توریسم، چالش تروریسم و دوری ملت ها- فائزه طاهری *

تاثیر تروریسم بر صنعت گردشگری که سهم قابل توجهی در تعاملات فرهنگی، توسعه اقتصادی و رشد کشورها دارد از دو منظر کوتاه و بلند مدت قابل تامل است. کشورهایی که هنوز مهمترین مقاصد گردشگری در دنیا محسوب می شوند در سال های گذشته هدف حمله های تروریستی قرار گرفته اند. بخشی از زیان اقتصادی این کشورها به کاهش میل گردشگران برای سفر به این کشورهاست. اما آیا کاهش سفر به مقاصد سنتی گردشگری بین المللی به معنای پایان روند رشد گردشگری بین المللی است و یا آن که این صنعت عظیم راه دیگری برای ادامه رشد خود خواهد یافت؟
*** گردشگری چیست؟
سازمان جهانی گردشگری در سال 1995 میلادی این تعریف را برای گردشگری ارائه کرد: مجموعه فعالیت های فرد یا افرادی که به مکانی غیر از مکان عادی زندگی خود مسافرت و حداقل یک شب و حداکثر یک سال در آنجا اقامت می کنند و هدف از مسافرت آنان نیز گذراندن اوقات فراغت است.
اشاره این تعریف به عبارت هایی چون مسافرت و اوقات فراغت، نشان می دهد که این صنعت تا چه اندازه می تواند تحت تاثیر احساس ناامنی و وحشت از اقدامات تروریستی قرار گیرد. پدیده تروریسم در سال های اخیر کشورهایی را درگیر کرده است که سال ها به عنوان مقاصد مهم گردشگری در دنیا شناخته می شدند.
البته گردشگری در تعریفی وسیع تر، پدیده ای اجتماعی، فرهنگی و تجاری تعریف می شود. از دیدگاه کسانی که به صورت زنجیره درآمد به آن می نگرند، توریسم یک صنعت است و از نگاه آنان که به صورت فرهنگی بر آن تاکید دارند، یک فعالیت موثر اجتماعی تلقی می شود. حتی می توان ادعا کرد که بدون دخالت عوامل اجتماعی، فرهنگی و محیطی، بُعد اقتصادی در صنعت گردشگری نمایان نمی شود.
نگاه به گردشگری به عنوان یک فعالیت فرهنگی تاثیر آن را در ایجاد نزدیکی و پیوند میان ملت ها آشکارتر می کند و آن را در تقابل با تروریسم و نفرت افکنی میان ملت ها قرار می دهد.
*** تروریسم و کاهش گردشگران در مقاصد گردشگری مهم دنیا
1-افول گردشگری در ترکیه
فرودگاه بین المللی «آتاترک» ترکیه دهمین فرودگاه جهان است که هر سال بیش از 42 میلیون مسافر را میزبانی می کند. این فرودگاه ورودی اصلی به کشوری است که از منظر تعداد گردشگر در رتبه ششم جهان قرار دارد. این فرودگاه در 28 ژوئن (8 تیر) هدف حمله تروریستی قرار گرفت.
پیش از آن نیز کشته شدن 12 گردشگر آلمانی در 12 ژانویه 2016(22 دی 94) در نزدیکی مسجد «سلطان احمد» و کشته شدن چهار گردشگر در ماه 19 مارس (29 اسفند 94) در خیابان مشهور «استقلال» استانبول، اختلال جدی در صنعت گردشگری ترکیه به وجود آورده بود. در یک سال و نیم گذشته، بیش از 50 حمله تروریستی در ترکیه رخ داده که به مرگ دست کم 200 نفر منجر شده است.
ورود گردشگران به ترکیه در ماه مه (اردیبهشت/ خرداد) با 35 درصد کاهش به پایین ترین میزان در 22 سال گذشته رسید. پس از گردشگران روس، ورود گردشگران آلمان، گرجستان، فرانسه و انگلیس به ترکیه بیشترین میزان کاهش را داشته است.
گردشگری ترکیه با درآمد 30 میلیارد دلار در سال، سهم 4 درصدی در تولید ناخالص داخلی و سهم هشت درصدی در اشتغال ترکیه داشته است.
2- تونس و دشواری بازگشت اطمینان گردشگران
به گزارش شورای جهانی گردشگری و سفر، صنعت گردشگری تونس با سهم 5.8 درصدی در تولید ناخالص ملی به صورت مستقیم (12.6 درصدی به صورت غیرمستقیم) و ایجاد 400 هزار فرصت شغلی، اهمیت قابل توجهی برای اقتصاد این کشور دارد.
در پی وقایع سال 2011 میلادی، ورود گردشگران به تونس کاهش قابل توجهی یافت اما ضربه های نهایی به صنعت گردشگری این کشور در سال 2015 میلادی و دو حمله گروه تروریستی داعش رقم خورد.
در حمله تروریستی 22 مارس (2 فروردین 94) به موزه «باردو» 21 نفر کشته شدند. سه ماه پس از آن نیز در حمله دیگری به ساحل شهر «سوس»، 31 گردشگر که بیشتر آنان انگلیسی بودند، جان سپردند. به این ترتیب میزان ورود گردشگران به تونس 30 درصد در مقایسه با سال 2014 میلادی کاهش یافت تا به پایین ترین میزان در دهه های گذشته برسد.
3- مصر، پنج سال ضعف گردشگری
مصر تا سال 2010 میلادی سالانه پذیرای 15 میلیون گردشگر بود. پس از وقایع موسوم به «بهار عربی» بروز بی ثباتی ها و بحران های سیاسی پس از آن، جایگاه این کشور در فهرست گردشگری جهانی از ردیف بیست و پنجم به سی و چهارم تنزل یافت.
وزارت امور خارجه فرانسه زنگ هشدار خطر تروریسم در مصر را در صحرای سینا و مناطق بیابانی غرب این کشور به صدا درآورد. حمله داعش به یک هواپیمای تروریستی از مبدا «شرم الشیخ» نیز از میزان ورود اتباع خارجی به مصر به شدت کاست.
تعداد گردشگران در مصر در سال 2015 میلادی به 9 میلیون نفر رسید. سرنوشت گردشگری مصر برای سال 2016 میلادی نیز دورنمای روشنی ندارد. در ماه فوریه گذشته (بهمن/ اسفند 94) تنها 30 تا 40 درصد از ظرفیت هتل های شرم الشیخ پر شدند. شورای جهانی گردشگری و سفر اعلام کرده است صنعت توریسم سهم 11.4 درصدی در تولید ناخالص داخلی در مصر داشته و حدود یک ششم فرصت های شغلی این کشور به این صنعت وابسته است.
4- نگرانی ها در غرب آفریقا
روند توسعه صنعت گردشگری در غرب آفریقا نیز با حمله های تروریستی گروه «بوکو حرام» به شدت کند شده است. هشت عضو اتحادیه اقتصادی و پولی غرب آفریقا از کاهش شش درصدی فعالیت مرتبط با گردشگری به ویژه پس از حمله به هتل «رادیسون بلو» در باماکو در کشور مالی، خبر داده است. ساحل عاج نیز که از مساله تروریسم در امان مانده بود، در نیمه نخست ماه مارس گذشته (اسفند 94) هدف حمله تروریستی در بخش های ساحلی «گراند بسام» قرار گرفت.
5- فرانسه
فرانسه با جذب 84 میلیون گردشگر در سال 2015 میلادی رتبه نخست در فهرست گردشگری بین المللی را در اختیار داشته است. با این حال حمله تروریستی 13 نوامبر 2015 (22 آبان 94)، هشت درصد از میزان گردشگران ماه ژانویه 2016 (دی/ بهمن 94) این کشور کاست. همچنین پاریس تعداد زیادی از گردشگران خود (56 درصد از گردشگران ژاپنی و35 درصد از گردشگران روس) را از دست داد.
صنعت گردشگری با سهم هفت درصدی در تولید ناخالص داخلی فرانسه، 2 میلیون فرصت شغلی ایجاد کرده است. حملات تروریستی، اعتصاب ها و آب و هوای نامساعد چنان این صنعت را متاثر کرده است که دولت در 29 ژوئن (9 تیر)، «کمیته اقتصادی اضطراری» ترتیب داد.
*** تاثیر بلند مدت حمله های تروریستی مکرر بر گردشگری فرانسه
در پی حمله تروریستی اخیر در شهر توریستی «نیس» در جنوب فرانسه، منطقه «کوتدازور» (Côte d'Azur) را به شکل خاص و سراسر فرانسه را به شکل کلی تر، تحت تاثیر قرار داد. این حمله در حالی رخ داد که فرانسه پیشتر به دلیل حمله تروریستی نوامبر در پاریس با کاهش مسافران و گردشگر مواجه شده بود. در کنار شوک ناشی از حمله نیس که در منطقه ای توریستی رخ داد، حمله تروریستی در فرانسه به مساله ای «تکرار شونده» تبدیل شد که خود تاثیری بلند مدت برگردشگری این کشور اروپایی برجای خواهد گذاشت.
پیشتر در پی حمله تروریستی ماه نوامبر در پاریس، گردشگران پایتخت فرانسه 11 درصد کاهش یافتند اما در مقابل یک درصد به تعداد گردشگران سایر شهرها و شهرستان های این کشور افزوده شده بود.
به گفته «فیلیپ گوتیه» از مسئولان یک شرکت فرانسوی فعال در زمینه گردشگری، سایر شهرها و شهرستان های فرانسه که تا پیش از حمله نیس از حملات تروریستی و پیامدهای منفی اقتصادی آن در امان مانده بودند هم تحت تاثیر قرارگرفتند. از این پس بی اعتمادی و تردید نه تنها پاریس که سراسر فرانسه را در رقبات با سایر مقاصد گردشگری وارد دورانی پیچیده کرده است.
پس از حمله تروریستی نیس که در پایان مراسم جشن روز ملی فرانسه (14 ژوئیه / 24 تیر) رخ داد، تعداد قابل توجهی از سفرهای پیش بینی شده به مقصد نیس که بلیط هواپیما و پذیرش هتل آن ها رزرو شده بود به سرعت لغو شد. این در حالی است که فصل تابستان برای شهرهای ساحلی فرانسه فصلی پردرآمد پیش بینی شده بود. روند لغو سفرها به پاریس هم کشیده شد.
مدیر یکی از هتل های پنج ستاره پاریس، گفت: از یک روز پس از حمله نیس، تلفن هتل ما بی وقفه زنگ می خورد و مسافران رزروهای ماه های ژوئیه، اوت و سپتامبر (مرداد تا شهریور) خود را کنسل می کنند.
وی افزود: در سال جاری میلادی 50 تا 60 درصد از ظرفیت هتل پر می شود که این میزان در سال گذشته به 80 درصد هم می رسید.
«مارک واتکینز» (Mark Watkins) کارشناس گردشگری و هتلداری در این باره گفت: تاثیر تروریسم بر گردشگری به محدوده نیس و کوتدازور محدود نمی شود و سراسر کشور را متاثر کرده است و متاسفانه به نظر می رسد که این تاثیر بلند مدت باشد.
«اروه بکان» (Hervé Becam) از مسئولان سازمان رسمی گردشگری و هتل داری «اومی» (Umih) خوش بین و امیدوار است که دولت با اتخاذ تدابیری بتواند بیشترین میزان امنیت را برای گردشگرانی که به فرانسه می روند، تضمین کند.
*** تغییر مقاصد گردشگری بین المللی
«روشل تورنیه» (Rochelle Turner) مسئول تحقیقات شورای جهانی گردشگری و سفر، معتقد است که حمله های تروریستی مردم را از سفرهای خارجی بازنداشته اما مقاصد آنان را تغییر داده است.
به گفته وی، آمار مطلوبی از افزایش گردشگری در سال 2016 میلادی وجود دارد که رشد 5.1 درصدی را در ماه فوریه نشان می دهد. تعداد گردشگران منطقه صحرای آفریقا 11.7 درصد و آسیا اقیانوسیه 8.3 درصد افزایش یافته است. گردشگری در اروپا و آمریکا نیز به ترتیب 4.2 درصد و 6.6 درصد افزایش یافته است. کانادا نیز از افزایش 11 درصدی درآمد حاصل از صنعت گردشگری در سه ماهه نخست سال جاری میلادی، خبر داده است.
اتحادیه آژانس های مسافرتی فرانسه با مقایسه میزان رزروهای مسافرتی امسال و سال گذشته میلادی، به این نتیجه رسید که سفر به تونس 59 درصد، ترکیه 62 درصد و مراکش 17 درصد کاهش یافته است. به این ترتیب کشورهای جنوب اروپا از موقعیت بهتری در جذب گردشگران برخوردار شده اند تا آنجا که پرتغال با ثبت افزایش 30 درصدی در جذب گردشگران بیشترین سود را از وضعیت فعلی برده است. سفر به کشورهای اسپانیا و ایتالیا نیز به ترتیب 8 و 2 درصد افزایش یافته است.
کشورهای غیراروپایی نیز موفقیت چشمگیری در جذب گردشگر داشته اند: تعداد مسافران اندونزی 43 درصد، تایلند 17 درصد و کوبا 36 درصد افزایش یافته است.
شورای جهانی گردشگری و سفر میزان رشد گردشگری را در سال 2016 میلادی، 3.5 درصد برآورد و تاثیر تروریسم را بر این صنعت «محدود» ارزیابی می کند.
به گفته تورنیه، تحقیقات نشان می دهد که در میان بحران هایی چون بهداشت، محیط زیست و تروریسم و حتی بحران های سیاسی، تروریسم از منظر تاثیر بر توریسم و زمان بازگشت به حالت عادی، کمترین اثر را داشته است.
در کل شاید انتظار می رفت که با بهبود سطح معیشت طبقه متوسط در جهان، افزایش میل سفر در نتیجه تبلیغات و معرفی ظرفیت های گردشگری کشورها در سطح بین المللی و نیز با رشد صنعت حمل و نقل هوایی و افزایش ایمنی و سرعت جابه جایی مسافران، صنعت توریسم به عنوان یکی از مهمترین و پردرآمدترین منابع جهان در آغاز هزاره ی سوم در این سال ها به به اوج خود برسد اما این صنعت نه تنها از گزند پدیده تروریسم در امان نماند بلکه با ایجاد ناامنی در مقاصد مهم گردشگری به شکلی جدی به چالش کشیده شد. با بررسی این رویارویی در سال های اخیر به نظر می رسد که گردشگری بین المللی هنوز تسلیم ترور و وحشت نشده و حتی با تغییر در مسیر گردشگران به سمت مقاصدی نو، همچنان در مسیر رشد گام بر می دارد.
پویایی گردشگری و تداوم روند رشد آن همچنین این امید را زنده نگاه می دارد که روزی بتواند با تکیه بر بعد فرهنگی و اجتماعی خود و پرورش آن بر نفرت افکنی تروریسم غالب شود و نقش مهم خود را در مسیر ایجاد پیوند بیشتر میان ملت ها ایفا کند.
*کارشناس اروپا و آمریکا
اروپام ** 9053 **1599