سامانه هوشمند سوخت سبب غلبه بر چالش های مصرف سوخت در کشور شد

یکی از مهمترین مسایلی که در چارچوب بررسی لایحه بودجه امسال بحث برانگیز شد تعیین بهای سوخت و نحوه عرضه آن به شکل تک نرخی یا دونرخی بود. به رغم مخالفت دولت با دونرخی شدن بهای سوخت، نمایندگان مجلس نهم به ارایه این حامل انرژی به شکل دونرخی رای دادند.
«بیژن نامدار زنگنه» وزیر نفت پیش از تایید لایحه بودجه در شورای نگهبان و ابلاغ قانون بودجه در 29 اردیبهشت ماه به دولت، از حذف کارت سوخت و تک نرخی شدن بنزین در سراسر کشور سخن گفت در حالی که بسیاری از نمایندگان مجلس شورای اسلامی در دوره نهم با این تصمیم مخالفت و همچنان بر ادامه کارکرد سامانه هوشمند کارت سوخت و دونرخی شدن قیمت بنزین اصرار کردند.
این رویکردهای متفاوت پرسش های مهمی را به وجود آورده است؛ از جمله اینکه تعیین نرخ سوخت و شکل ارایه آن چگونه خواهد بود؟ آیا سامانه هوشمند سوخت توانسته طی حدود یک دهه به اهداف خود برسد؟ در صورت دستیابی، ادامه روند استفاده از آن چگونه خواهد بود؟ پژوهشگر ایرنا برای یافتن پاسخ این پرسش ها به شرکت ملی پخش فرآورده های نفتی ایران رفت و با مدیرعامل این شرکت به گفت وگو نشست.
به باور سجادی، کارت سوخت در مدت سال ها فعالیت، توانسته با بهینه کردن مصرف بنزین، جلوگیری از قاچاق و نزدیک شدن قیمت این کالا به نرخ واقعی به اهداف خود برسد. به گفته سجادی در صورت ادامه روند کنونی، هزینه 50 میلیارد تومانی نوسازی جایگاه های سوخت و دستگاه های کارتخوان بر دوش دولت خواهد بود؛ هزینه ای که برخی نمایندگان مجلس بدون در نظر گرفتن آن، بر ادامه فعالیت کارت های سوخته اصرار کردند.
مشروح این گفت وگو در ادامه آمده است:

***ایرنا: سامانه هوشمند کارت سوخت حدود یک دهه در ایران فعال بوده است. پرسش اینجا است که آیا این سامانه توانسته در این مدت زمان، به اهداف مورد نظر خود برسد؟
** سجادی: زمانی که ایده بنانهادن این سامانه مطرح شد، عرضه بنزین با نرخ بسیار ارزان، جاذبه قاچاق آن را در نقاط مرزی فراهم کرده بود. همچنین رشد سالانه مصرف بنزین تا سقف 10 درصد نسبت به سال پیش از آن مساله ساز شده بود. این در حالی بود که وضعیت تولید بنزین درکشور هم چندان قابل اتکا نبود. پالایشگاه های جدیدی تاسیس نشده بود و واردات به صورت گسترده انجام می شد. این موردها، ضرورت به وجود آمدن کارت سوخت را فراهم کرد. در این دوره، دولت تصمیم به اجرای برنامه سهمیه بندی بنزین گرفت که بر این اساس، در قانون بودجه سال1383، مصوبه عرضه بنزین، نفت و گاز بخش حمل و نقل با استفاده از کارت هوشمند سوخت در مجلس شورای اسلامی به تصویب رسید و سرانجام در تیرماه 1386 عرضه بنزین با استفاده از کارت هوشمند سوخت آغاز شد.
قابلیت های این سامانه هوشمند به دولت اجازه می داد که این فراورده را به صورت چندنرخی و سهمیه بندی عرضه کند. به تدریج، بنزینی که پیش از سهمیه بندی لیتری 80 تومان عرضه می شد، طی هشت سال به نرخ 1000 تومان رسید. این امر مانع رشد مصرف بنزین شد و قاچاق آن را به شدت کاهش داد. به این ترتیب به هدف های اصلی اجرای طرح هوشمند سوخت یعنی اصلاح نرخ سوخت، جلوگیری از رشد بی رویه مصرف و قاچاق دست یافتیم.

***ایرنا: استفاده ازکارت سوخت، تا چه اندازه توانست در فرایند مصرف سوخت شفافیت ایجاد کند؟
**سجادی: زمانی که شروع به اجرای طرح سامانه هوشمند کارت سوخت کردیم، نه فقط ما، بلکه خود راهنمایی و رانندگی هم از تعداد خودروهای عمومی و خصوصی فعال در کشور اطلاعی نداشت. به همت این سامانه، بانک اطلاعاتی خودرو و موتورسیکلت جمع آوری شد. در مورد جایگاه های سوخت هم اطلاعات ما اندک بود و از کم و کیف و تعداد آنها بی خبر بودیم اما در حال حاضر اطلاعات کافی به دست آورده ایم. در خصوص مصرف نفت و گاز در بخش حمل و نقل هم به دلیل این که هنوز نفت و گاز با یارانه کلان عرضه می شود، به حفظ سامانه هوشمند سوخت در این بخش اصرار داریم تا بتوانیم با استفاده از آن میزان مصرف را مدیریت کنیم.
در زمان حاضر، در چارچوب سامانه هوشمند سوخت، برای کنترل مصرف طرحی اجرایی شده که بر اساس میزان حرکت و مسافت طی شده به خودروها سوخت داده می شود. ما هر ماه اطلاعات بارنامه های خودروها را از وزارت راه دریافت می کنیم و با توجه به میزان مسافتی که طی کرده اند سوخت می دهیم. در نتیجه خودرویی که بیشتر کار کند بیشتر سوخت می گیرد و برعکس.

***ایرنا: قاچاق سوخت همواره به عنوان یکی از چالش های اصلی کشور در حوزه حامل های انرژی به شمار می رود. فعالیت سامانه هوشمند کارت سوخت تا چه اندازه در رفع این چالش ها کارساز و نتیجه بخش بوده است؟
**سجادی: نزدیک شدن نرخ بنزین به قیمت واقعی، رشد مصرف بنزین را در شهرهای بزرگ به 2 درصد رسانده و در شهرهای مرزی، این رشد مصرف کمتر از 2 درصد بوده است. حتی در بعضی مناطق مانند استان سیستان و بلوچستان این رشد منفی اعلام شده است. دیگر حتی جاذبه ای برای قاچاق بنزین هزارتومانی هم وجود ندارد و مصرف سوخت در شهرهای مرزی بسیار کاهش پیدا کرده است.
با توسعه جایگاه های توزیع گاز، پیمایش نفت و گاز بخش حمل و نقل (سهمیه بندی بر اساس نیاز) و کنترل جایگاه های سوخت توانستیم در مورد انواع سوخت ها به نظارت و کنترل لازم برسیم. با توسعه جایگاه های توزیع گاز، از مصرف بیش از اندازه بنزین جلوگیری شد. همچنین با اجرایی شدن عرضه سوخت بخش حمل و نقل در چارچوب سامانه، 14 درصد مصرف نفت و گاز در بخش حمل و نقل کاهش یافته است.
از دیگر اقدام هایی که دولت برای جلوگیری از قاچاق سوخت صورت داد، صادرات سوخت به کشورهای همسایه و فروش آن در منطقه های مرزی به قیمت های بین المللی بود. ما در منطقه های مرزی افغانستان، پاکستان، عراق و ترکیه سوخت را با نرخ های بین المللی به متقاضیان می فروشیم؛ اقدامی که زمینه قاچاق را از بین می برد و منافع قاچاقچیان را هدف قرار می دهد.

*** ایرنا: برخی نمایندگان مجلس با این استدلال که برای ایجاد سامانه هوشمند سوخت هزینه های زیادی صرف شده با حذف آن مخالفت کردند. نظر شما در این مورد چیست؟
**سجادی: با توجه به دستیابی به اهداف تعیین شده دولت می توانست تنها با استفاده از سیاست های قیمتی، مصرف بنزین را کنترل کند. در دوره های پیشین با توجه به فاصله زیاد قیمت بنزین از نرخ واقعی، دولت نمی توانست با بهره گیری از سیاست های قیمتی، این اختلاف بها را به حداقل برساند در حالی که اکنون شرایط با قبل متفاوت است.
با قطع واردات بنزین، تمام هزینه صرف شده برای اجرای سامانه هوشمند سوخت، در عرض 15 روز نخست اجرایی شدن آن جبران شد. ادامه کار سامانه هزینه تعویض کارتخوان ها را که حدود50 میلیارد تومان است بر دوش دولت قرار می دهد چرا که از عمر کارتخوان ها 12 سال می گذرد و نیاز به تعویض دارند که متاسفانه این واقعیت ها مورد توجه برخی نمایندگان قرار نگرفت.

***ایرنا: تعیین نرخ بنزین و چگونگی عرضه آن از جمله بحث های مطرح شده در مجلس شورای اسلامی و وزارت نفت بود. به رغم مخالفت وزارت نفت، مجلس بر دونرخی شدن بنزین اصرار کرد و در نهایت مصوبه مجلس با تایید شورای نگهبان به شکل قانون درآمد. نظر شما در این باره و آینده دونرخی شدن سوخت چیست؟
**سجادی: برخی نمایندگان مجلس بر این باور بودند که با دریافت مالیات متناسب با مصرف بنزین از مشتریان، می توان مصرف آن را کنترل کرد. نکته اینجا است که گرفتن مالیات و عوارض هم به چندنرخی شدن سوخت و در نتیجه گسترش فساد منجر می شود. این سخن برخی نمایندگان که عوارض بر سوخت بگیریم و هر کس بیشتر مصرف کرد مالیات بیشتری بپردازد، حرف های رویایی است که زمینه اجرایی کردن آن فراهم نیست و به نفع کشور هم نیست.
تجربه اثبات کرده که عرضه کالاها به صورت دونرخی، زمینه های فساد را فراهم می کند. پیش از این، نزدیک به 70 درصد مبادله ها بر مبنای قیمت سقف بنزین انجام می شد و کمتر از نرخ پایین صحبت می شد. به عنوان نمونه یک راننده تاکسی همیشه بر اساس بالاترین نرخ بنزین، کرایه طلب می کرد و هرگز بر اساس سهمیه سوخت خود عمل نمی کرد. در واقع، همه مناسبات اقتصادی در کشور بر اساس نرخ دوم تعیین می شد و به دولت هم چیزی غیر از متحمل شدن هزینه نمی رسید. در زمان حاضر هم که مجلس شورای اسلامی دونرخی شدن بنزین را به تصویب رسانده همان چالش ها و فسادهای ناشی از دونرخی بودن سوخت پیش روی ما می تواند قرار گیرد که باید برای آن چاره اندیشید.
**گروه پژوهش و تحلیل خبری
پژوهشم**9294** 9275** 9279