تاجر بزرگ و پارچه‌های تقلبی

تاريخچه‌ خاندان‌ امين‌الضرب‌ نمونه‌ شاخصي‌ از چگونگي‌ تکوين‌ و عملکرد اقتصادي‌ و سياسي‌ اين‌ گروه‌ اجتماعي‌ است‌. برخلاف‌ برخي‌ اظهارنظرها، خاندان‌ فوق را به‌ هيچ‌وجه‌ نمي‌توان‌ در زمره‌ بنيان‌گذاران‌ سرمايه‌داري‌ ملي‌ در ايران‌ جاي‌ داد بلکه‌ به‌ عکس‌ عملکرد آن‌ مصداق بارز نظام‌ کمپرادوري‌ است‌. قهرمان‌ ميرزا سالور (عين‌السلطنه‌) در خاطرات‌ خود، که‌ از منابع‌ مهم‌ و تازه‌ انتشار يافته‌ تاريخ‌ معاصر ايران‌ است‌، شرح‌ مختصري‌ از زندگي‌ حاج‌ محمدحسن‌ امين‌الضرب‌ به‌ دست‌ داده‌ که‌ مورد تاييد ساير اسناد و مدارک‌ تاريخي‌ است‌. او مي‌نويسد: «حاج‌ محمدحسن‌ از اصفهان‌ به‌ تهران‌ آمد.

ابتدا دوره‌گردي‌ مي‌کرد و سوزن‌ و سنجاق مي‌فروخت‌. سپس‌ دکاني‌ باز کرد و به‌ واردات‌ پارچه‌هاي‌ زري‌ تقلبي‌ از فرنگ‌ مشغول‌ شد. به‌ شکل‌ زري‌هاي‌ اصل‌ ايران‌... به‌ قيمت‌ اصل‌ فروخت‌ و خيلي‌ منفعت‌ کرد که‌ جزو تجار معتبر شد و تا مدت‌ها اين‌ زري‌ها را به‌ قيمت‌ اصل‌ خريدند.» در زمان‌ آقاابراهيم‌ امين‌السلطان‌، پدر اتابک‌، وارد کارهاي‌ دولتي‌ و مدير ضرابخانه‌ شد. اين‌ دو در شراکت‌ با هم‌ «تقلب‌ زياد در سکه‌ دولت‌ کردند.» در زمان‌ علي‌اصغرخان‌ امين‌السلطان‌ (اتابک‌) ضرابخانه‌ را اجاره‌ کرد و ضرب‌ سکه‌هاي‌ سياه‌ را گسترش‌ داد و از طريق‌ تقلب‌ در ضرب‌ مسکوکات‌ هيجده‌ کرور (9 میلیون) ثروت‌ براي‌ پسرش‌، حاجي‌ حسين‌ امين‌الضرب‌، به‌ ارث‌ گذاشت‌. اين‌ گروه‌ اجتماعي‌ پيوند نزديک‌ با ديوان‌سالاران‌ غربگرا داشت‌ در حدي‌ که‌ گاه‌ خاندان‌هاي‌ کمپرادور و ديوان‌سالار يکي‌ مي‌شدند. نمونه‌ بارز، خاندان‌ فروغي‌ است‌. نياي‌ اين‌ خاندان‌ به‌ نام‌ آقا محمدمهدي‌ ارباب‌اصفهاني‌ کار خود را به‌عنوان‌ کارگزار کمپاني‌هاي‌ جهان‌وطن‌ ترياک‌، از جمله‌ کمپاني‌ ساسون‌ بمبئي‌، شروع‌ کرد اما فرزندان‌ او به‌ رجال‌ درجه‌ اول‌ دوران‌ مشروطه‌ بدل‌ شدند و از نظر سياسي‌ و فکري‌ تاثيرات‌ بزرگ‌ بر جاي‌ نهادند.