ابهامات سرشماری در بازار کار

دکتر علیرضا امینی
دانشیار دانشکده اقتصاد دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی

یکی از کاربردهای سرشماری‌های عمومی نفوس و مسکن، تولید آمارها و اطلاعات مورد نیاز برای برنامه‌ریزی بازار کار است. صرف نظر از آمارهای جمعیتی بر حسب گروه‌های سنی، سطح سواد، جنسیت، شهری و روستایی و... که پیش‌نیاز برنامه‌ریزی بازار کار است، بسیاری از اقلام آماری مرتبط با جمعیت فعال اقتصادی، شاغلان، بیکاران و اجزای جمعیت غیر‌فعال نیز برای تجزیه و تحلیل و برنامه‌ریزی بازار کار مورد نیاز هستند. برخی از اطلاعات به‌طور منحصر به‌فرد در سرشماری‌های عمومی نفوس و مسکن تولید می‌شوند، مانند اطلاعات مربوط به شاغلان بر حسب رسته فعالیت‌های اقتصادی و رشته و مدرک تحصیلی که برای شناسایی میزان انطباق شغل با مهارت کاربرد دارد.

در سال‌های اخیر، به دلیل افزایش نرخ بیکاری فارغ‌التحصیلان دانشگاهی، برخی از دانش‌آموختگان مجبور شده‌اند در برخی مشاغل که ارتباطی با تحصیلات آنها ندارند، مشغول به‌کار شوند تا از بیکاری نجات یابند. افزون براین، اطلاعات مربوط به بیکاران بر حسب سطح سواد و رشته تحصیلی، برای شناسایی نیازهای بازار کار به تخصص‌های مختلف از اهمیت زیادی برخوردار است. داشتن چنین اطلاعاتی برای برنامه‌ریزی آموزش‌های فنی و حرفه‌ای و آموزش عالی بسیار ضروری است تا خروجی‌های آنها متناسب با نیاز بازار کار باشد. افزون‌براین، وجود چنین اطلاعاتی برای خانواده‌ها برای هدایت تحصیلی دانش‌آموزان نیز مفید است تا وقت خود را صرف تحصیل در رشته‌هایی کنند که دغدغه‌ای برای اشتغال در آینده نداشته باشند. همچنین اطلاعات شاغلان بر حسب فعالیت‌های اقتصادی تفصیلی (کد 4 رقمی ISIC) برای برنامه‌ریزی بازار کار مورد نیاز است. به‌عنوان مثال، برای برنامه‌ریزی اشتغال در فعالیت‌های ارتباطات، خدمات فنی و مهندسی یا قالی‌بافی به اطلاعات تفصیلی شاغلان نیاز است. مطلب قابل تامل دیگر آن است که فقط در سرشماری‌های عمومی نفوس و مسکن، اطلاعات تفصیلی جمعیت شاغل و فعال خانوارهای غیرساکن (مانند عشایر) و خانوارهای دسته جمعی (مانند خوابگاه‌های دانشجویی و پادگان‌ها) جمع‌آوری می‌شود. در سال‌های اخیر، تحصیلات تکمیلی در دانشگاه‌ها به‌شدت گسترش یافته است و بخش قابل ملاحظه‌ای از دانشجویان تحصیلات تکمیلی علاقه‌مند به اشتغال به کار حین تحصیل هستند تا بتوانند هزینه‌های دوران تحصیل را تامین کنند. با گسترش دانشگاه‌ آزاد اسلامی، دانشگاه پیام نور و دوره‌های شبانه و پردیس در دانشگاه‌های دولتی، موضوع اشتغال توام با تحصیل بیشتر رایج شده است. بنابراین برخورداری از اطلاعات تفصیلی جمعیت شاغل و فعال، خانوارهای دسته جمعی و غیر ساکن برای برنامه‌ریزان بازار کار حائز اهمیت است.

در سرشماری عمومی نفوس و مسکن 1395 عمدتا به دلیل محدودیت بودجه دولت، بسیاری از سوالات مرتبط با اشتغال و بیکاری و مهاجرت حذف شده است و بسیاری از اطلاعات ارزشمند برای برنامه‌ریزی بازار کار تولید نخواهد شد. در این سرشماری عمدتا وضعیت اشتغال و بیکاری یا وضعیت غیرفعال بودن (مانند محصل، خانه‌دار، دارای درآمد بدون کار و...) و سطح سواد (مدرک تحصیلی از نظر دیپلم، فوق‌دیپلم، کارشناسی و...) اعضای خانوار پرسیده می‌شود و طبیعتا بسیاری از اطلاعات ارزشمند در حوزه بازار کار از دست می‌رود. به‌عنوان مثال، دسترسی به اطلاعات زیر مقدور نیست:

• شاغلان و بیکاران بر حسب رشته تحصیلی

• شاغلان بر حسب رسته فعالیت و رشته تحصیلی

• وضعیت اشتغال به تفکیک رسته فعالیت اقتصادی (کد 4 رقمی ISIC)

• وضعیت شاغلان بر حسب گروه‌های عمده شغلی

• وضعیت شاغلان بر حسب وضع شغلی(بخش خصوصی، عمومی و تعاونی)

• وضعیت اشتغال و بیکاری خانوارهای دسته جمعی و غیر ساکن بر حسب ویژگی‌های مختلف (مانند شاغلان بر حسب رسته فعالیت اقتصادی و بیکاران بر حسب رشته تحصیلی)

شایان ذکر است، در طرح‌ آمارگیری نیروی کار به دلیل آنکه حجم نمونه‌ برای چنین مقاصدی بهینه نشده است، امکان استخراج اطلاعات و تجزیه و تحلیل وجود ندارد، بنابراین شایسته است در سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال 1400، سوالات وضعیت اشتغال و بیکاری با تفصیل کافی در پرسشنامه گنجانده شود تا برنامه‌ریزی بازار کار در آینده، با جامعیت و دقت بیشتر میسر شود.