اقتصاد سبز، مصداق واقعی اقدام و عمل در اقتصاد مقاومتی- محسن داوری*

با روی کار آمدن دولت تدبیر و امید که همان بدو امر آشکارا خود را دولتی حامی محیط زیست معرفی کرد، دوستداران محیط زیست و فعالان تشکل های زیست محیطی شاهد بودند که نخستین مصوبه هیئت وزیران دوره یازدهم در پیوند با دریاچه رو به زوال ارومیه بود؛ دریاچه ای که به تعبیر دکتر روحانی، در حال تبدیل شدن به 'منبع غبار توأم با نمک' بود اما 'امروز به حد تثبیت رسیده' است.
با این حال، شوربختانه هنوز مسائل زیست محیطی و اولویت های مترتب بر آن در ذهن برخی مدیران و تصمیم گیران کشورمان به درستی رسوخ نکرده و محلی از اعراب ندارد و از آن درجه اهمیتی که باید، برخوردار نیست. نگارنده دست کم تجربه برخورد با یکی از این قبیل افراد را به خاطر دارد؛ جایی که یک مدیر رده میانی وزارت نیرو در مواجهه با پرسشی درباره مضرات سدسازی بی رویه و نقش آن در تشدید پدیده بیابان زایی تصریح کرد که 'این ها چیزی جز پُز روشنفکرانه غرب مآبانه نیست'!
این در حالی است که به باور صاحبنظران، چنانچه رشد اقتصادی جوامع، توسعه ای از جنس توسعه پایدار و همراه با تأملات زیست محیطی نباشد، تأمین سلامت مردم و تداوم حیات جامعه با دشواری های بسیاری روبرو می شود و این درست همان گزاره ای است که دکتر روحانی نیز در سخنرانی اخیر خود بر آن انگشت تأکید نهاد.
از بعد اقتصادی نیز باید توجه داشت، تلاش برای تحقق الزامات اقتصاد سبز، در واقع هم راستا با اقتصاد مقاومتی قلمداد می شود و نه تنها پیامدهای زیان بار دست اندازی های مداوم بشر به منابع محدود این کره خاکی را به طرز فزاینده ای کاهش می دهد، بلکه از دیدگاه کارشناسی اقتصادی هم به افزایش بهره وری و انباشت سرمایه برای تأمین آتیه نسل های بعدی و رشد اقتصادی پایدار منجر خواهد شد.
اگرچه اغلب مواقع اقتصاد سبز را با مقوله اقتصاد کم کربن پیوند می زنند، اما بد نیست بدانیم که بر اساس تعریف برنامه محیط زیست سازمان ملل متحد، اقتصاد سبز الگویی است که مخاطرات زیست محیطی و کمبودهای اکولوژیکی را به طور چشمگیری کاهش می دهد و هم زمان به افزایش رفاه انسان و برابری اجتماعی منجر می شود؛ تا جایی که برخی مؤلفه های آن مقولاتی نظیر صنعت سبز، اقتصاد رفاه، انرژی های نو، حتی مباحثی همانند عدالت اجتماعی، مدیریت مسائل زنان، مشکلات ساختاری و مدیریتی و افزایش همکاری های بین المللی را پوشش می دهد.
به هر تقدیر، چالش های کنونی زیست محیطی که شماری از آن ها نظیر گرمایش جهانی و تغییر اقلیم، بحران خشکسالی و هجوم ریزگردها، مرزها را در نوردیده و به معضلاتی فرامنطقه ای و حتی جهانی مبدل گشته است، در کنار تخریب گسترده منابع حیاتی آب و خاک، کاهش پوشش جنگلی و تنوع زیستی، انباشت زباله ها و پسماندهای خطرناک، تجاوز به عرصه های طبیعی و آلودگی هوا، هر روز کیفیت زندگی در جوامع امروزی را پایین تر می آورد. در این شرایط، روی آوردن به رویکردهای اقتصاد سبز می تواند ضامن گره گشایی از این وضعیت و پایداری رشد و توسعه کشورها باشد.
جای خوشوقتی است که در کشور ما نیز به ویژه طی دو، سه سال اخیر، هم در سیاست های کلی محیط زیست و هم در سیاست های ابلاغی اقتصاد مقاومتی، به این مقوله توجه شده است. توجه به صنعت بازیافت و انرژی های پاک و تجدیدپذیر، راه اندازی صنایع دانش بنیان مبتنی بر فناوری های سبز، توسعه حمل و نقل پاک مثل شبکه ریلی درون و برون شهری، نوسازی ناوگان خودرویی و تولید وسایل نقلیه هیبریدی و برقی و لوازم برقی کم مصرف، توسعه خدمات الکترونیک دولت با هدف کاهش سفرهای غیرضروری، نوسازی صنایع فرسوده، اصلاح روش های سنتی تولید کشاورزی و افزایش بهره وری و مصرف بهینه منابع، از جمله مباحث مورد تأکید یا اشاره شده در سیاست های کلی محیط زیست و ابلاغیه های ستاد فرماندهی اقتصاد مقاومتی هستند که پیوندی ناگسستنی با مقوله اقتصاد سبز دارند.
صد البته در این رهیافت، تغییر نگرش تصمیم گیران و تصمیم سازان کشور و نیز جلب هر چه بیشتر مشارکت های مردمی و بهره گیری از ظرفیت تشکل های مدنی امری ضروری است. رواج ایده مردمی 'سه شنبه های بدون خودرو' در سراسر کشور در اندک مدتی آن هم به همت خود مردم و با یاری جستن از ظرفیت شبکه های ارتباطی و فضای محازی نشان داد که با افزایش آگاهی و حساسیت مردم نسبت به مسائل زیست محیطی در سال های اخیر، ترویج الگوهای رفتاری صحیح مثل اصلاح الگوی مصرف در حوزه های گوناگون، سهل تر از گذشته شده است.
با افق های گشوده شده پیش روی اقتصاد کشور در دوران پسابرجام و جذب منابع مالی خارجی نیز می توان برای توسعه صنایع و مشاغل سبز اقدام کرد و با پایش مستمر آلاینده های محیطی و حفاظت از ذخایر ارزشمند و منحصر به فرد ژنتیکی و در نهایت هم برقراری موازنه نسبی بین فعالیت های توسعه ای اقتصاد و منابع محدود محیط زیست، به افزایش پایداری محیط زیست و بازیابی توان بوم شناختی طبیعت زخم خورده این مرز و بوم یاری رساند. این امر به نوبه خود، پایداری رشد اقتصادی و افزایش کیفیت زندگی مردم را در پی خواهد داشت و مصداق واقعی اقدام و عمل در اقتصاد مقاومتی خواهد بود؛ همان گونه که دکتر روحانی در پیام شانزدهم خردادماه خود به مناسبت روز جهانی محیط زیست تأکید کرد: 'ایران سرافراز، به پشتوانه تمدن کهن و فرهنگ اسلامی خود، در این شرایط خطیر جهانی و منطقه ای و با دولتی که حفظ محیط زیست را در اولویت های خود قرار داده است، می تواند در این زمینه نقشی نو در افکند'.//
----------------------------------------------------------------------------------
* خبرنگار ایرنا در خراسان شمالی