کارآمدی رسانه های سنتی از آسیب شبکه های اجتماعی بر عرصه اطلاع رسانی می کاهد

همزمان با گسترش روزافزون شبکه های اجتماعی به عنوان ابزارهایی قدرتمند در عرصه اطلاع رسانی، روند انتقال اخبار و اطلاعات سرعتی دوچندان به خود گرفته است چرا که میلیون های کاربر شبکه های اجتماعی لحظه به لحظه در حال تولید، دریافت و انتقال محتوا در این شبکه ها هستند.
با وجود این شتاب اطلاع رسانی، آنچه در بسیاری از موارد مورد غفلت واقع می شود صحت اخبار و اطلاعات است؛ اخبار و اطلاعاتی که می تواند به آسانی به افکار عمومی جهت داده و موجی خبری و تبلیغاتی ایجاد کند.
در این شرایط، رسانه های سنتی همچون رادیو و تلویزیون، خبرگزاری ها و روزنامه ها وظیفه مهمی در مسیر شفاف سازی خبری و آگاه سازی مخاطبان بر عهده دارند.
عقیلی رییس دانشکده علوم ارتباطات و مطالعات رسانه دانشگاه آزاد اسلامی، در گفت وگویی اختصاصی با ایرنا به سوال های مهمی در این زمینه پاسخ داد.
به گفته وی در شرایطی که رسانه های مجازی اخبار و اطلاعات را با سرعتی بالاتر از رسانه ها سنتی انتقال می دهند، رسانه هایی چون رادیو، تلویزیون و خبرگزاری ها باید با پرداختن به فراخبر و رفتن به لایه های عمقی تر رخدادها به ارایه تحلیل های شفاف و رفع ابهام های ایجاد شده در افکار عمومی بپردازند تا کارکرد خود در میان پیشرفت روزافزون شبکه های مجازی از دست ندهند.
همچنین به باور عقیلی، رسانه های مجازی کارکردهای مثبت و منفی توام دارند و در جریان اطلاع رسانی مانند شمشیری دو دم عمل می کنند که در این میان رسانه های متعارف با روزآمدی خود می توانند از آسیب شبکه های اجتماعی بر عرصه اطلاع رسانی بکاهند.
در ادامه، متن کامل گفت و گوی ایرنا با عقیلی آمده است:

*** ایرنا: گسترش رسانه های مجازی و شبکه های اجتماعی چه تغییری در روند و سرعت اطلاع رسانی و انتقال اخبار ایجاد کرده است؟ آسیب های احتمالی این تغییر چیست؟
** عقیلی: جریان تازه ای که شبکه های اجتماعی در روند انتقال اطلاعات در سطح جهان به راه انداخته اند، موضوعی قابل کتمان نیست. شبکه های اجتماعی و وسایل ارتباط جمعی در همه نقاط جهان کار می کنند و به تبادل اطلاعات و اخبار مبادرت می کنند. در این فضا همه افراد می توانند هم فرستنده و هم گیرنده خبر باشند و به طور نامحدود به اطلاعات دسترسی داشته باشند. این خاصیت وسایل جدید ارتباط جمعی، باعث می شود مولفه هایی مانند صحت خبر و اعتبار منبع تحت تاثیر قرار گرفته و تابعی از سرعت، بی زمانی و بی مکانی شوند. به عبارت دیگر از آن جهت که سرعت انتقال اطلاعات در شبکه های مجازی بسیار بالا است، نمی توان در خصوص اعتبار و صحت اخبار در آنها اعتماد کامل داشت.

*** ایرنا: شبکه های اجتماعی افزون بر تاثیری که بر سرعت انتقال اخبار و اطلاعات گذاشته اند، چه تحولی را در جریان انتقال اخبار و اطلاعات ایجاد کرده اند؟
**عقیلی: با اطمینان باید گفت پس از به وجود آمدن شبکه های اجتماعی، در فضای مطبوعاتی و تئوری هایی که در حوزه ارتباطات مطرح است، جریان انتقال اطلاعات متفاوت از گذشته پذیرفته و تعریف شده است. این روزها رسانه ها را مخاطب محور و نه فرستنده محور می دانند. امروزه کاربران شبکه های اجتماعی هستند که هم تولید کننده و هم مصرف کننده خبر هستند و این کاربران هستند که تعیین می کنند چه چیزی را می خواهند بشنوند نه رسانه ها. این موضوع را به عنوان یک واقعیت نمی توان انکار کرد. نظریه «استفاده و رضامندی» در ارتباطات بازگوکننده همین مساله است. در تئوری های ارتباطی بین دهه های 50 یا 60 میلادی، تمرکز روی فرستنده خبر چه رادیو و تلویزیون و چه مطبوعات بوده است. در این نظریه ها توجه چندانی به مخاطب نمی شد اما در حال حاضر تئوری های ارتباطات به سمتی حرکت می کنند که در آن مخاطب خود بخشی از جریان تولید خبر است و خود اوست که انتخاب می کند که چه اخباری را منتقل کند و چه اخباری را بشنود.

*** ایرنا: با توجه به آنچه گفته شد و در شرایطی که شبکه های اجتماعی مناسبات حاکم بر عرصه اطلاع رسانی را دستخوش تغییر کرده است، رسانه های سنتی چون خبرگزاری ها، روزنامه ها و رادیو و تلویزیون چه وظیفه ای بر عهده دارند؟
**عقیلی: در مسابقه تکنولوژیکی که پس از ایجاد رسانه های مجازی و شبکه های اجتماعی به راه افتاده است، عنصر سرعت، دیگر عنصرهای خبری مانند صحت و دقت را زیر تاثیر قرار می دهد. این در حالی است که در تولید خبر در رسانه ها سنتی صحت خبر بسیار مهم تلقی می شود. عامل سرعت در انتقال اطلاعات در رسانه های مجازی باعث شده که رادیو و تلویزیون، خبرگزاری ها و روزنامه ها که به صورت روزانه و نه در هر ساعت از شبانه روز به انتشار اخبار می پردازند، در انتقال اطلاعات از رسانه های مجازی عقب بمانند. در این فضا کاربران شبکه های اجتماعی هم به خاطر هیجان و نیازی که به کسب خبر دارند کمتر به اعتبار منبع و صحت اخبار توجه می کنند زیرا در یک حالت هیجانی آن چیزی که برای کاربران اهمیت دارد اطلاع یابی و به دست آوردن خبر است.
در این فضا پیشی گرفتن رسانه های مجازی از رسانه های متعارف در انتقال اخبار و اطلاعات، موجب محبوبیت بیشتر آنها در بین مصرف کنندگان خبر و کاربران شده است. این روزها همه عامل های یاد شده دست به دست هم داده اند و کار را برای رسانه هایی چون خبرگزاری ها و روزنامه ها دشوارتر از گذشته کرده اند.
واقعیت این است که این روزها مسوولیت بنگاه های خبری، خبرگزاری ها و روزنامه ها در رقابت با شبکه های اجتماعی بیشتر است. این رقابت که عامل زمان مهم ترین مولفه آن است، برای رسانه های سنتی بسیار محدود کننده و چالش برانگیز است؛ چالشی که رسانه های متعارف و سنتی باید به آن پاسخگو باشند.
اگرچه توجه به مساله صحت اخبار دست و پای رسانه های سنتی را برای رقابت با شبکه های مجازی می بندد اما رسانه های سنتی می توانند با حرکت به سمت تولید فراخبر و ارایه تحلیل های عمقی درباره یک موضوع خبری به جذب مخاطب و حفظ کارکرد خبری خود کمک کنند. در شرایطی که رسانه های قدیمی تر نمی توانند مانند شبکه های اجتماعی لحظه به لحظه به انتقال اخبار به کاربران خود بپردازند چاره ای جز این ندارند که از راه هایی چون ارایه تحلیل و پرداختن به لایه های عمقی رخدادها مخاطبان خود را حفظ کنند.

*** ایرنا: آنگونه که شما اشاره کردید رسانه های مجازی و شبکه های اجتماعی واقعیتی انکارناپذیرند که نمی توان خط بطلان روی آنها کشید یا آنها را نادیده انگاشت. از این رو نگاه آسیب شناسانه به آنها اهمیت دارد. از نگاه شما این شبکه های ارتباطی جدید چه آسیب ها یا فوایدی دارند؟
** عقیلی: شبکه های اجتماعی شمشیری دو دم هستند. این شبکه ها در کنار فایده، آسیب هایی نیز دارند. به طور کل در برخی موارد مانند شماری از موضوعات اجتماعی که با حوزه سلامت جامعه مرتبط است، شبکه های اجتماعی می توانند کارکردی مثبت داشته باشند. مثلا در یک بحران طبیعی مانند سیل، آتش سوزی و زلزله شبکه های اجتماعی می توانند کمک کننده باشند چرا که اطلاع رسانی در آنها به سرعت صورت می گیرد. با این حال، متاسفانه شبکه های اجتماعی در بازنشر برخی از اخبار که جنبه های امنیتی و حفاظتی دارند، ممکن است منفی عمل کنند. به عنوان مثال امکان دارد در شبکه های اجتماعی شایعه هایی درباره احتمال بمب گذاری در یک نقطه از شهر یا یک ملاحظه سیاسی و امنیتی شکل بگیرد که این اتفاق بازخورد خوبی در جامعه ندارد. این مسایل اگر مدیریت نشود ممکن است مردم را دچار دلهره یا اضطراب کند.

*** ایرنا: با وجود آسیب هایی که شبکه های اجتماعی در حوزه اطلاع رسانی ایجاد می کنند، چگونه می توان این شبکه ها را مدیریت و کنترل کرد؟
** عقیلی: کنترل و مدیریت شبکه های اجتماعی و فضاهای مجازی به معنای فیزیکی آن به طور کامل امکانپذیر نیست. با وجود این، اگر در کنار فعالیتی که شبکه های اجتماعی دارند، رادیو، تلویزیون و مطبوعات سنتی نیز آگاهانه تر رفتار کنند می توان تا اندازه ای بر احاطه خبری شبکه های اجتماعی فایق آمد. اگرچه رسانه های سنتی تر از نظر سرعت انتقال اخبار و اطلاعات نسبت به شبکه های اجتماعی عقب تر هستند، ولی می توانند در مورد اخبار و رویدادها به نحو مقتضی تفسیرها و نقدهایی را انجام داده و در اختیار مخاطب قرار دهند تا در مورد موضوعات روشنگری درست صورت گیرد.
** گروه پژوهش و تحلیل خبری
پژوهشم**9282** 9279