حاشیه نشینی دستاورد استان شدن خراسان شمالی

خبرگزاری مهر- گروه استان‌ها: اکنون یک‌سوم از جمعیت بجنورد در ۲۶ سکونتگاه غیررسمی و حاشیه‌ای این شهر زندگی می‌کنند. سابقه سکونت برخی از خانواده‌ها در حاشیه‌های شهر بجنورد به چند دهه می‌رسد.

حاشیه‌نشینی در بجنورد به‌طور نگران‌کننده‌ای وجود دارد و به گفته مسئولان نیز درحال‌ افزایش است.

امروزه یکی از گرفتاری‌ها و آسیب‌های حاشیه‌نشینی، این است که این مناطق به‌واسطه رابطه نزدیکی که با شهروندان دارند مشکلات اجتماعی ناشی از آن را به شهر و شهروندان می‌رساند. مسئولان هم دراین‌باره ابراز نگرانی کرده‌اند اما اقداماتی که دراین‌باره انجام‌شده نتوانسته است اهداف ساماندهی سکونتگاه‌های غیررسمی را محقق سازد.

دراین‌باره با علی همتی، رئیس اداره عمران و بهسازی شهری خراسان شمالی به گفتگو نشسته‌ایم که ازنظر می‌گذرد.

به نظر شما علت تمایل مردم به حاشیه‌نشینی در این شهر چیست؟

  شاید یکی از بزرگ‌ترین علت‌هایی که به حاشیه‌نشینی در بجنورد دامن زده، ارتقای استان و مرکز شدن بجنورد باشد.

پس از تأسیس استان، جاذبه‌های زیادی برای هجوم جمعیت به این شهر ایجاد شد و در این میان اختلاف قیمتی در سطح درآمدی مردم روستا و شهر ایجاد شد که سبب مهاجرت‌ها به شهر شد. البته نزدیک بودن برخی روستاهای اطراف به شهر بجنورد نیز سبب شد تا این روستاها هم پذیرای مهاجران باشند.

در این میان، شرایطی ایجاد شد که بخشی از ساکنان هسته مرکزی شهر هم مجبور به نقل‌مکان به حاشیه‌ها شدند.

قیمت زمین به‌ویژه هسته مرکزی شهر بالا رفت و ساکنان بافت فرسوده که به لحاظ مالی توان نوسازی نداشتند، به‌ناچار ملک خود را در هسته مرکزی شهر فروخته و در حاشیه‌ها ساکن شدند.

[cite]پس از تأسیس استان، جاذبه‌های زیادی برای هجوم جمعیت به این شهر ایجاد شد و در این میان اختلاف قیمتی در سطح درآمدی مردم روستا و شهر ایجاد شد که سبب مهاجرت‌ها به شهر شد. البته نزدیک بودن برخی روستاهای اطراف به شهر بجنورد نیز سبب شد تا این روستاها هم پذیرای مهاجران باشند. *شهرداری مهر چقدر از مشکلات حاشیه‌ها را کم کرده است؟

همتی: پیش‌تر، دولت‌ها اعتقادی به خدمات‌رسانی به حاشیه‌های شهر نداشتند و تأسیس شهرداری مهر در بجنورد به‌عنوان پایلوت یک اقدام بسیار مناسب و مثبت بود. ایجاد شهرداری مهر خروجی مطالعاتی بود که مشاور در ستاد توانمندسازی سکونتگاه‌های غیررسمی در دست اقدام داشت[span dir='LTR'].

البته ایرادهایی به اقدامات شهرداری مهر، وارد است در برهه‌ای از زمان از اهداف دور شد و تاکنون اهداف در کیفیت خدمات‌رسانی در حاشیه‌ها محقق نشد؛ زیرا زمانی که شهرداری مهر تشکیل شد قرار بود فعالیت‌ها خاص و ویژه حاشیه‌های شهر باشد نه شعبه‌ای از شهرداری البته اکنون روند کارها در شهرداری مهر بهتر شده است.

ایجاد شهرداری مهر یک اقدام نویی بود و از آنجایی اقدامات این نهاد نوپا به‌عنوان تنها شهرداری کشور که به‌صورت تخصصی برای حاشیه‌ها ایجادشده بود، به مقایسه گذاشته نمی‌شد و ملاکی برای تطبیق شرح وظایف وجود نداشت، به‌طور طبیعی مشکلات نیز قابل پیش‌بینی بود.

به‌هرحال درمجموع اقدامات شهرداری مهر مثبت بوده است و پیگیری هستیم تا ایجاد شهرداری مهر در سایر شهرهای کشور نیز الگوبرداری شود.

*سند توانمندسازی و ساماندهی سکونتگاه‌های غیررسمی چقدر اجرایی شد؟

این سند در سال ۸۲ در هیئت‌وزیران مصوب شده است. در این سند اصول و راهبردهای اساسی برای مداخله و هدایت سکونت‌گاه‌ها برای توانمندسازی و ساماندهی دیده‌شده است. اکنون رویکرد اصلی و اساسی ما در تحقق اهداف سند به سمت فعالیت‌های اجتماعی کشیده شده است.

دولت در تلاش است تا آگاهی مردم از مشکلات و آسیب‌های اجتماعی ارتقا یابد تا اهداف در توانمندسازی و اهداف عدالت اجتماعی سکونتگاه‌های غیررسمی سریع‌تر محقق شود. در این زمینه خانه‌های سلامت برای توانمندسازی و تقویت سکونتگاه‌های غیررسمی در بجنورد ایجاد می‌شود. این خانه محله‌ها که قرار است به‌عنوان فضایی چندمنظوره در اختیار مردم قرار گیرد به‌منظور ارتقاء بافت کالبدی و افزایش سطح برخورداری ساکنان از خدمات شهری راه‌اندازی می‌شود.

این اداره آمادگی دارد تا در صورت تأمین زمین، نسبت به ساخت ساختمان در سکونتگاه‌های غیررسمی متناسب با فعالیت هر دستگاه اقدام و برای بهره‌برداری به آن نهاد تحویل دهد.

ایجاد نخستین سرای محله در شهر بجنورد، قرار بود در سال گذشته اجرایی شود اما تأمین زمین محقق نشد و امسال در تلاش هستیم تا این سرای محله در بجنورد عملیاتی شود.

ساماندهی و تقویت سکونتگاه‌های غیررسمی یکی از اولویت‌های اساسی در برنامه سند ملی بازآفرینی پایدار شهری است و در این زمینه، کار مطالعه سکونتگاه‌های غیررسمی بجنورد توسط مشاور در حال پیگیری است. با تکمیل مطالعات، برای اقدامات مربوط به توانمندسازی و تقویت سکونتگاه‌های رسمی اقدام می‌شود.

ایجاد این دفاتر در سکونت‌گاه‌های غیررسمی بجنورد، ازجمله برنامه‌هایی است که در دستور کار قرارگرفته است. دفاتر تسهیل گری در چهار، پنج منطقه از نقاط شهری که بر اساس اولویت‌ها تعیین‌شده‌اند، ایجاد می‌شود.

*اکنون هم حاشیه‌نشینی در برخی از شهرهای استان درحال‌ گسترش است. دراین‌باره چه‌کار می‌توان انجام داد؟

یکی از مشکلات درزمینهٔ توسعه حاشیه‌نشینی، مشخص نبودن حدود شهر است. در شهرهای بزرگ حدود شهر با نصب تابلوهایی مشخص‌شده است اما این اقدام در بجنورد انجام‌نشده است.

هرچند که هرگونه ساخت‌وساز در هر نقطه باید پس از استعلام‌های لازم انجام شود، اما نصب این تابلوها و مشخص کردن حدود شهر، اتمام‌حجتی برای جلوگیری‌ها و اعمال برخورد با ساخت‌وسازهای غیرمجاز است.

*مشکلات افزایش حاشیه‌نشینی برای مسئولان قابل پیش‌بینی نبود؟

 حاشیه‌نشینی که نتیجه مهاجرت‌ها است، علت‌های زیادی دارد. خشکسالی‌ها و کاهش درآمد روستاییان سبب شده تا روستایی برای دستیابی به درآمد بهتر به شهر مهاجرت کند و به علت ضعف بنیه مالی در حاشیه‌ها ساکن می‌شود.

سکونت مهاجران بافرهنگ‌ها و طرز تفکرهای متفاوت به‌یقین سبب پیدایش و بروز مشکلات اجتماعی در محله‌ها می‌شود.

اکنون معابر حاشیه‌های شهر روشنایی مناسب ندارند و با مشکلات متعدد بهداشتی و سلامت همچون رهاسازی پساب منازل به معابر روبه‌رو است.

[cite]سکونت مهاجران بافرهنگ‌ها و طرز تفکرهای متفاوت به‌یقین سبب پیدایش و بروز مشکلات اجتماعی در محله‌ها می‌شود.

*به لحاظ فنی، عمرانی و شهرسازی نیز مشکلات زیادی در حاشیه‌ها وجود دارد. گذرها و معابر در مناطق مختلف که نتیجه ساخت‌وسازهای قارچ گونه و بی‌ضابطه است که پیش‌تر از توجه مسئولان دورمانده بود و اکنون نیاز به‌صرف بودجه و انرژی مضاعف برای بازگشایی و تعریض است. چه اقدامی باید برای رفع مشکل انجام شود؟

 یکی از نگرانی‌ها برای توسعه حاشیه‌نشینی روستاهای اطراف و نزدیک به شهر هستند. روستای «فرتان» در اسفراین، «خانلق» در شیروان و «محمدعلی پهلوان» در بجنورد یکی از روستاهای مهاجرپذیر در حاشیه شهر هستند که غفلت از آن سبب توسعه حاشیه‌نشینی و مشکلات ناشی از آن است[span dir='LTR'].

روستای محمدعلی پهلوان تنها در یک خیابان توسعه‌یافته است و معبر ۶ متری تا یک کیلومتر رشد پیداکرده است و اگر این مشکلات در عمران شهری، اکنون نیازمند توجه است؛ زیرا روستاهای مزبور خواه‌ناخواه به‌زودی به شهر ملحق می‌شوند و مشکلاتش دامن‌گیر شهروندان می‌شود.

در این روستاها شاهد ساخت‌وسازهای غیرمجاز و غیراصولی در حجم زیاد هستیم که به‌دوراز نظارت‌ها در حال رشد است. در این میان استانداری، امور اراضی و یا منابع طبیعی هرکدام به‌طور جداگانه گشت زنی دارند اما این موازی کاری درگشت‌ها، تاکنون نتوانسته است به‌خوبی از ساخت‌وسازهای غیرمجاز جلوگیری کند. دراین‌باره امکانات و تجهیزات گشت‌ها باید متمرکز شود.

*حرف آخر؟

اکنون نیاز روستاهای ما اجرای طرح هادی و یا زیرساخت‌ها نیست. روستاها باید به لحاظ مالی و اقتصادی توانمند شوند.

ما به دنبال تعریف و تدوین طرح تفصیلی ویژه برای روستاها هستیم تا بتوانیم پاسخ‌های موردنیاز روستاها را شناسایی کنیم.