افغانستان بر سر دو راهی؛«جنبش روشنائی»و پافشاری«برشنا» - مصطفی دربان

«جنبش روشنائی» افغانستان که پس از تغییر مسیر خط انتقال برق وارداتی ترکمنستان به افغانستان موسوم به طرح «توتاپ»، از منطقه مرکزی این کشور در استان «بامیان» پا گرفت و تا پایتخت و شمال و غرب افغانستان گسترش پیدا کرد، ناشی از همین حساسیت های اقوام هزاره و تاجیک در مقابل پشتون ها است.
توتاپ از ابتدای نام انگلیسی کشورهای ترکمنستان، ازبکستان، تاجیکستان، افغانستان و پاکستان گرفته شده است و در ابتدا قرار بود با اجرای آن، برق ترکمنستان را به افغانستان و پاکستان انتقال دهد، اما بعدها پاکستان از این طرح حذف شد، اما نام این طرح به همان صورت قبلی باقی ماند.
مطالعات اجرای این طرح در زمان «حامد کرزی» رئیس جمهوری پیشین افغانستان آغاز شد و مناقشه اعتراض کنندگان با دولت وحدت ملی بر سر عبور این خط انتقال برق در داخل افغانستان از یکی از دو مسیر استان «بامیان» در قلب این کشور و دیگری از منطقه «سالنگ» از توابع استان «پروان» همجوار با مرزهای شمالی پایتخت است.
یک شرکت المانی به نام «فیشنر» از میان دو مسیر بامیان و سالنگ، بامیان را پیشنهاد کرده، اما شرکت توزیع برق افغانستان یا «برشنا» مسیر سالنگ را به لحاظ اقتصادی باصرفه تر دانسته و بر این موضع خود استوار مانده و تصریح کرده است که حاضر به تغییر این مسیر نیست.
سازمان دهندگان جنبش روشنائی به درستی اعتراض های خود را فراتر از نگاه قومی می دانند و علاوه بر تغییر این مسیر، خواسته اند تا دست های دخیل در تغییر مسیر خط انتقال برق توتاپ که به گفته آنان، پشت درهای بسته، بنیان یک بنای تفرقه افکن را گذاشته اند، شناسائی و در دادگاه محاکمه شوند، اما در عین حال تاکید می کنند که تصمیم تغییر مسیر برق از بامیان به سالنگ، تداوم ستم تاریخی بر مردم مناطق مرکزی افغانستان است.
تداوم ستم تاریخی به مردم مناطق مرکزی اشاره به محدودیت ها و آزار و اذیت هایی است که مردم هزاره نشین و گاه تاجیک های این مناطق در طول یک قرن با آن دست و پنجه نرم کرده اند و اینک با حضور در کرسی های قدرت و افزایش ارتباطات و آگاهی ها، حاضر به پذیرش تبعیض میان اقوام نیستند.
عصب زمین های هزاره ها و تاجیک ها، بیرون راندن آنان از زادگاه خود، آموزش اجباری زبان پشتو برای آنان، محرومیت از تحصیل در دانشگاه ها، ممانعت از ورود آنان به ارتش و یا پیوستن به پلیس افغانستان، واگذاری پست های دولتی به هزاره ها و تغییر نام اماکن و سازمان های دولتی از زبان فارسی دری به زبان پشتو، بخشی از محدودیت های این اقوام در افغانستان بوده است.
جمعیت افغانستان دارای اقوام تاجیک، پشتون، هزاره، ازبک، ترکمن، اویماق، بلوچ، پشه ای، نورستانی، اسماری (گجر) و قزلباش‌ است و هندوها هم در بخش های شرقی این کشور همجوار با مرزهای پاکستان زندگی می کنند. جمعیت اصلی افغانستان را سه قوم تاجیک، پشتون و هزاره تشکیل می دهند.
با آن که امروزه تمامی اقوام افغانستان در بخش های مختلف این کشور حضور دارند، اما چهار قوم پرجمعیت تر افغانستان در استان ها و مناطق مشخصی سکونت دارند. تاجیک ها بیشتر در نیمه شمالی، هزاره‌ها در مناطق مرکزی، پشتون‌ها در قسمت های جنوبی و ازبک ها در شمال کشور زندگی می‌کنند.
اغلب مردم مناطق مرکزی افغانستان هزاره نشین هستند و تغییر خط انتقال برق توتاپ از بامیان درست در قلب افغانستان، آنان را به جنب و جوش واداشته و با برگزاری تظاهراتی گسترده دولت را متهم به توسعه ناعادلانه کرده و تهدید کرده اند که اگر مسیر این خط انتقال برق را از استان «بامیان» تغییر دهند، به تظاهرات خود ابعاد گسترده تری می دهند و دستگاه های دولتی را در این استان تعطیل خواهند کرد. اعتراض مردم بامیان کمتر از یک هفته بعد به پایتخت و استان های دیگر افغانستان کشیده شد.
شماری از مقام های ارشد دولتی نیز با اعتراض کنندگان همراه شده اند و در گردهمائی بزرگ روز دوشنبه هفته گذتشه که در مصلی شهید مزاری مسجد باقرالعلوم برگزار شد، «سرور دانش»، معاون دوم رئیس جمهوری، «محمد محقق» معاون دوم رئیس اجرایی دولت افغانستان، «محمد کریم خلیلی» معاون شورای عالی صلح و شماری از نمایندگان مجلس افغانستان از جمله سخنرانان بودند و در سخنان خود تصریح کردند که با خواسته مردم موافقند و تا پایان راه با آنان همراه خواهند بود.
احمد بهزاد نماینده مردم هرات در مجلس نمایندگان افغانستان در اعتراض بزرگ مصلی شهید مزاری تصریح کرد که سران حکومت برای اجرای طرح انتقال برق ترکمنستان به افغانستان دو گزینه پیش رو خواهد داشت یا باید به خواسته مردم و کارشناسان تن بدهند و این خط انتقال برق را از مسیر بامیان بگذرانند و یا خود را برای خروج از «ارگ» ریاست جمهوری و «سپیدار»، قصر محل استقرار «عبدالله عبدالله» رئیس اجرائی دولت آماده کنند.
محقق معاون رئیس اجرائی دولت افغانستان گفته است که عبور خط انتقال برق توتاپ از سالنگ، نقطه پایان همکاری ما با دولت و انفجار نارضایتی متراکم مردم خواهد بود.
«محمد اشرف غنی» رئیس جمهوری افغانستان یک روز پس از برگزاری این گردهمایی بزرگ با انتشار بیانیه ای تصریح کرد که کمیسیونی را برای بررسی تخصصی مسیر خط انتقال برق توتاپ به افغانستان را تعیین خواهد کرد تا با بررسی تمامی جوانب، نظر کارشناسی خود را به مسئولان ارایه دهد، اما آن قدر دست سامان دهندگان جنبش روشنائی برای تحت فشار قرار دادن دولت پر شده است که تعیین این کمیسیون را رد کرده و گفته است که این فریبی بیش نخواهد بود زیرا بررسی کارشناسی اجرای این طرح صورت گرفته و به دولت ارائه شده است.
شورای عالی مردمی افغانستان متشکل از چهره های سرشناس، شماری از رهبران جهادی، احزاب و فعالان مدنی به عنوان بانی «جنبش روشنائی» است. «یعقوب علی مطهری»عضو رهبری «شورای عالی مردمی» افغانستان به خبرنگار ایرنا در کابل گفت که ساعت 7 صبح دوشنبه تظاهرات بزرگ میلیونی مردم پایتخت در اعتراض به تغییر مسیر خط انتقال برق توتاپ از تمامی مناطق شهر شروع راه اندازی شده و پایان آن نامعلوم خواهد بود. به گفته وی این تظاهرات تا زمانی که دولت وحدت ملی در تصمیم خود تجدید نظر نکند، ادامه خواهد یافت.
اینک دولت بر سر دو راهی انتخاب خواسته خیل عظیم مردم معترض و تصمیم شرکت توزیع برق افغانستان، «برشنا» قرار گرفته است. برخی فعالان مدنی به دولت توصیه کرده اند پیش از آن که دیر شود و اعتراض های مدنی در شرایط دشوار اقتصادی و گسترش ناامنی ها، جامعه افغانستان را در مسیری بی بازگشت قرار دهد، در تصمیم خود تجدید نظر کنند. باید منتظر ماند و دید آیا کمیسیون بررسی کارشناسی مسیر خط انتقال برق توتاپ برای فرونشاندن صدای اعتراض مردم تشکیل شده و یا گره کور مسیر این خط انتقال برق را خواهد گشود.
آساق*1610