غبار فراموشی بر آداب و رسوم کهن استان ایلام

به گزارش ایرنا، تا سه دهه پیش حدود 50 درصد مردم ایلام به صورت عشایری زندگی می کردند و اکنون نیز بافت قابل توجهی از ترکیب جمعیتی ایلام به زندگی عشایری اختصاص دارد اما بسیاری از آداب و رسوم سنتی که نمایش زیبایی از همبستگی اجتماعی میان مردم بود از یاد و خاطره ها رفته و با گذر زمان و حرکت به سمت مدرنیته بسیاری از آنها دچار دگرگونی و تغییر شده اند که دارای جنبه های مثبت و منفی است.
سیورانه، پرسانه، کاسه مسیوره، چمر، دستگیرانی و اصطلاحات دیگری از این قبیل از جمله سنت های پسندیده ای در این استان هستند که نماد تعاون و همیاری بودند اما اکنون شاید بیشتر مردم معانی آنها را ندانند و باید سراغ آنها را از قدیمی تر ها گرفت.
از طرفی بسیاری از مردم این استان خاطره خود سنت های ناپسندی از جمله خراشیدن صورت، لغو مراسم های عروسی و شادی و سیاه پوشان زنان و مردان در عزای اموات تا چندین سال را نیز در ذهن دارند که اکنون تا حدود بسیار زیادی به فراموشی سپرده شده است.
طبیعی است که آداب و رسوم سنتی به عنوان عنصری فرهنگی در گذر زمان و در تقابل با مدرن شدن جامعه دستخوش تغییرات شود و خوب و بد آن کمرنگ شده یا به فراموشی سپرده شود اما مساله اینکه تلاش کنیم در این مسیر تنها عناصر نامطلوب از آداب و رسوم حذف شده و سنت های پسندیده حفظ و احیا شوند.
کارشناس و پژوهشگر مردم شناسی استان ایلام با بیان اینکه آداب و رسوم جزو فرهنگ است اما همه فرهنگ نیست، می گوید: فرهنگ ثابت نیست و تغییر می کند و تغییر فرهنگ ناشی از تغییر عناصر تشکیل دهنده آن از جمله آداب و رسوم است.
سعداله عزتی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا اظهار کرد: در تغییر فرهنگی عوامل درون و برون فرهنگی و محیط های فرا فرهنگی ناشی از مراودات، مبادلات و تماس های فرهنگی با جوامع دیگر نقش دارند.
وی با بیان اینکه فرهنگ راکد نیست و تغییر بخشی ذاتی از فرهنگ است و اگر تغییر نکند یعنی جامعه مرده است، گفت: با این وجود تغییرات فرهنگی باید سمت و سوی توسعه ای داشته باشند به نحوی که اصالت فرهنگ بومی خدشه دار نشود.
کارشناس و پژوهشگر حوزه مردم شناسی استان ایلام یادآور شد: قوم مداری فرهنگی یعنی اینکه در مقابل ورود عناصر خارجی به فرهنگ خودمان به طور کلی مقاومت کنیم.
عزتی افزود: جلوگیری از ورود عناصر نامطلوب فرهنگی به شرطی امکانپذیر است که فرهنگ خود را نیک و برتر دانسته و آن را معیاری برای ارزشیابی فرهنگ های دیگر قرار دهیم.
وی اضافه کرد: نتیجه مثبت این رویکرد شکل گیری نوعی تعصب خاص نسبت به فرهنگ خودی در مقابل فرهنگ بیگانه است اما پیامد منفی نیز در پی دارد و مانع از تغییر و توسعه فرهنگی در جامعه می شود.
کارشناس و پژوهشگر حوزه مردم شناسی استان ایلام گفت: آداب و رسوم به عنوان عنصری از فرهنگ در تمامی عرصه های سنت های مذهبی، بومی، اجتماعی و فرهنگی از تغییر مستثنی نیست و با ورود عنصرهای فرا فرهنگی به عرصه آداب و رسوم تغییر بدیهی است.
عزتی تاکید کرد: برخی از این تغییرها چنان ژرف، فراگیر و عمیق هستند که منجر به حذف و فراموشی آداب و سنن قدیمی از عرصه فرهنگ می شوند.
وی اظهار کرد: حذف برخی آداب و رسوم نه تنها به فرهنگ ضربه نمی زند بلکه به غنای فرهنگی و از بین رفتن سنت های ناپسند منجر می شود.
وی اضافه کرد: به عنوان مثال در سال های گذشته در این استان رسم بود که زنان و مردان هنگام فوت یک نفر از اقوام بر روی سر و شانه های خود گل می مالیدند و تا هفت روز زنان اجازه حمام کردن و مردان اجاز تراشیدن ریش نداشتند.
عزتی با بیان اینکه همچنین زنان و مردان صورت خود را خراشیده و تا سال ها لباس سیاه بر تن می کردند، یادآور شد: هم اکنون این سنت های ناپسند از مراسم های عزا در این استان حذف شده است.
وی ادامه داد: یکسری تغییرات فرهنگی باعث شده آداب و رسوم دست و پاگیر در مراسم ختم و بزرگداشت اموات حذف شده و به برگزاری چند روز عزا در مساجد و تکیه ها محدود شود.
وی خاطر نشان کرد: همراه با حذف این سنت های ناپسند تعدادی از آداب و رسوم مطلوب که جنبه تعاون و همدلی با صاحبان عزا را داشت نیز حذف شده و یا بسیار کمرنگ شده است.
کارشناس و پژوهشگر حوزه مردم شناسی استان ایلام گفت: در گذشته اقوام و همسایگان کارهای بر زمین مانده صاحبان عزا را انجام می دادند اما اکنون زندگی ماشینی باعث شده که روابط عاطفی ناشی از تعاون و همیاری در مراسم های عزا از بین برود.
عزتی اظهار کرد: پرسانه (کمک مالی اقوام به صاحبان عزا) یکی دیگر از رسوم و سنت های پسندیده ای است که در گذشته در این استان رایج بوده اما اکنون بسیار کمرنگ شده است.
وی یادآور شد: در مراسم های عروسی نیز رسم (سیورانه) رایج بود که کارکرد آن کمک مالی به تازه عروس و داماد بود که اکنون این رسم به پاتختی تغییر نام یافته و کارکردهای فرهنگی نامناسبی دیگری از جمله فخر فروشی نیز به آن اضافه شده است.
وی گفت: ولیمه دادن در عروسی نیز یکی از آداب و رسومی است که بسیار مورد تاکید دین مبین اسلام است اما اکنون در این استان بسیار کمرنگ شده است.
کارشناس و پژوهشگر حوزه مردم شناسی استان ایلام افزود: ولیمه علاوه بر اینکه سنت حسنه اسلامی است دارای کارکرد انسجام و وحدت بین اقوام عروس و داماد نیز هست که هم اکنون به فراموشی سپرده شده است.
عزتی تاکید کرد: نقش پدر و مادر در ازدواج فرزندان اکنون بسیار کمرنگ شده و به توافق دختر و پسر در محیط کار، تحصیل و کوچه و خیابان یا فضاهای مجازی محدود شده است.
وی یادآور شد: در گذشته نظر و خواست پدر و مادر بسیار تعیین کننده بود به همین دلیل ازدواج ها پایدار و طلاق بسیار کم بوده و عشق و محبت راستین بود و اصولا پدیده ای بنام طلاق عاطفی وجود نداشت.
وی افزود: علاوه بر مراسم های عروسی و عزا سنت های پسندیده متعددی در گذشته در این استان رایج بوده که اکنون به دست فراموشی سپرده شده است از جمله اینکه اول بهار گله داران و دامداران اولین محصولات لبنی و دامی خود را به منظور افزایش برکت در طول سال به خانواده های غیردامدار می دادند.
عزتی اضافه کرد: کاسه مسیور (کاسه حاوی غذای داغ) نیز یکی از سنت های قدیمی مردم استان ایلام است که افراد از غذاهای پخته شده خود کاسه ای را به همسایه ها می دادند که اکنون بسیار کمرنگ و در جاهایی به طور کامل حذف شده است.
کارشناس و پژوهشگر حوزه مردم شناسی استان ایلام گفت: راهکار اصلی حفظ سنت های پسندیده این است که خود مردم و خانواده نسبت به ارزش و اهمیت این آداب و حفظ و احیای آنها توجه ویژه داشته باشند.
عزتی اظهار کرد: نقش و جایگاه این سنت ها در حفظ شادابی و نشاط جامعه و ایجاد اتحاد و همدلی بین مردم بسیار حائز اهمیت است و باید در منابع و متون آموزشی رسمی از جمله مدرسه و دانشگاه گنجانده شود.
وی تاکید کرد: خواص و نخبگان و تمامی کسانیکه دغدغه حفظ سنت های پسندیده را دارند در این زمینه بسیار تاثیرگذار هستند و باید وارد میدان شوند.
6032/9002