نخستین وام از انگلستان

خزانه ایران بعد از قتل امیرکبیر، به امر ناصرالدین شاه به‌طور کلی در اختیار سلطان وقت قرار گرفت و پرداخت‌های خزانه از نظارت وزیر مالیه و خزانه‌دار و سایر مسوولان امور مالی مملکت خارج شد. ناصرالدین شاه نهایت کوشش را به‌کار برد تا از گرفتن وام خارجی خودداری کند و در این امر نیز موفق شد و از طریق اعطای بعضی امتیازات مبالغ لازم را برای سفرهای اروپا و بذل و بخشش‌های شاهانه تهیه کرد.

ناصرالدین شاه که می‌خواست از راه سیاست و به لطایف‌الحیل نفوذ روحانیون را از دستگاه سلطنت قطع یا لااقل ضعیف کند، در واقعه رژی (انحصار دخانیات ایران) که نیروی روحانیون برای شاه مشخص شد، با شکست مواجه شد و ناگزیر امتیاز انحصار خرید و فروش توتون و تنباکو را که به شخصی انگلیسی به نام تالبوت صادر کرده بود، لغو کرد و در نتیجه پافشاری صاحب امتیاز، شاه مجبور شد برای تادیه خسارت مورد ادعای او مبلغ 500 هزار لیره انگلیسی با فرع 6درصد در سال از بانک شاهنشاهی ایران که آن نیز یک موسسه انگلیسی بود، وام بگیرد و این نخستین وامی بود که دولت ایران در دوره قاجاریه از بیگانگان گرفت.

علی‌اصغر شمیم، ایران در دوره سلطنت قاجار، انتشارات زریاب، 1388، صص 318-319.