استخرهای سه منظوره سیستان؛ ایجاد اشتغال، تولید ماهی، توسعه کشاورزی

به گزارش ایرنا تالاب بین المللی هامون تا 18 سال پیش و قبل از دوران خشکسالی نه تنها آب مورد نیاز کشاورزی سیستان را تامین می کرد و سبب تولید انواع غله و رونق دامداریها شده بود بلکه زیستگاه بزرگی برای حیات وحش و منبع بسیار خوبی برای امرار معاش خانوارهای ساکن در دیار کهن سیستان بود.
ماهیگیری و صیادی یکی از مشاغل مهم ساکنان اطراف تالاب هامون بود که به برکت وجود این نعمت خدادادی به خوبی امرار معاش و زندگی را با شادی و نشاط سپری می کردند اما با خشک شدن دریاچه، قایق ها به گل و خاک نشست و صیادان، دامداران، شکارچیان و صنعتگران صنایع دستی خانه نشین شدند و برخی خانواده ها برای فرار از گرسنگی تن به مهاجرت اجباری دادند.
چرخ زندگی بسیاری از خانواده های ساکن در شهرستانهای زابل، هامون، نیمروز، زهک و هیرمند با چرخش آب در هامون و هیرمند می چرخید.
با خشک شدن دریاچه هامون اداره کل شیلات سیستان طرح ساخت استخرهای دو منظوره پرورش ماهی و کشاورزی را برای صیادان و کشاورزانی که زمین داشتند ایجاد کرد تا هم راهی برای امرار معاش و هم توسعه کشاورزی و صیادی و جبرانی برای خشک شدن دریاچه هامون باشد.
با وجودی که این استخرها دو منظوره نامیده شده اما در واقع تامین کننده سه منظور (هدف) شامل «ایجاد اشتغال، پرورش ماهی و توسعه کشاورزی» است و تاکنون به خوبی توانسته این سه هدف را محقق سازد.
مدیر کل شیلات سیستان در گفت و گو با خبرنگار ایرنا اظهار داشت: در دوران پرآبی تالاب بین المللی هامون سالانه 14 هزار تن ماهی از این دریاچه صید و به سایر استانهای کشور ارسال می شد.
محبعلی سیستانی تصریح کرد: صید و صیادی یکی از شغل های اساسی مردم سیستان بوده و ارتباط مستقیمی با دریاچه و تالاب بین المللی هامون داشته که با خشک شدن این تالاب صیادان زیادی بیکار شدند و عده ای از سیستان مهاجرت کردند چون هیچ منبع درآمدی نداشتند.
وی ادامه داد: صیادان نخستین کسانی بودند که با خشک شدن دریاچه هامون زندگیشان دچار بحران شد.
وی بیان کرد: بعد از خشک شدن تالاب هامون تنها منبع درآمدی شماری از صیادان صید کردن در چاه نیمه بود که متاسفانه این پتانسیل هم زیاد دوام نداشت چون منبع آب آشامیدنی مردم سیستان و زاهدان محسوب می شود و رها سازی بچه ماهی در آن امکان پذیر نیست و همین مساله سبب کاهش درآمد صیادان شد.
مدیر کل شیلات سیستان گفت: بیشتر صیادان این منطقه بیمه شدند بطوری که تنها 10 درصد حق بیمه را خودشان می پردازند اما متاسفانه عده ای از صیادان همین اندک سهم پرداخت بیمه خودشان را ندارند که بیمه شوند و این یک عزم ملی را می طلبد تا بتوانیم مشکل صیادان سیستان را حل کنیم.
سیستانی ادامه داد: برای اینکه بتوانیم خسارات ناشی از خشکسالی را برای صیادان جبران کنیم به پرورش ماهی از طریق استخرهای خاکی، هشت ضلعی روی آوردیم و توانستیم تا حدودی از درد صیادان کم کنیم.

**مزیت استخرهای هشت ضلعی:
مدیر کل شیلات سیستان با اشاره به مزیت استخرهای هشت ضلعی نسبت به نمونه های دیگر بیان کرد: پرورش ماهی در این استخرها بسیار اقتصادی است به طوری که پیش بینی می شود 2 تن ماهی از هر استخر برداشت شود.
سیستانی افزود: افزایش تولید بچه ماهی در واحد سطح، افزایش تراکم ذخیره سازی بچه ماهی و کاهش مصرف آب از دیگر مزیت های این استخرها است.
وی گفت: این استخرها به گونه ای ساخته شده است که باعث ایجاد چرخش آب درون استخر می شود.
مدیر کل شیلات سیستان افزود: سیستم تهویه در کف این استخرها در نظر گرفته شده که فضولات ماهی ها را به بیرون از استخرها انتقال می دهد.
وی اظهار داشت: با ساخت استخرهای هشت ضلعی، پرورش ماهی از حالت معیشتی به حالت اقتصادی برای کشاورزان در آمده است.
وی بیان کرد: سیستان دارای 900 باب استخر پرورش ماهی است که از این تعداد حدود 50 استخر آن هشت ضلعی است.
سیستانی تصریح کرد: استخرهای هشت ضلعی از سال 94 به منظور پرورش ماهی در تراکم بالا نسبت به استخرهای مربعی و دایره ای احداث شده است.
مدیر کل شیلات سیستان درباره مرکز تکثیر و بازسازی ذخایر ماهیان بومی و گرمابی شهرستان زهک افزود: این مرکز برای تامین بچه ماهی مورد نیاز پرورش دهندگان سیستان ساخته شده است.
وی ادامه داد: در این مرکز، ماهی تولید و تکثیر و سپس بین استخرداران منطقه توزیع می شود.

**مرکز تکثیر و بازسازی ذخایر ماهیان بومی و گرمابی شهرستان زهک
رئیس مرکز تکثیر و بازسازی ذخایر ماهیان بومی و گرمابی شهرستان زهک نیز در گفت و گو با خبرنگار ایرنا اظهار داشت: این مرکز بزرگترین مرکز تولید و تکثیر بچه ماهی در جنوب شرق کشور است که در سال 1371 با هدف تکثیر و بازسازی ذخائر ژنتیکی ایجاد شد تا منجر به اشتغال زایی مردم سیستان شود.
رضا فدوی بیان کرد: بچه ماهی های تکثیر شده در این مرکز علاوه بر تامین استخرهای استان به سایر استانهای کشور نظیر خراسان جنوبی و کرمان نیز ارسال می شود.
وی ادامه داد: این مرکز قادر است بچه ماهی به تمام نقاط دور دست استان که ظرفیت و منبع آب شیرین برای تولید ماهی را داشته باشند ارسال کند.
فدوی تصریح کرد: این مرکز در زمینه تولید، تکثیر، توزیع و تحویل بچه ماهی با وزن و کیفیت مناسب و کاملا بهداشتی با هدف ایجاد اشتغال در بین استخرداران فعالیت می کند.
وی ادامه داد: توزیع بچه ماهی از سوی این مرکز به صورت رایگان بین پرورش دهندگان مانع از مهاجرت آنان از روستاها و مناطق مرزی شده است.

**ظرفیت و توانمندی های مرکز تولید و تکثیر ماهیان بومی و گرمابی
فدوی اظهار داشت: این مرکز در 110 هکتار زمین ایجاد شده و دارای 17 باب استخر مشتمل بر 11 هکتار کاملا فعال است.
وی بیان کرد: 16 باب استخر با مساحت یک و نیم هکتار تا پایان سال به بهره برداری می رسد که ظرفیت تولید بچه ماهی را از 2 و نیم میلیون به چهار میلیون بچه ماهی می رساند.
وی خاطر نشان کرد: در این مرکز 3 سالن وجود دارد که 2 سالن مربوط به تکثیر بچه ماهی بومی و گرمابی و یک سالن چند منظوره برای پرورش ماهی خاویار در نظر گرفته شده است.
وی ادامه داد: برای اولین بار در این مرکز توانستیم 2 نمونه از ماهیان خاویار را که ارزش اقتصادی بالایی دارد پرورش دهیم .
رئیس مرکز تکثیر و باسازی ذخایر ماهیان بومی و گرمابی شهرستان زهک گفت: در این مرکز 2 آزمایشگاه آنالیز آب و کنترل کیفی بهداشتی وجود دارد که قبل از خارج شدن بچه ماهی از کارگاه از لحاظ سالم بودن مورد آزمایش قرار می گیرد.
فدوی خاطر نشان کرد: در طول دوره پرورش ماهی آزمایشگاه این مرکز فعال است و تمامی موارد بهداشتی و بیماری که احتمال اثر سوء بر روی ماهی را داشته باشد مورد برسی قرار می گیرد.
وی ادامه داد: در این مرکز 5 نوع ماهی گرمابی با هدف ایجاد اشتغال تکثیر و به منابع آبزی پروری تحویل داده می شود.
وی بیان کرد: اولین گونه بسیار مهم و اقتصادی که بصورت زنده هر کیلو 400 هزار ریال در بازار مصرف به فروش می رود ماهی سفیدک سیستانی است که در گویش محلی به آن ماهی تهلک یا لیسک گفته می شود و در دنیا تنها در فلات مرکزی ایران آنهم در مخازن چاه نیمه ها و تالاب بین المللی هامون وجود داشته است.
وی افزود: این ماهی بدلیل طعم بسیار خوبی که دارد مورد پسند هر ذائقه ای است.
وی با بیان این که این نوع ماهی در شرایط محصور تخم ریزی نمی کند، ادامه داد: اداره کل شیلات سیستان از سال 81 به بعد کار تکثیر این نوع ماهی را با بهره گیری از سه کارشناس آغاز کرد.
رئیس مرکز تکثیر و بازسازی ذخایر ماهیان بومی و گرمابی شهرستان زهک گفت: بیوتکنیک تکثیر این نوع ماهی بطور انبوه بدست آمده و تولید و تکثیر آن در دنیا در اختیار این مرکز است.
فدوی با بیان اینکه امسال تولید بچه ماهی سفیدک را در این مرکز به یک میلیون و 250 هزار قطعه می رسانیم تصریح کرد: مرکز تکثیر توانایی تامین این گونه ماهی را به هر میزان که منابع آبزی پروری لازم داشته باشند، دارد.
وی خاطر نشان کرد: ماهی سفیدک در 15 اسفند هرساله با مناسب شدن شرایط دمایی از طریق تزریق هورمون تکثیر می شود و همچنین تکثیر ماهی کپور معمولی در 15 فروردین آغاز می شود.
وی ادامه داد: گونه های دیگری که در این مرکز تکثیر می شوند ماهی آمور یا شیرماهی است که معمولا علف خوار هستند و همچنین ماهی فیتوفاگ و بیگهد که از صرفه اقتصادی و بازار پسندی برخوردارند در این مرکز وجود دارد.
وی تصریح کرد: بعد از تکثیر کار تولید بچه ماهی در این مرکز آغاز می شود و پس از تقریبا 5 ماه که ماهی به وزن مناسب می رسد در اختیار آبزی پروران قرار می گیرد.
رئیس مرکز تکثیر و بازسازی ذخائر ماهیان بومی و گرمابی شهرستان زهک گفت: غیر از 5 گونه ماهی که در این مرکز تکثیر می شوند از سال 86 با هدف تنوع بخشی به آبزیان و امکان سنجی با توجه به اقلیم منطقه سیستان تکثیر انواع دیگری نیز آزمایش شده است.
فدوی خاطر نشان کرد: از سال 86 با همکاری اداره کل شیلات سیستان 2 گونه از ماهیان خاویار که ارزش اقتصادی زیادی برای کشاورزان دارند بنام فیل ماهی و قره برون را به این مرکز منتقل کردیم.
وی ادامه داد: این گونه ماهی در این مرکز به وزن مناسب می رسد و بعد در اختیار پرورش دهندگان قرار می گیرد.
وی بیان کرد: بر اساس برنامه ریزی صورت گرفته کار تکثیر و تولید این نوع ماهی در این مرکز انجام شود.

**نمونه ای از پرورش ماهی خاویار
یکی از پرورش دهندگان ماهی خاویار در گفت و گو با خبرنگار ایرنا اظهار داشت: قبلا کار پرورش ماهی کپور و قزل آلا را انجام می دادم اما تصمیم گرفتم ماهی خاویار نیز پرورش دهم.
محمد پیری بیان کرد: پرورش خاویار از لحاظ اقتصادی سود زیادی برای کشاورز دارد که برای اولین بار 800 قطعه خاویار در این مزرعه پرورش داده می شود.
وی اشاره کرد: تا کنون هیچ گونه مشکلی برای پرورش این گونه ماهی پیش نیامده و پیش بینی می شود بالای 2 تن از این مزرعه برداشت شود.

**نمونه های موفقیت آمیز پرورش آبزیان در منطقه سیستان
یکی از صیادان سابق سیستان که پس از خشک شدن هامون فعالیت در حوزه صید را در قالب پرورش ماهی انجام می دهد نیز به خبرنگار ایرنا گفت: صیادی شغل اجدادی ما محسوب می شود و تنها از این طریق امرار معاش می کنیم و غیر از این هیچ گونه شغل دیگری نداریم.
محمد رضا غلامی ادامه داد: با خشک شدن تالاب هامون به دلیل از دست دادن منبع درآمد با کمک اداره کل شیلات به کار پرورش ماهی مشغول شده و هر سال دو نوبت پرورش ماهی را در استخر 200 متر مربعی که اداره کل شیلات سیستان به صورت رایگان در اختیارم گذاشته است، انجام می دهم.
وی تصریح کرد: در فصل سرما ماهی قزل آلا و در فصل گرما ماهی کپور معمولی پرورش می دهم که از این طریق سالیانه 170 میلیون ریال درآمد کسب می کنم و اکنون 2 نفر در این استخر مشغول بکارند و در کنار پرورش ماهی به شغل کشاورزی نیز مشغولیم و به همه صیادان نیز پیشنهاد می کنم به پرورش ماهی در استخر روی آورند.
یکی دیگر از پرورش دهندگان ماهی در سیستان به خبرنگار ایرنا گفت: پنج هکتار زمین کشاورزی دارم که یک هکتار آن برای پرورش ماهی اختصاص یافته است.
حسین بزی بیان کرد: پس از خشکسالی 18 ساله که در سیستان رخ داد و کشاورزی تنها منبع درآمدی من محسوب می شد 4 حلقه چاه در اطراف زمینهای خود برای جبران بی آبی حفر کردم.
وی ادامه داد: برای استفاده بهینه از آب یک استخر ذخیره آب احداث کردم که اداره کل شیلات سیستان برای اینکه بتوانم در کنار کشاورزی کار پرورش ماهی را نیز انجام دهم بچه ماهی رایگان در اختیارم گذاشت.
وی گفت: از روزی که کار پرورش ماهی را انجام می دهم توانستم از این طریق درآمد زیادی کسب کنم.
وی تصریح کرد: 2 نوع ماهی در این استخر پرورش می یابد که از این طریق سالیانه 170 میلیون ریال درآمد کسب کردم.
پرورش ماهی از طریق استخرهای دومنظوره هم کمک اقتصادی به صیادان و کشاورزان می کند و هم باعث مصرف بهینه آب می شود و تا حدودی این کار می تواند به معیشت و اقتصاد مردم سیستان کمک کند.
3213 / 6081