپن بسته شد. اما این قرارداد تحت تاثیر فضای سیاسی و مناسبات خارجی ایران در فاصله سال‌های 84 ماهیت عملیاتی پیدا نکرد و موجب توقف قرارداد و ورود چینی‌ها به این میدان شد که آن‌هم با افزایش فشارهای خارجی و تحمیل تحریم‌های اقتصادی با مشکل مواجه و نهایتا توقف و اصلاح قرارداد شد.

با روی کار آمدن دولت یازدهم، تحرک برای جبران عقب‌ماندگی در این میدان افزایش یافت و با فعال کردن چند شرکت ایرانی از جمله شرکت نفت پرشیا (میدان یاران شمالی) در کنار دو شرکت ساینوپک و سی ان پی سی چین، روند سرمایه‌گذاری و توسعه این میادین در قالب قراردادهای بیع‌متقابل شدت گرفت. در حال حاضر ظرفیت تولید ایران در میادین نفتی غرب کارون به 255 هزار بشکه در روز رسیده و بنا به اعلام مقامات رسمی قرار است تا پایان سال به 345 هزار بشکه افزایش یابد. این میزان برداشت اگرچه قابل توجه است، اما با توجه به ظرفیت بالای نفت درجای این میدان که به 67 میلیارد بشکه می‌رسد و همچنین میزان رو به افزایش برداشت عراق از این میدان مشترک، کافی به نظر نمی‌رسد. در این راستا لازم است تحرک در سرمایه‌گذاری و برداشت از این میدان مشترک که جزو اموال و ثروت عمومی است، سرعت پیدا کند. لازمه این مهم، ایجاد فرصت و زمینه برای مشارکت شرکت‌های بزرگ نفتی جهان است تا انتقال سرمایه و مهم‌تر از آن انتقال تکنولوژی روز، هم زمینه افزایش برداشت از این میدان فراهم و هم امکان افزایش بازیافت نفت از این میدان استراتژیک ایجاد شود. یکی از مشکلات کنونی میدان‌های نفتی ایران، مساله پایین بودن بازیافت نفت از میادین است که لازمه افزایش این مهم جز با ورود و استفاده از تکنولوژی‌های جدید امکان‌پذیر نیست. با این تفاسیر باید امیدوار بود که بن بست توسعه میادین مشترک شکسته شود و با فعال شدن جریان سرمایه و تکنولوژی، عقب‌ماندگی ایران در میادین مشترک غرب کارون که در زمره بزرگترین میادین نفتی جهان است در کمترین زمان جبران شود.