بازده سرمایه گذاری درمقاطع ابتدایی دو برابر آموزش عالی است

به اعتقاد بسیاری از متخصصان علوم تربیتی، مقاطع ابتدایی نقش بسزایی در شکل گیری شخصیت دانش آموزان در ابعاد مختلف دارد چنانکه پایه و مبنای تمرین مسئولیت فردی و گروهی، پذیرش معیارها و ارزش های فرهنگی، پرورش روح پرسشگری و کنجکاوی در این دوره طرح ریزی، ترغیب ، تقویت و ایجاد می شوند.
از آنجایی که هرگونه تحول بنیادین و پایدار در جامعه مرهون تحول در نظام تعلیم و تربیت است ، بدون تردید مناسب ترین و اولین بستر رسمی تحول و دگرگونی ، دورۀ ابتدایی و مطلوب ترین جمعیت ،کودکان دبستانی وحضور معلمان متخصص به عنوان عامل اصل تحول در این دوره هستند .
یکی از مهمترین اهداف تعلیم وتربیت، اجتماعی ساختن دانش آموزان یعنی آماده کردن آنان برای شرکت فعال وسازنده درزندگی اجتماعی، کسب آگاهی نسبت به حقوق اجتماعی خود و بهره برداری صحیح از آن و احترام به حقوق دیگران و همکاری با سایر افراد جامعه است
ایرنا بر آن است در یک گفت وگوی پژوهشی با دکتر فریبا حنیفی، استاد دانشگاه ، به بررسی و واکاوی علت اهمیت سرمایه گذاری در مقاطع ابتدایی بپردازد و به سؤالاتی با این رویکرد پاسخ دهد که چرا برخی کارشناسان آموزشی بازده سرمایه گذاری درمقطع ابتدایی را دو برابر آموزش عالی می دانند ؟ واینکه آموزش و پرورش دانش آموزان مقطع ابتدایی در حوزه علوم اجتماعی به صورت کاربردی تا چه حد می تواند در کاهش نا هنجاری های اجتماعی جامعه مؤثر واقع شود؟
متن گفت وگو به این شرح است :
** س : برخی کارشناسان آموزشی معتقدند ، بازده سرمایه گذاری درمقطع ابتدایی دو برابر آموزش عالی است . شما این نظریه را چگونه تحلیل می کنید ؟
- ابتدا لازم است به چند نکته اساسی اشاره کنم ، « نکته اول » ، دانش آموزان این مقطع بسیار کنجکاوند و به دلیل این کنجکاوی سؤالات بسیاری را دارند و چون این سؤالات به صورت خودجوش است و نه هدایت شده ، اگر به سؤالات آنان منطقی پاسخ داده شود ، آن پاسخ به صورت عمیق در ذهن آنان ماندگار خواهد بود .
« نکته دوم » ، هوش هیجانی این رده سنی دانش آموزان است یعنی در این دوره آنان دارای شعف و شوق های متعددی اند و براساس این هوش هیجانی دانش آموزان تمایل دارند مطالب را از ابعاد گوناگون تجزیه و تحلیل کنند و با شور وشوق به آن مسائل بپردازند . البته ممکن است که با افزایش سن ، هوش هیجانی سازمان یافته تر شود اما در دوره ابتدایی این هوش هیجانی بدون هدایت ابراز می شود .
بنابر نظریه های فلاسفه ، ذهن کودک مانند لوح سفیدی است که هرچه در آن نوشته شود به همان شکل حک می شود و در ذهن آنان باقی می ماند .
از این رو اگر خانواده آموزه هایی را به کودکان درست آموزش دهد در عین حال با ورود آنان به مقطع ابتدایی اصول آموزشی و روان شناختی از سوی معلمان و مربیان رعایت شود به نحوی که براساس توانایی های بالقوه ، کنجکاوی و هوش هیجانی با دانش آموزان رفتار شود در این صورت آموزش آنان هدفمند خواهد بود.
با توجه به کنجکاوی دانش آموزان ابتدایی ضروری است با روش پژوهش محوری ، به سؤالات آنان با سؤال پاسخ داده شود و دانش آموزان به چالش کشیده شوند .
اگر روش پژوهش محوری به عنوان یک شیوه تدریس در دوره پیش دبستانی و ابتدایی انتخاب شود و به صورت هدفمندانه این روش در قوانین آموزشی ، درکلاس های درس و در حیاط مدرسه مدیریت شود ، در این صورت است که دانش آموز یاد می گیرد که پاسخ سؤالات خود را هوشمندانه بیابد و این رسیدن به پاسخ به صورت دستوری ، تزریقی و تجویزی نیست .
متأسفانه روش تدریس در دوره ابتدایی به این صورت است که پاسخ سؤلات را کپی می کنند و در اختیار دانش آموزان قرار می دهند و یا از آنان می خواهند با رجوع به اینترنت پاسخ سؤالی را جستجو کنند و دانش آموزان با کپی کردن آن پاسخ از اینترنت به عنوان یک کار پژوهشی به معلم خود ارائه می دهند .
بنابراین فضا و محیط آموزشی در دوره ابتدایی باید طوری طرح ریزی شود که مناسب سن و هیجانات دانش آموزان باشد و مدیر مدرسه باید از به کارگیری معلمی که فقط مبصر خوبی است خودداری کند زیرا تا زمانی که هدف فقط ساکت نگه داشتن دانش آموزان باشد ، شور و هیجانات آنان به صورت هدفمند پرورش نمی یابد .
بنابر نظریه تربیتی افلاطون ، موسیقی یک ابزار آموزشی برای صیقل دادن و پاک کردن روح و ورزش سبب پروراندن جسم است ، در حالی که با وجود نظریه های تربیتی قوی در دوره ابتدایی آموزش موسیقی بسیار کم رنگ است و شاید تنها در مدارس غیر انتفاعی این چنین آموزش هایی و به صورت غیر هدفمند دیده شود ، ورزش هم نسبت به دروس دیگر ارزش چندانی ندارد چنانکه به عنوان مثال زمانی که معلم ریاضی وقت کم می آورد به سراغ کلاس ورزش می رود در حالی که یک معلم می تواند از ورزش به عنوان ابزاری برای آموزش ریاضی استفاده کند بنابر این برای رشد و پرورش خلاقیت دانش آموزان نیاز به موسیقی وورزش هدفمند است .
در پاسخ سؤال شما نقطه مقابل دوره ابتدایی، دوره آموزش عالی است ، دانش آموز فارغ التحصیل با رعایت همه مؤلفه های آموزشی مناسب وارد آموزش عالی می شود ، در این صورت است که این دانشجو به صورت هدفمند در پی پاسخ سؤالات و رفع ضعف های خود خواهد بود .

** س : با توجه به اینکه 95 درصد کودکان زیر 6 سال کشورهای پیشرفته دنیا تحت پوشش خدمات آموزشی قبل از دبستان اند چنانکه در ژاپن 98 درصد و ویتنام 50 درصد اما در ایران 7 درصد است ، این حمایت آموزشی در مقاطع پیش از دبستان و دبستان در تحقق آموزش و پرورش خلاق چه تأ ثیری دارد ؟
- جان دیویی فیلسوف آمریکایی در نظریات تعلیم و تربیت خود بر این باور بود که 80 درصد شخصیت کودکان زیر شش سال شکل می گیرد ، در حقیقت دوره شش سال ، دوره پیش از دبستان است که اگر به صورت نظام مند و رسمی این دوره را تعریف کنیم ، پایه دوره اول ابتدایی محسوب می شود .
چند سالی است که در ایران به دوره پیش دبستانی به صورت هدفمند توجه می شود و تأثیر این توجه را باید از معلمان دوره اول ابتدایی پرسید ، کودکانی که این دوره را پشت سرگذاشته اند تا چه اندازه موفق ترند ، البته نتایج تحقیقات انجام شده نشان داده است کودکانی که دوره پیش دبستانی را با مربیان کارآمد و متخصص گذرانده اند با اهداف دوره ابتدایی آشنایی دارند.
بنابر نظریه « شخصیت » اسکینر، یکی از رفتارگرایان معاصر ، رفتارها و شخصیت انسان بر اساس یادگیری به وجود می آیند و تغییر می کند ، بنابر این هرچه فردی را در شرایطی قرار دهیم که به یک سری رفتارها عادت کند ، این رفتارها درونی و سبب یادگیری می شود . به عنوان مثال در واکسینه کردن کودکان اگر دقت کنیم این عمل ازهمان سال های اولیه کودکی آغاز می شود ، به این دلیل که بدن بتواند در مقابل ویروس خود را تقویت کند .
آنچه مهم ، قابل تأمل و تأکید می باشد این است که دوره پیش دبستانی از کلاس اول ابتدایی هم اهمیت بیشتریدارد و در این دوره باید معلمان و مربیانی به کارگرفته شوند که از نظر شخصیت ، منش ، توانمندی ها ، گفتمان و مهارت های تربیتی مسلط بوده ، به این مهارت ها اعتقاد داشته باشند نه اینکه به علت نیاز یک فرد برای دست یافتن به شغلی این وظیفه مهم آموزش و پرورش دانش آموزان را به عهده او بگذارند .
بنابر این ضرورت دارد ، در دوره پیش از دبستان و دبستان افرادی به عنوان معلم و مربی استخدام شوند که متخصص حوزه تعلیم وتربیت باشند ، یعنی علاوه بر دانش ومهارت آکادمیک ، صبر ودرایت کافی برای کنار آمدن با کودکان را داشته باشند .
توانمندی وتخصص معلمان و مربیان از مؤلفه های بسیار مهمی است که ضرورت دارد مورد توجه سیاست گذاران آموزش و پرورش قرار گیرد ، زیرا تحقق توسعه پایدار در کشور در چشم انداز بیست سال آینده ، منوط بر این است که معلمان متخصص در دوره پیش دبستانی و دبستان استخدام
شوند .

** س : آموزش و پرورش دانش آموزان مقطع ابتدایی در حوزه علوم اجتماعی به صورت کاربردی تا چه حد می تواند در کاهش نا هنجاری های اجتماعی جامعه مؤثر واقع شود ؟
- این سؤال بسیار مهمی است ، اغلب آسیب های اجتماعی از شیوه تعلیم و تربیت ریشه می گیرد ، در درس تعلیمات اجتماعی در مقطع ابتدایی سؤالات بسیار خوبی در این کتاب طرح شده است ، سؤالات به گونه ای است که دانش آموزان به مسائل جامعه خود به صورت یک محقق نگاه کنند.
اما آنچه مسلم است یک مجرم ، مجرم به دنیا نمی آید بلکه در دوره زندگی ، قبح و زشتی عمل برای آن فرد کم رنگ می شود و دست به ارتکاب جرم می زند .
بنابر این در مدارس لازم است اگر دانش آموزی عمل خلافی را انجام می دهد دلایل انجام این عمل به صورت دقیق بررسی شود و همچنین به معلمان توصیه شود که از بیان کلمات با بار منفی خودداری کنند ، چنانکه اگر یک معلم به علم روانشناسی آشنا داشته باشد و نظریه های تربیتی را بداند آن زمان است که رفتار هوشمندانه و آگاهانه ای در مقابل رفتارهای اشتباه دانش آموزان خواهد داشت .
در حقیقت روش ها و تکنیک های متفاوتی درمورد رفتارهای دانش آموزان وجود دارد ، توجه معلمان به فرافکنی دانش آموزان ، سرکوب رفتارهای آنان و یا گذر از رفتارهای نامطلوب دانش آموزان ، روش های مطلوبی برای هر رفتاری نیست ، در واقع باید به هر رفتاری هوشمندانه توجه و هدفمندانه ریشه یابی شود زیرا اگر رفتار نامطلوب دانش آموز نادیده گرفته شود در آینده ممکن است این رفتار به یک آسیب اجتماعی تبدیل می شود.
یکی از مباحث مهمی که ضرورت دارد به دانش آموزان آموزش داده شود رعایت حقوق و احترام به یک دیگر در کلاس است اگر در کلاس این آموزش ها داده شود، او در جامعه هم حقوق شهروندی را رعایت می کند ، البته این آموزش ها باید از خانواده آغازو در مدارس پررنگ تر شود و زمانی که این فرد وارد جامعه شده رعایت حقوق اجتماعی برای او درونی می شود .
درجامعه امروزی ما متأسفانه میل به قانون گریزی وجود دارد و این ناهنجاری به شیوه نادرست آموزش در مدارس برمی گردد البته شاید این آموزش نادرست از خانواده شکل گرفته باشد اما مراکز آموزشی نتوانسته اندآن را اصلاح کند.
م .خ ** 1601**