مقاومت پای برائت با یک خط قرمز

خبرگزاری مهر، گروه سیاست - حامد حسین عسکری: در حالیکه کمتر از ۴ ماه تا آغاز مناسک حج ۹۵ باققی مانده است، هنوز حضور زائران ایرانی در سرزمین وحی در هاله ای از ابهام قرار دارد.

البته ایرانیان در سالهای میانی دهه شصت هم تجربه چندسال تعطیلی حج را به دلیل جنایت آل سعود در کشتار حجاج ایرانی دارند، حادثه ای که منجر به عدم حضور زوار ایرانی در طول ۳ سال شد و سرانجام از سال ۷۰ سفر حجاج ایرانی از سر گرفته شد.

جرم شهدای ایرانی در حج سال ۶۶ پافشاری و مشارکت در برگزاری مراسم «برائت از مشرکین» بود. این مراسم که نماد استکبارستیزی و بُعد سیاسی حج است، در دور جدید از سرگیری حضور ایرانیان هم جزء مسائل قابل توجه بود. برائت از همان روزها به نقطه اصلی تقابل و چالش مسئولان حج و زیارت کشورمان و مسئولان حج عربستان تبدیل شده بود.

مسئله اصلی در تعیین تکلیف این بخش از حج، اماکنی بود که مسئولان حج عربستان از موضع بالا برای برگزاری این مراسم سیاسی الهی پیشنهاد می‌کردند که پذیرش آنها، عملاً به معنی تعطیلی «برائت از مشرکان» بود. از سوی دیگر، بیم درگیری با ماموران آل سعود و تکرار فاجعه‌ای مانند «حج خونین»، فضای گفتگو و رایزنی را حداقل در وزارت خارجه آن روز، به سمت مسامحه و عقب‌نشینی برده بود؛ مسئله‌ای که تا حدودی به چالش میان وزارت امور خارجه از یک طرف و سازمان حج و حوزه نمایندگی ولی فقیه از طرف دیگر تبدیل شده بود.

حجت‌الاسلام محمد محمدی ری شهری که آن روزها، به تازگی مسئولیت نمایندگی ولی فقیه و سرپرستی حجاج ایرانی خانه خدا را برعهده گرفته بود، در کتاب خاطرات خود با عنوان «در هوای دوست»، به شرح جلسه خود با رهبر معظم انقلاب پیش از عزیمت به عربستان و گفت و شنود با ایشان می‌پردازد.

در بخش دوم گزارش «بازخوانی یک رویداد» که پیش از این منتشر شد، چهار فرضیه‌ای که حجت‌الاسلام ری شهری در جلسه خود با رهبر انقلاب درباره چگونگی برگزاری «برائت از مشرکین» مطرح کرده بود، مرور شد. اکنون، در بخش سوم و پایانی این گزارش، پاسخ‌های رهبر معظم انقلاب به این فرضیه‌ها و خطوط قرمز ایشان در برگزاری این بخش از مراسم حج، از نظر می‌گذرد.

همچنین موضوع تلاش غربی‌ها برای به انحراف کشاندن مراسم برائت با شعارهای جایگزین و جدید، دیگر مسئله‌ای بود که نماینده ولی فقیه در نشست خود با رهبر انقلاب مطرح و پاسخ آن را دریافت می‌کند.

برائت، بدون درگیری فیزیکی انجام شود

حجت‌الاسلام ری شهری با نقل پاسخ های رهبر انقلاب به موضوع چگونگی برگزاری مراسم برائت، با عنوان « رهنمودهای مقام معظم رهبری» می‌نویسد: «آیت الله خامنه‌ای پس از استماع سخنان بنده فرمودند: خط قرمز، درگیری عملی است. مادون این خط، هر کاری می توانید انجام دهید تا این مراسم برپا شود. در زمینه سیاسی، از چانه زدن پروا نکنید. ضمن آنکه باید از روش‌های مناسب برای نفوذ در آنها بهره بگیرید. ما می‌خواهیم مراسم برائت به هر قیمت برگزار شود.

ایشان سپس با اشاره به اقدام آقای رضایی(رئیس وقت سازمان حج) به دعوت از کاردار عربستان به شام و جلب موافقت وی برای افزودن هزار نفر به تعداد زائران، فرمودند: روش مناسب، حالات و شیوه‌های متفاوتی دارد و گاهی مثل کار آقای رضایی است که یک شام می‌دهد و برای هزار نفر ویزا می‌گیرد.

ایشان در ادامه صحبت‌های‌شان تاکید کردند: تجمع و مراسم برائت قطعا باید برگزار گردد و مردم هم باید ببینند که این مراسم با عزت برگزار می‌شود و در این مسیر اگر لازم شد، حتی برخوردهای تند هم می‌توان با مقامات سعودی داشت، اما به هیچ رو نباید اجازه داد کار به درگیری فیزیکی کشیده شود».

در ادامه گفت و شنود نماینده ولی فقیه با رهبر انقلاب، حضرت آیت‌الله خامنه ای یکی از پیشنهادات چهارگانه نماینده خود را درباره چگونگی برگزاری مراسم برائت از مشرکان زیر تیغ تهدید سعودی‌ها، می‌پذیرند. حجت‌الاسلام ری شهری در ادامه خاطرات خود با عنوان « تایید پیشنهاد نخست » آورده است: «مقام معظم رهبری در ادامه با اشاره به امکان عملی ساختن یکی از طرح‌های جایگزین در صورت مسلم شدن قصد سعودی‌ها در ممانعت کلی از اجرای این مراسم فرمودند: فرض دوم (راهپیمایی جداگانه و پراکنده زائران) غیرقابل کنترل است و امکان دارد به بروز درگیری منتهی شود، لذا فرض اول (تجمع زائران در محلی پیش‌بینی شده) بهتر و مناسب‌تر است. ضمن آنکه باید مراقب باشید این کار به ایجاد‌ راه‌بندان و اختلال در نظم عمومی شهر نینجامد.

آیت الله خامنه‌ای در مورد محل برگزاری مراسم نیز فرمودند: در صورت مناسب نبودن محل پیشنهادی سعودی‌ها، شما اختیار دارید به مقتضای وضعیت موجود تصمیم بگیرید و حتی چنانچه مصلحت تشخیص دادید مقامات سعودی را تهدید کنید که در صورت عدم ارائه مکان مطلوب، طرح موازی خود را به اجرا درخواهید آورد، اما فقط به خاطر داشته باشید که خط قرمز، درگیری عملی است و لذا طرح‌ها و برنامه‌های خود را تا آنجا می‌توانید ادامه دهید که به این خط قرمز نرسد».

پاتک به یک طرح آمریکایی در حج ابراهیمی

نزدیکی آن سال‌ها به مقطع پایانی دفاع مقدس و داغ بودن جنایات رژیم صدام در ذهن مردم ایران و حتی برخی ملت‌های منطقه، این بیم را ایجاد کرده بود که ارتجاع منطقه و اردوگاه استکبار، با بهره‌گیری از این عواطف و داغ بر دل نشسته ملت ایران و حتی شیعیان عراق، درتلاشی غیرملموس و تدریجی، شعار علیه صدام را جایگزین شعارهای ضد آمریکایی و ضد صهیونیستی کنند.

حجت‌الاسلام ری شهری در بخش دیگری از کتاب خاطرات خود و شرح جلسه اش با رهبر انقلاب، با عنوان « سیاست برخورد با مسائل عراق» می‌نویسد: «موضوع دیگر مطرح شده در این جلسه، مسائل عراق بود که در این باره اظهار داشتم اگرچه شعارهای استراتژیک ما در مراسم برائت، «مرگ بر آمریکا» و «مرگ بر اسرائیل» است، اما مسائل فعلی منطقه و به ویژه مسائل عراق نیز باید در حج مطرح شود. این در حالی است که عربستان و آمریکا از اصلی شدن مسئله عراق و صدام خشنود خواهند شد و حتی به دلیل برخورداری از انگیزه‌های قوی در مخالفت با صدام، مایلند شعار علیه صدام جایگزین شعارهای استراتژیک و اصلی ما در مراسم گردد. در ادامه نیز این احتمال را دور از ذهن ندانستم که چه بسا آنها سناریویی را برای ایجاد درگیری میان ما و عراقی‌ها در مکه تدارک دیده باشند. لذا با عنایت به این نکات، نظر ایشان را در مورد چگونگی طرح مسائل مربوط به عراق جویا شدم.

سپس در رابطه با این سوال اصلی نکاتی را مطرح ساختم:

۱. آیا لازم است از شعار «مرگ بر صدام» جلوگیری کنیم؟

۲. آیا در تشریح مسائل فعلی عراق، منشا اصلی را آمریکا و عوامل او در منطقه معرفی کنیم و شرایط کنونی مردم عراق را ناشی از چراغ سبز آمریکا به رژیم عراق بدانیم؟

۳. در صورت برپایی بعثه مستقل توسط معارضان عراقی (طبق آنچه دولت عربستان اعلام آمادگی کرده بود) رابطه آنها با بعثه مقام معظم رهبری چگونه باید باشد؟

۴. آیا معارضان در سر دادن شعار خود آزاد باشند، حتی اگر این کار مستلزم درگیری با عوامل رژیم بعثی باشد و موجب تحت‌الشعاع قرار گرفتن مراسم ما - که مطلوب نظر دولت سعودی خواهد بود- گردد؟

در پاسخ به این مسائل، مقام معظم رهبری فرمودند: اگر هدف آگاه کردن مردم خودمان باشد که به قدر کافی در داخل کشور این مسائل برای آنها گفته شده است و اگر هدف دیگران باشند مردمی که از شمال آفریقا، الجزایر، تونس، مصر و فلسطین به آنجا می‌آیند، در پی آن نیستند که ببینند در جنگ ما و عراق، حق با کدام یک بوده است، بلکه امروز برای آنها، حمله آمریکا به عراق موضوع اصلی خواهد بود، البته اگر برخی از اشخاص تحصیلکرده و روشن‌فکر  آنها درباره مسائل جنگ ایران و عراق سوال کردند، توضیحات لازم را به آنها ارائه دهید، اما در مجامع عمومی حمله خود را باید متوجه غرب و آمریکا به  عنوان دشمنان اسلام نمایید».

در ادامه این خاطره با عنوان « ضرورت تبیین سیاست اردوگاه غرب» آمده است: «ایشان در ادامه فرمودند: من این را قبول ندارم که حمله عراق به کویت با چراغ سبز آمریکا بوده است اما معتقدم که ریشه مشکلات منطقه و اصل قضایا به آمریکا برمی‌گردد و دنیا هم نیازمند بیان این‌گونه مسائل است. باید توضیح داده شود که امروز، اردوگاه غرب از اسلام احساس خطر می‌کند و این در حالی است که حرکت‌های اسلامی و انقلابی در دوران کنونی از انقلاب اسلامی ایران نشأت می‌گیرد. چرا آفریقا تا قبل از پیروزی انقلاب اسلامی جرأت حرکت نداشت؟ بنابراین با توجه به نقش موثر انقلاب اسلامی، آنها به هر قیمت قصد خرد کردن اسلام و نظام جمهوری اسلامی را دارند.

آیت الله خامنه ای درباره نحوه عملکرد معارضان عراقی نیز فرمودند: اگر دولت سعودی هوای آنها را داشته باشد، مانعی ندارد آنها هم کارهایی که می‌خواهند انجام دهند که البته حساب این کارها به پای خودشان خواهد بود. ضمن آنکه مراسم آنها می‌تواند در یک روز دیگر برگزار شود تا مراسم برائت را تحت تاثیر خود قرار ندهد. اما اگر در مجموع بعثه ما مستقر شدند، آن‌وقت باید از سیاست‌های بعثه تبعیت کنند».

و در نهایت، باز تأکید رهبر انقلاب برای برگزاری قطعی مراسم برائت ازمشرکان است که با یادآوری «خط قرمز» خود، آن را گوشزد می‌کنند؛ نماینده سابق ولی فقیه در امور حج و زیارت در این رابطه با عنوان « تلاش برای برگزاری مراسم برائت بدون درگیری» می‌نویسد: «این دیدار با طرح سوالی اساسی از مقام معظم رهبری پایان یافت: «آیا ممکن است تحت شرایط خاص و ویژه، مثلا بالا گرفتن تهدیدات و فشارهای عربستان، اساسا از برگزاری مراسم برائت و دیگر برنامه‌‌های پیش‌‌بینی شده، صرف‌نظر کنیم و حج را بدون آنها به پایان بریم؟

ایشان در پاسخ با تاکید مجدد بر خط قرمز تعیین‌شده، فرمودند: خط قرمز ما درگیری عملی است. مادون این خط، هر کاری می‌توانید انجام دهید تا مراسم برگزار شود».

نسخه‌ای شفابخش، حتی بعد از ۲۵ سال

با گذشت ۲۵ سال از آن روزها و مروز شرایط یک سال اخیر حج و مناسبات میان ایران و عربستان سعودی که سرشار از لفافه‌های دیپلماتیک و تعارفات بی‌سرانجام شده است، این روزها هم جلوه‌هایی از جنس اقتدار و پرهیز از وادادگی و انفعال در عین رعایت ادب اسلامی، در جای جای سخنان رهبر انقلاب دیده و شنیده می‌شود که نوع و جنس آن، با تعارفات خوشبینانه میان مسئولان متفاوت است.

حضرت آیت‌الله خامنه‌ای ۸ مهرماه سال گذشته و در شرایطی که بیم و امیدهای بسیاری برای بازگشت یا عدم بازگشت پیکرهای حجاج جان باخته در فاجعه منا پیش آمده بود، در دانشگاه علوم دریایی امام خمینی (ره)، با اشاره به حادثه‌ تأسف‌بار و خونین منا، آن را به‌دلیل جان باختن هزاران نفر از حجاج به‌ویژه صدها نفر از حجاج ایرانی، عزا و مصیبتی واقعی برای ملت ایران خواندند و با اشاره به لزوم تشکیل کمیته‌ی حقیقت‌یاب با حضور کشورهای اسلامی و از جمله ایران، هشدار دادند: دولت عربستان در انتقال ابدان مطهر جان‌باختگان به وظایف خود عمل نمی‌کند و جمهوری اسلامی ایران نیز تاکنون با خویشتن‌داری و ادب اسلامی، حرمت برادری را در دنیای اسلام نگه داشته است، اما این را بدانند که اندک بی‌احترامی به ده‌ها هزار نفر از حجاج ایرانی در مکه و مدینه و عمل نکردن به وظایف برای انتقال ابدان مطهر، عکس‌العمل سخت و خشن ایران را در پی خواهد داشت.

عاقلان عرصه سیاست که یک اشاره برای آنها کافی است، خوب به یاد دارند که همین یک سخن، چه تغییری در روند تعامل سعودی‌ها با مقامات حج ایران ایجاد کرد.

در شرایطی که بدون تعارف، امید چندانی به برگزاری حج ۹۵ برای ایرانیان باقی نمانده است، می‌توان با مرور کُدها و کلیدواژه‌های رهنمودهای رهبری در سال‌های ۱۳۷۰ و ۱۳۹۴ در موضوع حج، یک بار برای همیشه تکلیف راهبرد کشورمان در تعامل با آل سعود را مشخص کرد. شاید فردا دیر باشد.